Mońǵol Altaı jotasynyń taý silemderinen ejelgi saq dáýiriniń jazý úlgisi tabyldy
«Mońǵol Altaı jotasynyń taý silemderinen ejelgi saq (skıf) dáýiriniń 3 dana jazý úlgisin taýyp ákeldik. Bul artefakt - álemde birinshi márte tabylyp otyrǵan qundylyq. Buǵan deıin Saq, Ǵundardyń jazýy bolǵany týraly tarıhı qujattarda aqparat saqtalǵanymen qandaı jazý ekeni anyqtalmaǵan edi. Endi mine baıyrǵy túrik bitig (rýna) jazýynyń alǵashqy úlgisi ekeni anyqtalyp, Saq (Skıf) dáýirindegi jalǵasqan rýhanı sabaqtastyq Kók túrikterge jalǵasqany dáleldenip otyr», - deıdi Eýrazııa ulttyq ýnıversıttiniń professory Q.Sartqojauly. Ǵalymnyń aıtýynsha, 76 kúnge sozylǵan bul sapardyń maqsaty - mońǵol muraǵattarynan qazaqtyń tarıhyna qatysty derekteme qujattardy qolǵa túsirý, kóshirmelerin jasap jınaqtaý edi. Nátıjesinde Mońǵolııa Respýblıkasynyń Ortalyq muraǵaty, Tarıh ınstıtýtynyń muraǵaty jáne Baıan-Ólgeı aımaǵynyń muraǵatynan kóptegen qundylyǵy joǵary, derekterge baı 320 bettik tarıhı qujattardyń kóshirmeleri jasalyp ákelindi. Onyń ishinde erekshe atap kórseter qundylyqtar mynalar: Mońǵolııa Ortalyq arhıvinen Abylaı hanǵa baılanysty 1756 jylǵy tarıhı qujat (30 bet), Mońǵolııada ómir súrgen qazaqtar 1911-1914 jyldar aralyǵynda Mońǵolııa avtonomııasynyń qol astyna kirý úshin bergen aryzdary, Boǵda han tarapynan qabyldaǵan qujattar (10 bet), Shyǵys Túrkistannyń Altaı jotasynyń ońtústik betinde ómir súrgen qazaqtardyń 1836 jyly bekitken «Qazaq zańynyń» tolyq nusqasy. Sondaı-aq ejelgi Hýnný (Ǵun), Mońǵol ımperııasynyń tarıhyna baılanysty 20-ǵa jýyq kitaptar alyp keldik. Mońǵol - Frantsýz, Mońǵol - Koreı, Mońǵol - German, Mońǵol -Reseı arheologtarynyń júrgizgen Hýnný (Ǵun) kómbeleriniń qazba jumysyna baılanysty baspa betin kórgen ǵylymı esepterin alyp kelgen. Al dalalyq ekspedıtsııa kezinde saq jazý úlgisinen bólek, túrik dúnıesiniń eń kóne jádigerleriniń biri, ári biregeıi dep baǵalanǵan bizdiń jyl sanaýdan burynǵy 30-25 myń jyl buryn syzylǵan (ejelgi tas dáýiri) Hoıt-Tsenher úńgiriniń sýretteri fotoǵa túsirildi. Qazir Mońǵol Altaı taýlarynan túsirilgen 1000 dana petroglıfterdiń de ǵylymı sıpattamasy jasalynyp jatyr. Mundaǵy sýretter Saq, Ǵun, Túrik dáýiriniń sýret óneriniń jetistigin, sheberligin kórsetýmen qatar sol dáýirde ómir súrgen ejelgi túrikterdiń dúnıetanymy, ómir súrý rıtmi, sharýashylyǵy, dástúr-saltynan naqty derekter beredi. Sondaı-aq buǵan deıin tabylyp, tolyq zerttelmegen ıAman-ýs, Hanan-had sııaqty 12 jerdegi baıyrǵy túrik bitig (rýna) jazbalary da qaıta qaralyp fotoǵa túsirilgen.
