MIND zertteýleri tizbektelgen urlyqtan 405 mıllıon zalal kelgenin kórsetken
ASTANA. KAZINFORM — Maqsut Narikbayev University janyndaǵy MIND ǵylymı-zertteý ortalyǵy Astana men Almaty qalalarynda «Vıktımızatsııanyń tez qaıtalaný teorııasynyń» qoldanylýy týraly zertteýdi usynady. (anyqtama úshin, vıktımızatsııa — ol jeke adam nemese adamdar tobynyń qylmystyq áreketterdiń qurbany bolatyn protsess.)
Búgingi tańda Astana men Almaty qalalarynda bolatyn vıktımızatsııa máselesi jańa sheshimder men tásilderdi izdeýdi talap etedi. Zertteýshiler urlyq sııaqty qylmystardyń keıbir túrleri qysqa ýaqyt ishinde kórshi aýdandarda tizbektelip júretinin baıqady. Bul zertteý bolashaq qylmystardyń yqtımal oryndary men ýaqyttaryn boljaýǵa múmkindik beredi, atalǵan tásil polıtsııa resýrstaryn bólýge jáne beınebaqylaý júıelerin maqsatty túrde ornatýǵa yqpal etýi múmkin.
Avtorlar urlyq pen basqa qylmystardyń qaı jerde jáne qashan bolatynyn anyqtaý úshin Noks tásili men «jyldam qaıtalaý tizbegin» taldaýdy paıdalanady. Bul tásil bir aımaqtaǵy qaıtalanatyn qylmystardyń jıiligi men jaǵdaılaryn baǵalaýǵa múmkindik beredi. Taldaý nátıjeleri «Vıktımızatsııanyń tez qaıtalanýynyń» áseri, ásirese, 100 metrlik aımaq ishinde jáne aldyńǵy jaǵdaılardan keıin bir apta ishinde bolǵan urlyq jaǵdaılarynda baıqalatynyn kórsetedi. Taldaý barysynda Almatyda 3023 qylmys tirkeldi, al sol radıýstaǵy tizbekte 3788, Astana qalasynda tıisinshe 2289 qylmys jasalsa, onyń 2855-i soǵan jaqyn jerde bolǵan.
Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasynyń Quqyqtyq statıstıka jáne arnaıy esepke alý komıtetiniń derekterine súıene otyryp, zertteýshiler Astana men Almaty sııaqty megapolıster qylmysqa qarsy kúreste qıyndyqtarǵa tap bolatyndyǵyn anyqtady. Osylaısha, qylmys bolǵan jerde qylmystyń qaıtalaný yqtımaldyǵy joǵary ekendigi anyqtaldy.
Mysaly, saýda ortalyqtary, bazarlar men jeke dúkender birinen soń biri urlyq serııalarynyń nysandaryna aınalǵan. Zertteýshiler 2023 jyly Astana qalasyndaǵy barlyq urlyqtyń 14%-y bir kún ishinde basqa urlyq jasalǵan jerden 5 metr radıýsta bolǵany belgili boldy.
Ýaqyt pen oryn boıynsha uqsas qylmystar mańynda urlyqtan bolǵan materıaldyq zalaldy eskersek, 2023 jyly Astana men Almaty úshin jalpy shyǵyn 405 mıllıon teńgeni quraǵan.
Zertteý qorytyndysy zańnamany jetildirýdiń mańyzdylyǵyn, mamandardy oqytýdy jáne polıtsııa resýrstaryn tıimdi bólýdi, paıdalanýdy kórsetedi. Qylmystyń aldyn alý úshin qylmysty boljaý algorıtmi, ıaǵnı, PredPol sııaqty ınnovatsııalyq tásilderdi qoldaný arqyly jurtshylyqtyń nazaryn aýdarýǵa bolady. Budan shyqqan nátıje polıtsııa kúshterine qylmystyń aldyn alý sharalaryn ázirleý kezinde, sondaı-aq qylmystyq jaǵdaıdy jáne onyń Astana men Almatydaǵy dınamıkasyn jalpy túsiný úshin paıdaly bolýy múmkin.
