Memleket ǵylymdy damytý úshin naqty sharalar qabyldap jatyr – Prezıdent
ASTANA. KAZINFORM – Prezıdent Ǵylym kúni qarsańynda ǵalymdarmen kezdesip, kásibı merekesimen quttyqtady. Qasym-Jomart Toqaev ǵylymnyń ár salasynda tabysty eńbek etip, memleketimizdi órkendetýge atsalysyp júrgen azamattarǵa rızashylyǵyn bildirdi. Bul týraly Aqordany baspasóz qyzmeti habarlady.
– Ǵylym joly – kúrdeli jol. Óz isine adal, tabandy, eńbekqor, jańashyl ári jasampaz adamdar ǵana ǵylym jolyndaǵy qıyndyqqa tóze alady. Biz shyn máninde ozyq oıly ult bolamyz desek, qoǵamda osy qasıetterdi dáriptep, ornyqtyrýymyz qajet. Uly Abaı da óz zamanynda «Ǵylym tappaı maqtanba» dep ósıet qaldyrdy. Qazir tehnologııa qarqyndy damyǵan kezeńde biz úzdiksiz izdeniske, tereń bilim men ǵylymǵa erekshe mán berýimiz kerek. Men Býrabaıda ótken Ulttyq quryltaı kezinde arnaıy osy máselege toqtaldym. Bul rette ǵylymı qaýymdastyqqa aıryqsha jaýapkershilik júkteledi. Óıtkeni, ǵalym – ulttyń shamshyraǵy, – dedi Memleket basshysy.
Basqosýda Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda ǵylymǵa basa mán berilmegeni, kóptegen ǵalymnyń basqa salaǵa aýysyp ketkeni jaıynda aıtyldy. Sonyń saldarynan Qazaqstandaǵy ǵylymı qyzmetkerlerdiń sany úsh ese azaıyp, bul ahýal ulttyń zııatkerlik áleýetine orasan zor kesirin tıgizgen. Budan bólek, Memleket basshysy ǵylym salasynda jemqorlyq faktileriniń kóbeıip ketkenin de tilge tıek etti. Máselen, «Parasat» holdıngin basqarǵan belgili akademık ony ábden tonap, keıin balalarymen birge AQSh-tyń azamattyǵyn alyp, muhıttyń ar jaǵyna qashyp ketken. Degenmen búginde jaǵdaı ońalyp, ǵylym qaıtadan tórge shyqqanyn atap ótti. Bul – memlekettiń naǵyz, adal ǵalymdarǵa senimi degen sóz.
– Memleket ǵylymdy damytý úshin naqty sharalar qabyldap jatyr. Men osydan úsh jyl buryn Ǵylym akademııasyn jańǵyrtý týraly tapsyrma berdim. Sodan beri aýqymdy jumys jasalýda. Akademııaǵa joǵary ǵylymı uıym mártebesi berildi. Infraqurylym júıesi jańartylyp jatyr. Kadr daıarlaý isi jolǵa qoıyldy. Byltyr qabyldanǵan «Ǵylym jáne tehnologııalyq saıasat týraly» zań osy úrdisterge tyń serpin berdi. Qujatta ǵylymdy basqarý tásilderi naqtylandy. Ǵalymdardy áleýmettik qoldaý sharalary aıqyndaldy. Bir sózben aıtsaq, zańda ǵylym jolynda eńbek etip júrgen azamattardyń múddesi barynsha eskerildi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Ǵylym – strategııalyq mańyzy bar sala bolǵandyqtan sońǵy jyldary bul baǵytqa bólinetin qarjy 3,5 ese artty, jas zertteýshilerge qoldaý kúsheıdi. Memleket basshysynyń pikirinshe, osyndaı qadamdar elimizdiń ǵylymı áleýetin arttyra túsedi. Qazir Qazaqstanda 25 myńnan astam ǵalym bolsa, olardyń jartysy – 40 jasqa tolmaǵan mamandar. Bul elimizde ǵalymdardyń jańa býyny qalyptasyp kele jatqanyn kórsetedi.
Qasym-Jomart Toqaev otandyq ǵylymnyń aldynda turǵan birqatar mańyzdy mindetke nazar aýdardy.
– Strategııalyq mindetterdiń biri – ıadrolyq ǵylym men tehnologııany damytý. Bul salada Qazaqstannyń áleýeti zor. Almatydaǵy ıAdrolyq fızıka ınstıtýty men Kýrchatovtaǵy Ulttyq ıadrolyq ortalyq sııaqty aldyńǵy qatarly ǵylymı mekemeler irgeli jáne qoldanbaly zertteýler júrgizip, mamandar daıarlap keledi. Atom energııasyn óndirý – turaqty energııa kózi ǵana emes, ekonomıka men ǵylymnyń jańa baǵyttaryn damytýdyń negizgi kilti. Bul rette ıadrolyq medıtsına, sýtegi energııasy, sýdy tushytý, sıntetıkalyq otyn óndirý, shaǵyn modýldi reaktorlar jáne taǵy basqalary týraly sóz bolyp otyr. Osy baǵytta zor tabysqa jetý úshin zertteý ınfraqurylymyn nyǵaıtý, ǵylymı jumysty kúsheıtý, ınjenerlik bilim berýdi jańǵyrtý qajet. Prezıdent janyndaǵy Ǵylym jáne tehnıka jónindegi ulttyq keńestiń aldaǵy otyrysynda atom energetıkasyn damytý kún tártibindegi basty másele bolýǵa tıis. Sondaı-aq men Ulttyq quryltaıda ǵylym qalashyqtaryn qurý máselesin kóterdim. Ulttyq keńes osy jumysqa aıryqsha nazar aýdarýy qajet, – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy álemde jasandy ıntellekt tehnologııalary qarqyndy damyp kele jatqanyna toqtaldy jáne Qazaqstannyń atalǵan salada aldyńǵy qatardan kórinýine tolyq múmkindigi bar dep sanaıdy.
– Adam kapıtaly – elimizdiń bul baǵytta atqaratyn jumysynyń basty kepili. ıAǵnı talantty jáne bilimdi azamattarǵa arqa súıeımiz. Sondyqtan ІT mamandaryn daıarlaýdy kúsheıtip, oqýshylar men stýdentterge jasandy ıntellekt daǵdylaryn úıretemiz. Otandyq ǵylymda mundaı keleshegi zor baǵyttar kóp. Jalpy, ǵylymnyń júıeli damýy úshin memleket pen bıznes, ýnıversıtetter men ǵylymı ortalyqtar kúsh biriktirýi qajet, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdenttiń aıtýynsha, ýnıversıtetter tyń zertteýler men jańalyqtardyń bastaýynda turýǵa tıis. Al elimizdegi bilim mekemeleri ǵylymnan góri maman daıarlaý isine kóbirek basymdyq beredi. Bul oqý oryndarynyń tikeleı mindeti bolǵanymen, bilim men ǵylymdy qatar alyp júrý kerek.
– Qazaqstanda zertteý ýnıversıteti degen mártebege laıyq 10 oqý ordasy bar. Ǵylymdy damytý úshin bul jetkiliksiz. Osy jumysty kúsheıtýimiz kerek. Sondaı-aq ǵylym elge naqty paıdasyn tıgizýge tıis. Bul baǵytta birshama jetistigimiz bar. Qoldanbaly zertteýlermen aınalysatyn ǵylymı uıymdardyń kirisi sońǵy bes jylda 40 mıllıard teńgeden asty. Qazynaǵa 10 mıllıard teńgeden astam salyq tústi. Aldaǵy ýaqytta bul kórsetkish ulǵaıa bermek. Ǵylym salasyna 14,5 mıllıard teńge jeke ınvestıtsııa tartyldy. Eki myńnan astam jańa jumys orny ashyldy. Osylaısha, ǵalymdarymyz ekonomıkany órkendetýge atsalysyp jatyr. Oqý oryndary kásiporyndarmen tyǵyz baılanys ornata bastady. Mysal retinde Satbayev University zertteýshileriniń jumysyn atap ótýge bolady. Ýnıversıtet ǵalymdary selen elementin joǵary dárejede tazartatyn jańa tehnologııa oılap tapty. Sonyń nátıjesinde bir keli selenniń quny 15 ese artyp, ony óndiretin kompanııaǵa 1,2 mıllıard teńge qosymsha paıda ákeldi, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev jas akademık Suraǵan Dúrbithannyń eńbegin erekshe atap ótti. Onyń matematıkalyq fızıka salasyndaǵy ǵylymı zertteýleri krıptografııa jáne málimetterdi qorǵaý júıesinde sátti qoldanylyp jatyr. Prezıdent tsıfrlandyrý dáýirinde muny óte mańyzdy jetistik retinde baǵalap, bul qazaq ǵylymynyń áleýeti joǵary ekenin kórsetkenin aıtty.
Memleket basshysynyń pikirinshe, elimizdegi kásiporyndar da ǵylymdy damytýǵa úles qosýǵa tıis. Olar ýnıversıtettermen jáne ǵylymı ortalyqtarmen birlesip, jańa ónimder shyǵarýy kerek. Qazaqstandaǵy iri óndiris oryndary óz tabysynyń 1 paıyzyn ǵylym salasyna aýdaryp keledi. Prezıdent muny strategııalyq mańyzǵa ıe baǵyt dep sanaıdy.
Qasym-Jomart Toqaev qazirgi álemdik ahýalǵa toqtaldy.
– Kóptegen sarapshy dúnıe júzi keıingi ondaǵan jylda bolmaǵan eń aýyr daǵdarystyń tabaldyryǵynda turǵanyn málimdedi. Alpaýyt memleketter bir-birine qarsy «tarıf maıdanyn» ashqan soń óndiris pen saýda tizbeginiń buzylǵany, naryqtardyń quldyrap, shıkizat baǵamynyń turaqsyzdana bastaǵany baıqalady. Bul barlyq elge, sonyń ishinde Qazaqstanǵa áser etetini sózsiz. Qazir joǵary tarıfter engizýge 90 kúndik moratorıı jarııalanǵanymen, naryqtaǵy jaǵdaı óte turaqsyz. Sondyqtan biz osynaý ekonomıkalyq dúrbeleńniń Qazaqstan ekonomıkasyna tıgizetin saldaryn joıýmen aınalysyp jatyrmyz. Alaıda dúrligýge sebep joq ekenine senimdimin. Biz syn-qaterlerdiń bárin árdaıym ózimizdiń basym baǵyttarymyzdy basshylyqqa ala otyryp eńserip kelemiz. Syrtqy qolaısyz faktorlardyń yqpalyna qaramastan damýdyń dańǵyl jolyn jalǵastyra beremiz. Negizgi ınfraqurylymdyq jobalar men basqa da bastamalar tolyǵymen oryndalady. Keshe Úkimet pen jergilikti atqarýshy organdardyń is-qımyl josparyn shuǵyl aıaqtaýdy tapsyrdym. Bul qadam ósim qarqyny men ınvestıtsııa kólemin tómendetpeýdi kózdeıdi. Búginde ınvestıtsııa úshin kúres údedi. Sondyqtan ábjil qımyldaýǵa tıispiz. Biz barlyq syn-qaterge daıyn bolǵanymyz jón. Jumystyń bárin baıyppen ári senimdi túrde atqarý kerek. Ózderińizge belgili, daǵdarystyń da óz qaıyry bar. Ol basshylyq qyzmettegi azamattardyń iskerlik qabiletiniń bar-joǵyn aıqyndap beredi. Sondaı-aq jańa múmkindikterge jol ashady. Syrtqy ahýal túbegeıli ózgergen kezeńde ulttyq ekonomıkanyń ornyqtylyǵy men áleýmettik turaqtylyqty saqtaý úshin munyń mańyzy zor, – dedi Memleket basshysy.
Osy oraıda Qasym-Jomart Toqaev ǵylymy damyǵan el kez kelgen syn-qaterge tótep bere alatynyna basa mán berdi. Sondaı-aq Qazaqstannyń bolashaǵy otanshyl ári bilikti ǵalymdardyń qolynda ekenin, memleket olarǵa jan-jaqty qoldaý kórsete beretinin atap ótti.
– Bizdiń ortamyzda maıtalman mamandar otyr. Aramyzda búkil sanaly ǵumyryn ǵylym-bilimge arnaǵan ardagerler men daryndy jas ǵalymdar da bar. Barshańyzǵa taǵy da alǵys aıtamyn, – dedi Memleket basshysy.
Jıyn sońynda Prezıdent bir top ǵalymdy memlekettik nagradamen marapattady.
Іs-sharada «Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym jáne tehnıka qaıratkeri» ataǵy tuńǵysh ret tapsyryldy. Sondaı-aq bir top jas ǵalymǵa baspana kilti berildi.
Saltanatty rásimde Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıkteri Jumabaı Bákenov pen Suraǵan Dúrbithan, Ósimdikter bıologııasy jáne bıotehnologııasy ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri Anastasııa Kapytına sóz sóıledi.
