Memlekettik tóńkeris áreketi: Qańtar oqıǵasy týraly baıandama usynyldy

4 qańtarda «Qazjol» qonaq úıinde saıasattanýshy Marat Shıbýtov «Almaty tragedııasy: eki jyldan keıin» atty baıandamasyn usyndy. Tusaýkeserge belgili jýrnalıster men sarapshylar qatysty, dep habarlaıdy Kazinform. 

Baıandama Qazaqstanda 2022 jylǵy qańtarda bolǵan narazylyqtar men memlekettik tóńkeris áreketterine arnalǵan. Baıandamada oqıǵalardyń hronologııasy, narazylyqtardyń sebepteri, memlekettik tóńkeris áreketiniń ózi, oǵan memleketterdiń reaktsııasy, bolǵan oqıǵanyń sebepteri, jalpy el úshin saldary sıpattalǵan. Baıandamada avtordyń jeke ustanymy, sondaı-aq Almaty qalasynda bolǵan jappaı tártipsizdikter, tonaý men qaqtyǵystardyń shıelenisýi baıandalady. Baıandama saıasattanýshylarǵa, áleýmettanýshylarǵa, konflıktologtarǵa, tarıhshylarǵa, jýrnalısterge arnalǵan.

Avtor bolǵan oqıǵalardyń túrli sebebine erekshe nazar aýdaryp, árqaısysyna qatysty dálelder keltirdi. Sonymen qatar ol yqtımal balamanyń sıpatyn berdi jáne memlekettik tóńkeris áreketiniń sátsizdikke ushyraý sebebin aıtty. Sodan keıin ol Qazaqstannyń saıası ómirindegi ol týdyrǵan ózgeristerdi sıpattady.

Prezentatsııa saıasattanýshy aıtqan mynadaı tujyrymdarmen aıaqtaldy:

1. Qazaqstanda bolǵan oqıǵa memlekettilikke qaýip tóndirdi. Іs júzinde, eger Prezıdenttiń sheshimdi qadamy bolmasa, saıası basshylyq, negizinen eldiń saıası júıesi ózgerýi múmkin edi.
2. Eski elıtanyń bir bóligi bılikti basyp alýǵa tyrysyp, shekten shyqty – olar jappaı zorlyq-zombylyqty keń aýqymda qoldandy jáne ol qarapaıym halyqqa da áser etti.
3. «Beıbit narazylyqtar» jáne «halyqtyq revolıýtsııa» týraly nusqalarǵa senýge bolmaıdy. Buǵan kóptegen másele sáıkes kelmeıdi jáne narazylyq aktsııalarynda zorlyq-zombylyq bolmaǵan qazaqstandyq saıası tájirıbege sáıkes kelmeıdi. Munyń bári olardyń teoretıkteriniń oılap tapqany, sondyqtan ol memlekettik tóńkeristerdiń logıkasyna sáıkes keldi. Qazaqstan ózin úshinshi álemge sanaly túrde jatqyzbaǵanymen, ekonomıkalyq jáne saıası turǵydan biz dál osy deńgeıdemiz, ıaǵnı memlekettik tóńkeristerden saqtandyrylmaǵan.
4. Krımınalmen birikken qazaqstandyq ıslamıster óte qýatty jáne uıymdasqan kúsh kórsetti jáne bul Qazaqstandaǵy, onyń ishinde UQK tarapynan salafızmge nemquraıly qaraýdyń kóp jylǵy saıasatynyń nátıjesi.
5. Qazaqstannyń kúshtik organdarynyń basty problemasy – olar joǵary turǵan basshylardyń buıryǵyn kúte otyryp, bekitilgen josparlardy oryndamaýy. Bul kúsh qoldaný qorqynyshynyń jáne ony qoldaný jaýapkershiliginiń saldary.
6. Prezıdenttiń naqty sheshimderi bolmasa, memlekettik tóńkeris mindetti túrde bolatyn edi. Postkeńestik elderdiń tarıhynda tóńkeris sátti bolǵan jáne qazirgi prezıdent shuǵyl túrde jer aýdarylýǵa májbúr bolǵan 4 pretsedent bar.
7. Sananyń arhaızatsııasy, paternalıstik oılaý jáne kedeılik Almatyda basqa óńirlerden kelýshiler tarapynan da, almatylyqtardyń ózderi arasynda da jappaı tonaýǵa ákep soqtyrdy.
8. Almaty qalasynyń ekonomıkasy birinshi kezekte jáne tutastaı alǵanda, elimiz orasan zor shyǵynǵa ushyrady. Biraq bolashaqta janama shyǵyndar el men kompanııalardyń pozıtsııasyn tómendetý odan da kóp bolady. Sheteldik ınvestorlar bizdiń ekonomıkamyzǵa salynǵan ınvestıtsııalardy baǵalaı bastaǵanda árqashan sanamyzda memlekettik tóńkeris jasaı alady.
9. Qazaqstandyq qoǵam orasan zor psıhıkalyq jáne áleýmettik jaraqat aldy. Bul kóptegen adam úshin jaǵymsyz saldarǵa ákep soǵady, sondaı-aq jalpy elden emıgratsııany yntalandyrady. Sondaı-aq bul qoǵamdy bóldi. Onyń bir bóligi tóńkeriske qatysty nusqany qabyldamady, óıtkeni bul olar úshin odan da úlken jaraqat.
10. Qazaqstandyq saıası mádenıette túbegeıli betburys boldy-saıası maqsattar úshin aýqymdy zorlyq-zombylyqqa kóshý kúsh kórsetý problemalardy sheshýdiń eń túbegeıli tıimdi jáne arzan tásili ekenin kórsetti.
11. Prezıdenttiń jáne onyń aınalasyndaǵylardyń ustanymyna qaramastan, daǵdarys kezinde elıtanyń bir bóligi jáne kúshtik qurylym basshylary dereý sheshim qabyldaı almady. Olar ózderiniń adaldyǵyn kórsetý úshin kinálilerdi qýdalaýda shekten shyǵyp ketti.
12. Qazaqstannyń saıası júıeni demokratııalandyrý jáne lıberalızatsııalaý jolymen júrgeni óte mańyzdy. Bul jalpy alǵanda 2023 jyldyń kókteminde Májilis pen máslıhattarǵa saılaýmen aıaqtalǵan bıliktegi elıtanyń aýqymdy rotatsııasy memlekettik tóńkeristiń yqtımal jańa áreketteriniń aldyn alýǵa múmkindik beredi.

Marat Shıbýtov óziniń baıandamasy 2022 jylǵy memlekettik tóńkeris áreketine arnalǵan birqatar taldamalyq jumystardyń bastamasy ǵana bolatynyn atap ótti.