Meniń ómirlik ustanymym: búgingi kúnmen, qazirgi sátpen ómir súrý - jıhangez Maǵjan Saǵymbaev
Avtostop - bul, baǵyttas kóliktermen, júrgizýshiniń kelisimi boıynsha tegin júrý. Árıne, bul da naǵyz óner. Óıtkeni, dittegen jerińe tegin jetý - ekiniń biriniń qolynan kele bermesi anyq. Al basqalar jaıaý namese velosıpedpen saıahat jasaıdy. Sonda bul ne? Qalanyń bitpeıtin kúıbiń tirliginen, joǵary tehnologııaǵa toly ómirden, qala berdi ınternetten qashý ma? Ata-anadan bezý me? Olardyń ómirlik ustanymy qandaı? Negizi, saıahat jasaýshylardyń kópshiligi shynaıy tabıǵat aıasyna, qarapaıym adamgershilik qarym-qatynastarǵa, meırimdilikke umtylandaryn jasyrmaıdy. Tirshiliktiń mán-maǵynasyn uǵynǵylary keledi. Mine, taǵy bir saıahatshy, Almaty qalasynyń 26 jastaǵy turǵyny Maǵjan Saǵymbaev ta uzaq saparǵa daıyndalý ústinde. Ol shamamen 20 aıdyń ishinde velosıpedpen búkil jer sharyn sharlap shyqpaq. Erteń 1 mamyr kúni Respýblıka saraıy aldynan jolǵa shyǵady. QazAqparat tilshisi, osy bir qyzyǵy da shyjyǵy da mol alys sapar aldynda Maǵjanmen suhbattasqan edi. Endi sóz kezegin saıahatshynyń ózine bersek.
- Maǵjan, ózińdi tolyq tanystyryp ótseń...
- Meniń aty-jónim Maǵjan Saǵymbaev. Almaty qalasynyń turǵynymyn.. Osynda týyp óskem. Jasym 26-da. Boıdaqpyn. Biraq, bolashaqta ózim sekildi belsendi ómir saltyn ustanatyn qyzdy jolyqtyratyndyǵyma senimdimin.
- Seniń bulaısha saıahat jasaýyńa mamandyǵyńnyń áseri boldy ma?
- Durys aıtasyz, árıne boldy. Men kúni keshegige deıin Almaty qalasynda týrızm salasynda qyzmet etip keldim. Shet eldik qonaqtardy, týrısterdi Almaty oblysynyń ásem jerlerimen tanystyratynmyn. Mysaly olardy Sharyn shatqaly, Altyn emel, Tańbaly tas sekildi tarıhı jerlerge aparyp júrdim.
- ıAǵnı, aǵylshyn tilin bilesiń ǵoı?
- Iá. Men ózimniń ana tilim - qazaq tilinen basqa, orys, túrik jáne aǵylshyn tilderinde erkin sóıleı alamyn. Kezinde qazaq-túrik lıtseıinde oqyǵanmyn. - Mundaı saıahatqa shyǵýǵa ekiniń biriniń batyly bara bermeıdi. Onyń ústine buǵan ýaqyt ta kerek. Bul ıdeıa qalaı týyndady?
- Men ótken jyly «avtostop» boıynsha tórt aı saıahat jasadym. Jeti memlekette boldym. Sonda 20 myń shaqyrym jol júrippin. Bul meniń ómirimde eń bir umytylmaıtyn kezeń boldy. Júrgen jerimde tek jergilikti turǵyndardyń úıinde túnedim. Tamasha adamdarmen tanystym. Kólikpen keıde 5 saǵat ishinde 500 shaqyrym júrgen kezderim boldy. Sonda baıqaǵanym, kólikpen júrsem kóp nárseden qur qalady ekenmin. Nebir keremet, sulý jerlerden, eldi-mekenderden ótip kettim. Al eger jaıaý nemese velısıpedpen júrgende mindetti túrde toqtap, tamashalar edim, jergilikti turǵyndarmen tanysar, tynys tirshilikterine qanyǵar edim. Sodan: «Bolashaqtaǵy saıahatyma tek velosıpedpen shyǵamyn», - dep sheshtim.
- Qandaı elderde boldyń?
- Birinshi Almatydan Batys Qazaqstanǵa jol tarttym. Jol-jónekeı Taraz, Shymkent, Túrkistan, Qyzylorda, Baıqońyr qalalarynda boldym. Aqtóbe, Oral qalalary arqyly Atyraýǵa jettim. Sodan Reseıge óttim. Astrahanda boldym. Odan ári baǵyttas kóliktermen Soltústik Kavkazǵa bardym. Pıatıgorsk, Nalchık, Vladıkavkaz qalalaryn tamashaladym. Keıin áskerı grýzın jolymen Tbılısıge keldim. Odan toqtaýsyz júrip otyryp Armenııaǵa bardym. Munda, Sevan kóliniń mańynda «Reınboý» dep atalatyn festıvalge qatystym. Bir jarym apta taýda ómir súrdim. Ózim sekildi álemniń túkpir-túkpirinen 100 asa adam jınaldy. Kenep shatyrda ómir súrdik. Tamaqty dalada jasadyq. Tamasha boldy! Eshqandaı elektrondy tehnıka bolǵan joq! Emin-erkin, tabıǵattyń baýraıynda aýnap-qýanyp. janymyz jadyrap, bir jasap qaldyq. Odan keıin Grýzııaǵa qaıta oraldym da, Qara teńizdi jaǵalaı otyryp Túrkııaǵa bardym. Stambýl, Izmırde boldym. Ankaradan ushaqpen Lvov qalasyna jettim. Ol jaqta da neshe túrli festıtvalderge qatystym. Dostarymyzben Moldova, Kıshınevke deıin keldik. Sodan keıin ózim keri qaraı, Batys Qazaqstan arqyly úıge oraldym. - Mundaı saıahatqa shyǵatyn adam qandaı jazylmaǵan erejelerdi saqtaýy tıis?
- Birinshiden eshteńeden qoryqpaý kerek. Jolda kezdesetin adamdardyń 99 paıyzy meıirimdi, adamgershiligi mol jandar. Siz birinshi kezekte ózińiz meırimdi bolýyńyz qajet. Eger siz ózińiz shyn iltıpat kórsetipeseńiz, ashylmasańyz sizge kim jyly qabaq tanyta qoıar deısiz? Mysaly men Soltústik Osetııada boldym. Sheshenstanǵa baryp, sheshenderdiń otbasynda qonaq bolyp qaıtqan orys jigitterin kórdim. Sondyqtan jolǵa aq nıetpen shyǵý kerek. - Otbasyńa oralsaq. Seniń bul sheshimińe ata-anań qarsy bolǵan joq pa?
- Joq, qarsy bolǵan joq. Qalaı qarsy bolsyn? Olar meni túsinedi. Senedi. Basqa jol joq. Jalpy ata-analar balalarynyń bastamalaryn, talaptaryn qashanda qoldaýlary tıis. Tipti rok juldyzy bolamyn dese de betinen qaqpaýlary tıis. - Endi olar sensiz eki jylǵa jýyq qalaı ómir súredi? Kim asyraıdy? Ózderi jumys isteı me?
- Árıne, anam rejısser. Sıýjetterdi, fılmderdi montajdaıdy. Al ákem «Almaty» telearnasynda operator. - Túsinikti. Endi aldaǵy saıahatyńa kelsek. Ol qansha ýaqytqa sozylýy múmkin?
- Men shamamen bir jarym jyl saıahattaıtyn shyǵarmyn dep topshylap otyrmyn. Biraq dóp basyp aıta almaımyn. Múmkin eki jylǵa deıin sozylyp ketýi múmkin. Degenmen, bir jarym jylǵa úmit artyp otyrmyn. Barlyǵy ýaqtynda belgili bolady. Óıtkeni jolda ár túrli jaǵdaıdar bolýy múmkin. Men belgili bir baǵytpen kele jatyp, jolda qyzyqty bir jerdi, eldi-mekendi kórsem, solaı qaraı burylyp ketýim ábden múmkin. Al ol jerde qyzyqty oqıǵalar kútip turýy yqtımal ǵoı! Erekshe adamdarmen tanysasyń. Jolymda mundaı erekshe jaǵdaılar kóp bolady degen úmittemin. Sondyqtan meniń ustanymym: búgingi kúnmen, qazirgi sátpen ómir súrý! Basqa halyqtardyń mádenıetin uǵyný. Adamdarmen tanysý. Sol úshin de velosıpedti tańdadym. Kólikpen júrseń tym tez, al jaıaý- tym baıaý. - Velosıped jolda qıyndyq týǵyzbaı ma? Buzylyp qalsa ne isteısiń?
- «Lımpopo» dúkeni maǵan gıbrıdtik jaqsy velosıped syılady. Sý jańa. Baǵasy 100 myń teńge. Jolda tek dońǵalaqtyń tysyn, kamerasyn ǵana aýystyryp otyramyn. Múmkin shynjyryn da aýystyrý kerek bolar. - Sen bul saparǵa qansha ýaqyt daıyndaldyń?
- Alty aı. Osy ýaqyt ishinde júrip ótetin joldarymdy belgiledim. Alatyn zattarymdy túgendedim. Qarjy jınadym. Maǵan ata-anam, týǵan-týystarym, jora-joldastarym kómektesti. Biraq sońǵy kezge deıin demeýshi tabylmady. Osydan eki apta buryn Qazaq geografııalyq qoǵamy maǵan ózderi shyǵyp, saıahatqa shyǵatynymdy surap, qarjylaı kómek kórsetetinderin jetkizdi. Men buǵan qatty qýandym. Olar maǵan tamaq jaǵynan, ushaqtyń bıletteri boıynsha qarjylaı kómek kórsetedi. - Olaı bolsa, bul sapardyń jalpy shyǵyny qansha somany quraıtyn boldy?
- Men muny aıta almaımyn. Óıtkeni kelisim-shartqa qol qoıyp qoıdym. Biraq jalpy mundaı saıahatqa 10 myń dollardan 20 myń dollarǵa deıin ketedi. Bul jerde barlyǵy adamnyń ózine baılanysty. Eger kóbinese palatkada ómir súretin bolsań, ystyq sýdy qoldanbasań, árıne arzanǵa túsedi. - Jalpy júrip ótetin joldaryńnyń qashyqtyǵy qansha shaqyrym bolaıyn dep tur?
- Barlyǵy shamamen 30 myń shaqyrymnan asady.
- Qandaı elderdi aralaısyń?
- Ush qurlyq: Eýrazııa, Soltústik Amerıka jáne Aýstralııanyń 18 elinde bolamyn.Odan keıin Ońtústik Shyǵys Azııa. Birinshi kezeńde men Almatydan Tashkentke jol júremin. Ári qaraı, Túrkimenstan, Iran, Túrkııa. Bul elderdiń ruqsatnamasyn alyp qoıdym. Maǵan QR syrtqy ister mınıstrligi kómek qolyn sozdy. Túrkııada Shengen ruqsatnamasyn alamyn. Sodan Gretsııa arqyly batys Eýropaǵa baramyn. Frantsııaǵa jetip bir-aq toqtaımyn. Ol jerden Anglııaǵa parom arqyly baratyn shyǵarmyn. Sodan, Londonnan Nıý- Iorkke ushamyn. - Almatydan Parıjge velosıpedpen neshe aıda jetemin dep oılaısyń?
- Esepteýim boıynsha úsh aıdyń ishinde jetip qalarmyn. - AQSh-tyń ruqsatnamasyn aldyń ba?
- Men ol jaqqa shaqyrý boıynsha bara jatyrmyn. Ol jaqta, Merılend shtatynda ápkem turady
- Týǵan ápkeń be?
- Iá. Sonda oqıdy. Stýdent. Meni kútip alady.
- Bir-birińdi kórmegenderińe qansha ýaqyt boldy?
- Bes jyl.
- Saǵynyp kórisetin boldyńdar ǵoı!
- Iá! Ol meniń osy jolǵa daıyndalyp jatqanymnan habardar. Kútip júr. - Maǵjan, osy jolǵa jalǵyz shyǵaıyn dep otyrsyń. Ózińmen birge qandaı zattar aldyń, bilýge bola ma?
- Endi, eń kerekti degen zattardy ǵana aldym. Óıtkeni jınaı berseń, salmaǵy da aýyrlaı beredi. Birinshi kezekte sý. Mende únemi 5 lıtr sý bolady. Odan basqa pyshaq, qolsham, sirińke, qaptósek, kenep shatyr, as pisiretin prımýs, karemat, ıaǵnı týrıstik kilemshe, karta, jyly kıim jáne jaýyn ótkizbeıtin jamylǵa alamyn.
- Kúnine shamamen qansha shaqyrym júrip otyrasyń?
- Kúnine 50 shaqyrymnan 200 shaqyrymǵa deıin júretin shyǵarmyn. Kenep shatyrda ómir súremin. Úlken qalalarda týrısterge arnalǵan meken-jaılarǵa túneımin. - Kúnine qansha aqsha jumsaýy múmkin?
- Endi mundaı saıahatqa ózińmen birge kóp aqsha alýdyń qajeti joq. Demeýshiler banktik kartochkama aqsha salyp turady. Degemen kúnine 100-200 dollar ketip qalar. Ondaı aqshany ózińmen birge alyp júrýge bolady.
- Maǵjan, týǵan -týystaryńmen qalaı habarlasyp turasyń? Múmkin júrgen jerlerińde, kórgen-bilgenderiń jaıly ǵalamtorǵa jazyp júrersiń?
- Iá, durys aıtasyz. Men saıahatym jaıly kún saıyn esep berip otyramyn. «Qazgeo» saıtyna jáne Feısbýktegi paraqshama kúndelikti kórgen-bilgenderimdi, qansha shaqyrym júrgenimdi, kimdermen tanysqanymdy jazyp otyramyn. Bul endi jergilikti jaǵdaıda baılanysty bolady. - Jol-jónekeı saǵan eretin adamdar bola ma?
- Meniń jolǵa shyǵatynymdy dostarym biledi. Túrkııada Almatylyq Aleksandr Shıshkın de maǵan qosylýy múmkin. Biraq ázirge belgisiz.
- Maǵjan, eki jylǵa jýyq ýaqyt az emes. Qıyndyqsyz saıahat bola ma? Qys mezgilderinde qaıtpeksiń?
- Men qysqa tap bolmaıtyn shyǵarmyn. Óıtkeni júrý baǵytymdy soǵan shaqtadym. Elderdi jyly kezde júrip ótýge tyrysamyn.
- Maǵjan, uzaq sapar aldynda óziń sekildi jastarǵa qandaı tilek aıtar ediń?
- Eshqashanda temeki tartpańdar. Araq ishpeńder. Belsendi ómir súrińder. Kompıýterdi óshirip, taýǵa, tabıǵat aıasyna shyǵyńdar. Tabıǵatty aıalaı bilińder. Sportpen shuǵyldanyńdar. Eshteńeden qoryqpańdar!
- Áńgimeńe rahmet! Saǵat sát-sapar tileımiz! - Rahmet!