Memleket basshysynyń Astana halyqaralyq forýmynda sóılegen sóziniń tolyq mátini

ASTANA. KAZINFORM — Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Astana halyqaralyq forýmynda sóılegen sóziniń tolyq mátinin nazarlaryńyzǵa usynamyz. 

Qadirli qonaqtar!

Barshańyzben Astana halyqaralyq forýmynda júzdeskenime qýanyshtymyn!

Búgingi basqosýǵa shetel úkimetteriniń basshylary, dıplomatııa, bıznes jáne akademııalyq ortadaǵy dostarymyz ben áriptesterimiz qatysyp otyr.

Mártebeli meımandarymyzǵa, atap aıtqanda, Rýanda Prezıdenti Pol Kagamege jáne Soltústik Makedonııa Prezıdenti Gordana Sılıanovska-Davkovaǵa, Eýropa Keńesiniń Bas hatshysy Alen Bersege, BUU-nyń burynǵy Bas hatshysy Pan Gı Mýnǵa, Birikken Ulttar Uıymy júıesiniń jetekshilerine, forýmnyń ózge de qatysýshylaryna shynaıy rızashylyǵymdy bildiremin. 

Forým aıasynda jahandyq ekonomıka, óńirlik yntymaqtastyq jáne halyqaralyq kún tártibindegi basqa da máseleler jóninde nátıjeli pikir almasamyz dep úmittenemiz.

Búgingi jıyn álemde belgisizdik beleń alǵan kezeńde ótip otyr. Muny jolaıryq, halyqaralyq qatynastardaǵy syn saǵaty dep sıpattasaq ta bolady. Alaıda bul tujyrymdy tarıhshylardyń enshisine qaldyrǵan jón. Qazir osy jaǵdaıǵa qalaı jaýap beretinimiz mańyzdy. Aldymyzda tańdaý tur: qandaı sheshim qabyldaımyz, qandaı qundylyqtardy qorǵaımyz?!

Dúnıe júzin qaqtyǵystar men soǵys órti jaılap barady. Byltyrǵy málimetke sáıkes, 52 memleket qarýly qaqtyǵys jaǵdaıynda turǵan. Al osyndaı qatygez áreketterden kelgen ekonomıkalyq shyǵyn 19 trıllıon dollarǵa jetti. Bul, shamamen, álemdik ІJÓ-niń 13,5 paıyzy.

Degenmen osy sandardyń arǵy jaǵyndaǵy ahýal odan da qorqynyshty: qazirgi qaqtyǵystar anaǵurlym uzaq ári kúrdeli sıpatqa ıe. Oǵan kóptegen «oıynshylar», tipti, eshqandaı memleketke qatysy joq toptar aralasady. Budan bólek, mundaı qaqtyǵystardyń tamyrynda túrli qaıshylyqtar jatyr.

Atalǵan faktorlar beıbitshiliktiń berik ornaýyna kedergi keltirýde. Aıryqsha alańdaýshylyq týǵyzatyn taǵy bir dúnıe bar. Ol – álemdegi osy tektes shıelenisterdiń jahanǵa múldem jańa túsinik pen qundylyqtar usynyp, adamzatty túbegeıli túlegen, biraq ázirge beımálim keleshekke bastap bara jatqan jasandy ıntellektiniń damý trendimen esh úılespeýi.

Bul oraıda tarıhı tujyrymdar men saıası arazdyqqa negizdelgen áskerı qaqtyǵystar men soǵystar múldem orynsyz, tipti aqylǵa qonbaıdy.

Soǵysýdyń ornyna biz halqymyzdy, ásirese, jastarymyzdy sanaly ári órkenıetti qoǵam qurýǵa úndeýimiz kerek.

Árıne, qaqtyǵystardyń qaı-qaısysy da jiti nazar aýdarýdy qajet etedi. Áıtse de, ıadrolyq qarýdy ıelengen memleketter arasyndaǵy shıeleniske aıryqsha mán bergenimiz jón. 

Búginde toǵyz eldiń arsenalynda jalpy sany 13 myń ıadrolyq oqtumsyq bar. Sarapshylar ony qoldaný yqtımaldylyǵy artyp kele jatqanyn eskertedi. Tipti, buǵan jazataıym qatelik, oqys oqıǵa nemese eskalatsııa sebep bolýy múmkin.

Bir ǵana jarylystyń saldary joıqyn bolmaq. Ǵalymdar atom bombasy túsken jerin kúl-talqan etip qana qoımaı, jahandyq aýqymdaǵy klımat apatyna ákep soǵýy, egistik ataýlyny joıyp jiberýi múmkin ekenin aıtady.

Onyń qasiretin biz jaqsy bilemiz. Jerimizde jasalǵan 450 ıadrolyq synaqtyń zardabymen Qazaqstan áli kúnge deıin betpe-bet kelip otyr. Biz beıbitshilik úshin Keńes ókimetinen muraǵa qalǵan ıadrolyq arsenaldan óz erkimizben bas tarttyq. Búginde jappaı qyryp-joıatyn ıadrolyq jáne bıologııalyq qarýdy taratpaý ustanymyn jaqtaımyz.

Jahandyq qaýipsizdikke tóngen qaterge tek geosaıası sıpat turǵysynan qaramaý kerek. Muny moıyndaǵan jón.

Álemdegi qazirgi ahýal ózgerip jatyr. Mýltılateralızmniń úni qumyqqanda, protektsıonızm órshıdi.

Osynaý beı-bereket kezeńdegi bizdiń mindetimiz – yntymaqty qatań saqtaý, ydyraǵan tusyn qaıta qalpyna keltirý.

Qazaqstan qazirgideı almaǵaıyp zamandy syndarly yqpaldastyq turǵysynan qarastyrady. Syrtqy saıasatta jikke bólinbeı dıalogqa kelýdi, kez kelgen eldiń egemendigin qurmetteýdi basshylyqqa alamyz.

Ásireultshyldyq tanytyp, ózge halyqtardyń tarıhy men mádenı dástúrlerin mensinbeýge jol berilmeıdi.

Az halyqtardyń ana tilinde sóılep, tól mádenıetin dáripteýine qurmetpen qaraý qajet. Sondyqtan Qazaqstanda «Birligimiz – áralýandyqta» qaǵıdatyn qatań ustanamyz. 

Qurmetti dostar!

Sońǵy birneshe jylda Qazaqstanda aýqymdy ekonomıkalyq jáne ınstıtýtsıonaldyq reformalar júrgizildi. Bizdiń maqsatymyz aıqyn – barynsha ártaraptandyrylǵan, ınklıýzıvti jáne keleshekke baǵdarlanǵan ekonomıka qurý. Ekonomıkalyq ósim ornyqty bolýmen qatar, onyń ıgiligi ár azamatqa ádil bólinýge tıis.

Elimizdi túbegeıli jańǵyrtyp, Ádiletti Qazaqstannyń negizin qalaý úshin memlekettilikti nyǵaıtýǵa kóp kúsh-jiger jumsap jatyrmyz.

Jalpyulttyq referendým arqyly Konstıtýtsııamyzǵa ózgeris engizilip, basty bılik ınstıtýttaryna reforma jasaldy.

Biz sýperprezıdenttik júıeden bas tarttyq. «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» qaǵıdasyn basshylyqqa alatyn, tejeý men tepe-teńdik júıesi bar prezıdenttik respýblıka jolyn tańdadyq.

Bul tujyrym Qazaqstandaǵy saıası júıeniń erekshelikterine meılinshe laıyqty model ekenine kámil senemin.

Prezıdent ókilettiligi bir rettik 7 jyldyq merzimmen shekteldi. Qazaqstanda ǵana emes, bizdiń aımaqta mundaı sheshim buryn-sońdy qabyldanbaǵan. Meniń oıymsha, bul qadam elimizdiń saıası júıesin nyǵaıtýǵa, ekonomıkasyn damytýǵa jáne órkenıetti qoǵam qurýǵa negiz bolady.

Prezıdent – halyqtyń belgili bir merzimge, bizdiń jaǵdaıymyzda jeti jylǵa jaldaǵan menedjeri. 

Parlament azamattyq qoǵam jáne jańa saıası partııalardyń múshelerimen tolyqty. Sondaı-aq áıelderge, jastarǵa jáne áleýmettik turǵydan osal toptyń ókilderine qosymsha kvota berildi.

Adam quqyqtaryn qorǵaýdyń naqty tetikteri bolmasa, ilgeri jyljý múmkin emes. Bul júıe «Zań men tártip» qaǵıdatynda kórinis tapqan.

Biz atalǵan reformalardy geosaıası ahýal turaqsyz kezeńde qolǵa alǵanymyzdy bilemiz. Biraq «Jol muraty – jetý». Osy strategııalyq baǵdarymyzdan aınymaımyz, reformalardy toqtatpaımyz.

Jahandaǵy syn-qaterlerge qaramastan, ekonomıkamyz byltyr 5,1 paıyzǵa ósti. Shetelden tartylǵan tikeleı ınvestıtsııanyń kólemi rekordtyq kórsetkishke jetti. Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytymen tasymaldanǵan júk 62 paıyzǵa artty.

Deıturǵanmen bizdiń strategııalyq muratymyz tsıfrmen ǵana ólshenbeıdi. Bul reformalar jurtshylyqtyń órkendeýine jol ashatyn jańa qoǵamdyq kelisimdi ornatýdy kózdeıdi.

Biz adam kapıtalyna ınvestıtsııa salyp, jas mamandardyń qalyptasýyna jaǵdaı jasaımyz. Eń basty mindetimiz – aımaqtar arasyndaǵy alshaqtyqty azaıtý jáne orta tapty nyǵaıtý.

Sol sebepti tsıfrlyq tehnologııa men jasandy ıntellektiden bastap jasyl energetıka men qosymsha quny joǵary óndiriske deıingi negizgi sektorlardaǵy áleýetimizdi kúsheıte beremiz.

Biz tsıfrlyq transformatsııada eleýli tabysqa qol jetkizdik. Maqsatymyz – Eýrazııadaǵy jetekshi IT habqa aınalý.

Ásirese, jasandy ıntellektini damytýǵa aıryqsha mán berip otyrmyz. Birqatar sheteldik ýnıversıtettiń fılıaly bar, zertteý men ázirleý salasyndaǵy seriktestik jolǵa qoıylǵan akademııalyq jáne ınnovatsııalyq habqa aınalǵymyz keledi.

Qazaqstan eń qýatty sýperkompıýterdi iske qosýǵa kiristi. Qazirdiń ózinde bul jumys bastalyp ketti.

Budan bólek, SryptoCity dep atalatyn jańa pılottyq jobany júzege asyrýdy josparlap otyrmyz. Munda krıptovalıýtany azyq-túlik satyp alýǵa, qyzmet tólemine jáne basqa da maqsattarda paıdalanýǵa jaǵdaı jasalady.

Álemdegi ýran qorynyń 40 paıyzy Qazaqstannyń enshisinde. Sondyqtan elimiz atom energetıkasyn damytýdy ulttyq strategııanyń basym baǵyty retinde qarastyrady.

Alaıda klımat daǵdarysy sheshilmeı, eshqandaı ornyqty damý bolmaıdy. Ortalyq Azııa – planetadaǵy klımat ózgeristerine osal óńirlerdiń biri. Munda ǵalamdyq jylyný deńgeıi álemdegi ortasha kórsetkishpen salystyrǵanda eki ese joǵary.

Atalǵan qıyndyqtardy eńserý úshin óńirlik turǵydan úılestirilgen, pragmatıkalyq baǵyttaǵy klımat kún tártibin ilgeriletýge beıilmiz. Onyń aıasynda elimiz birqatar halyqaralyq uıymǵa múshe bolyp, kelisimderge qosyldy.

Kelesi jyly Qazaqstan BUU-men birge Óńirlik ekologııalyq sammıtin ótkizedi. Bul alań Ortalyq Azııa elderiniń strategııasyn jahandyq maqsatpen ushtastyrýdy kózdeıdi.

Qazaqstan ózara qurmet pen aımaqtyq yqpaldastyqty arqaý etken Ortalyq Azııanyń turaqtylyǵy berik, yntymaǵy bekem, bolashaǵy aıqyn bolǵanyn qalaıdy.

Eki aı buryn BUU Bas Assambleıasy Almatyda Ortalyq Azııa men Aýǵanstan úshin Ornyqty damý maqsattary jónindegi BUU-nyń aımaqtyq ortalyǵyn qurý týraly qarardy resmı túrde qabyldady.

Bul – bizdiń kópjaqty damýǵa úles qosqan mańyzdy jetistigimiz. Atalǵan ortalyq birlesken jobalarǵa qoldaý kórsetip, tehnıkalyq saraptamalardy qamtamasyz etedi jáne halyqaralyq yntymaqtastyqty úılestiredi. 

Qadirli qonaqtar!

Sózsiz, biz betpe-bet kelip otyrǵan syn-qaterler transulttyq sıpatqa ıe. Desek te oǵan qarsy áreketimizde birizdilik joq. Álemdegi ahýal óte shetin, turaqsyz ári kereǵarlyqqa toly. Sondyqtan jahandyq yntymaqtastyq úshin qurylǵan ınstıtýttar osy jaǵdaılarǵa saı bolýǵa tıis.

Qazaqstan orta derjavalar ádiletti ári ınklıýzıvti álemdik tártiptiń ornaýyna múddeli bolýy kerek dep sanaıdy. Qazirgi júıeni muqııat saralap, tyń ádis-tásilderge súıený qajet. Soǵan sáıkes, orta derjavalar da jaýapkershilik júgin kóterýge daıyn bolýǵa tıis.

Jyl sońyna taman Nıý-Iorkte BUU-nyń 80 jyldyǵyn atap ótemiz. 1945 jyly, ıaǵnı, dúnıe júzindegi surapyl soǵystan keıin 51 memleket birge qurǵan bul Uıym beıbit ári qaýipsiz álemdi qurýdyń batyl jolyn usyndy.

Búginde Uıymǵa 193 el múshe. Osylaısha, ol álemdegi quramy áralýan, kúrdeli ári ózara tyǵyz baılanysqan qoǵamdastyqqa aınaldy.

Áıtse de BUU-nyń negizgi tarmaqtary, ásirese, Qaýipsizdik Keńesi múldem ózgergen joq.

80 jyl buryn jasalǵan ınstıtýtsıonaldy qurylym men qazirgi zaman arasynda alshaqtyq kóp. Bul Uıymǵa jáne onyń tıimdiligine degen senimge selkeý túsiredi.

Mıllıardtaǵan adamnyń taǵdyryna áser etetin asa mańyzdy sheshimdi birneshe eldiń qabyldaǵany durys emes.

Sondyqtan Qazaqstan BUU Qaýipsizdik Keńesiniń quramyn keńeıtip, oǵan álemniń ár óńirinen ókil qosý týraly ustanymdy qoldaıdy.

BUU ózektiligin joǵaltpaı, qazirgi zamannyń talaptaryna saı bolýy úshin Qaýipsizdik Keńesine qurylymdyq reforma jasalýǵa tıis.

Alpaýyt elder beıbitshilik pen qaýipsizdikti saqtaýǵa beıil ekenin anyq bildirýi kerek. Ári barlyq memlekettiń terrıtorııalyq tutastyǵyn qorǵaý týraly eń basty qaǵıdattan aınymaýǵa tıis.

Bárimiz BUU Jarǵysyn múltiksiz saqtaýymyz qajet. Onyń negizgi prıntsıpterine ústirt nemese nemquraıly qaraýdan aýlaq bolýymyz kerek. Sonda ǵana Birikken Ulttar Uıymynyń abyroı-bedeline degen senimdi qalpyna keltire alamyz. 

Qadirli dostar!

Sizder Astanaǵa álemniń túkpir-túkpirinen keldińizder. Árqaısysyńyz tájirıbelerińizdi, dúnıetanymdaryńyzdy jáne qundylyqtardyń yqpalymen qalyptasqan kózqarastaryńyzdy ortaǵa salasyzdar.

Atalǵan forýmnyń máni osyndaı ıntellektýaldyq áralýandyqta jatyr.

Aldymyzda keleshektiń túrli stsenarııi kútip tur. Biri úmit uıalatady, biri qaýip-qaterge toly. Bárine ortaq órkenıet jolyn tańdaımyz ba, álde jikke bólinip qurdymǵa ketemiz be? Ony úrkerdeı toptyń málimdemesi emes, kóptiń aýyzbirshiligi sheshýi qajet.

Astana halyqaralyq forýmy osy yntymaqtastyqqa qoldaý bildirý úshin quryldy. Atalǵan alań ózara qurmetke negizdelgen jáne ashyq pikirtalas múmkindigin usynady.

Bıylǵy forým taqyryby – «Aqyl-oı qosý arqyly keleshekti baǵdarlaý» ( Connecting Minds, Shaping the Future) Bul – bizdiń úndeýimiz ári qaltqysyz senimimiz.

Jahandyq syn-qaterdi jalǵyz eńserý múmkin emes. Dıplomatııa resmı protokoldyń tar sheńberinen shyǵyp, anaǵurlym tereń ári adamı qalyptaǵy qarym-qatynasqa tór usynýǵa tıis.

Biz dúnıejúzilik damýdyń jańa kezeńine qadam bastyq. Munda adamdar arasyndaǵy senim, bilim-tájirıbemen bólisý jáne azamattyq qoǵamnyń yntymaqtastyǵy halyqaralyq qatynastardyń jańa irgetasyn qalaıdy. Sondyqtan yqpaldastyqtyń aıasyn keńeıte berýimiz kerek.

Qazaqstan ıdeıanyń keni, araaǵaıyndyq sheshimderdiń arhıtektory jáne túrli óńirler men mádenıetterdiń seriktesi retinde osy ózgeristerge úles qosýǵa daıyn.

Bul forým tyń oılar aıtylatyn ǵana emes, batyl qadamdar jasalatyn alańǵa aınalsyn. Barshańyzdy mazmundy dıalog ornatýǵa shaqyramyn.

Aldaǵy pikirtalastar qyzyqty, forým jumysy nátıjeli bolýyna tilektestik bildiremin.

Raqmet!