Memleket basshysy seısmıkalyq qaýipsizdik máseleleri jóninde keńes ótkizdi
ASTANA. KAZINFORM – Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń tóraǵalyǵymen Almaty qalasynda seısmıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý máseleleri jóninde keńes ótti. Jıynǵa Prezıdent Ákimshiligi men Qaýipsizdik Keńesiniń basshylyǵy, Úkimet músheleri, qalalar men oblystardyń ákimderi, sondaı-aq aımaqtardaǵy tótenshe jaǵdaılar departamentteriniń jetekshileri qatysty - dep habarlaıdy Aqordanyń baspasóz qyzmeti.
Memleket basshysy el aýmaǵynyń úshten bir bóliginde jer silkinisi qaýpi bar ekenin aıtty. Seısmologııalyq stantsııalar sońǵy 5 jylda 45 myńnan astam dúmpý jaǵdaıyn tirkegen. Onyń kóbi – tómen baldyq jer silkinisi.
– Biraq, ashyǵyn aıtý kerek, Almatyda bolǵan tótenshe jaǵdaı kezinde tıisti organdar shuǵyl áreket etýge tolyq daıyn bolǵan joq. Al qala turǵyndary ne isterin bilmeı, abdyrap qaldy. Degenmen bul jıynnyń basty maqsaty – syn aıtý emes, naqty sheshimder qabyldaý. Mysaly, jurttyń kópshiliginde «tótenshe jaǵdaıǵa qajetti chemodan» da joq bolyp shyqty. Tıisti oqý-úıretý sharalary mektepten, tipti balabaqshadan bastalýy kerek. Buryn Almatyda osyndaı tájirıbe bolǵan. Sony qaıta jańǵyrtý qajet. Sebebi qazir azamattardy tótenshe jaǵdaıǵa daıyndaý júıesi talapqa saı emes. Quzyrly organdar halyqqa jan-jaqty túsindirý jumysyn júrgizýge tıis. Oqý oryndarynda, memlekettik mekemelerde turaqty jattyǵý ótkizip turý qajet. Bul – óte mańyzdy. Osy jumysty dereý qolǵa alý kerek, – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy ınfraqurylymdardyń halyqty evakýatsııalaýǵa daıyndyǵyna jáne qulaqtandyrý júıesine qatysty máselege erekshe nazar aýdardy.
– Dabyl qosylmady. Bul durys sheshim boldy. Áıtpese, qalada dúrbeleń týyndaıtyn edi. Biraq halyqty basqa baılanys arnalary arqyly habardar etý qajet bolatyn. Qulaqtandyrý birneshe negizgi mindetti sheshýi kerek. Olardyń qaısysyn buryn qoldaný kerektigi qaýip-qaterdiń aýqymyna baılanysty. Alaıda qoldanystaǵy algorıtmderde bul eskerilmeıdi. Qatty jer silkinisi kezinde adamdardy zilzalanyń fızıkalyq sıpattamalary men epıtsentri týraly aqparat qyzyqtyrmaıdy. Olar tabıǵat apatynyń qanshalyqty joıqyn ekenin onsyz da sezindi. Mundaı sátte, eń bastysy, turǵyndardy ári qaraı qalaı áreket etý jónindegi aqparatpen qamtamasyz etý mańyzdy. Azamattar «Úıge oralýǵa bola ma?», «Qaıdan kómek alýǵa bolady?» degen saýaldarǵa jaýap alýy kerek. Sondyqtan qulaqtandyrý júıesin qaıta qarap, ony barynsha naqty qajettilikke beıimdeý qajet. Tehnıkalyq quraldar aqparattyń ár adamǵa ýaqytyly jetýin qamtamasyz etýge tıis. Bul joly SMS-habarlamalar tym kesh keldi. Sondaı-aq dúmpý kezinde baıbalam salyp, jalǵan aqparat taratqandar boldy. Jurtty ádeıi dúrliktirgen adamdardy zańǵa sáıkes jazaǵa tartý qajet, – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý jáne joıý júıesin materıaldyq-tehnıkalyq turǵydan jaraqtandyrý deńgeıiniń tómendigin synǵa aldy. Bul seısmıkalyq monıtorıng jelisine de, sondaı-aq qutqarýshylardy zamanaýı qural-jabdyqtarmen, tehnıkamen jáne arnaýly kıimdermen qamtamasyz etý isine de qatysty.
– Seısmıkalyq baqylaýdy «Ulttyq seısmologııalyq baqylaý jáne zertteý ǵylymı ortalyǵy» JShS-ne qarasty Almaty, Shymkent qalalaryndaǵy jáne 12 oblystaǵy 70 seısmologııalyq stantsııa júrgizedi. Onyń altaýy isten shyqqan. Mamandardyń esebine sáıkes búkil el boıynsha qosymsha 285 seısmologııalyq stantsııa ornatý qajet. Joıqyn jer silkinisi kezinde memlekettik materıaldyq rezervtiń bolýy jáne onyń qoljetimdiligi aıryqsha mańyzdy. Kólik baılanysyn jedel qalpyna keltirý jáne medıtsınalyq kómek uıymdastyrý múmkindigi de sheshýshi ról atqarady. Ákimder Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligimen birlesip, barlyq eldi mekenniń osyǵan qaǵaz júzinde emes, is júzinde daıyn ekenine kóz jetkizýge tıis. Osy jer silkinisinen sabaq alyp, jiberilgen olqylyqtardy túzetý qajet, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent qurylys barysynda seısmıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý máselesi tolyq sheshimin tappaı otyrǵanyn aıtty. Memleket basshysynyń pikirinshe, zilzala kezindegi qaýipsizdik sharalaryn túbegeıli qaıta qaraý qajet.
Prezıdent Almatynyń azamattyq qorǵanys júıesi jer silkinisine daıyn bolmaı shyqqanyn, al quzyrly organdar tabıǵattyń bul synaǵynan óte almaǵanyn atap ótti.
– 2021 jyly jeti mınıstrliktiń birlesken buıryǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń 2021-2023 jyldarǵa arnalǵan seısmıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etý jumystarynyń tıimdiligin arttyrý jónindegi sharalar kesheni bekitildi. Basqa da mindetterdi qosa alǵanda, bul qujatta Almaty qalasy úshin joıqyn jer silkinisteri týraly avtomattandyrylǵan erte habarlaý júıesin engizý kózdelgen edi. Ádettegideı, berilgen esepte bári durys. Osy maqsattarǵa bólingen qomaqty qarajat ıgerilgen, nysandardy qabyldap alý aktisine qol qoıylǵan. Bas prokýratýraǵa Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigimen birlesip, osy máselemen aınalysýdy jáne bir aıdyń ishinde qarajattyń qaıda jumsalǵanyn, dabyl júıesiniń nege jumys istemegenin anyqtaýdy tapsyramyn. Soǵan qaraǵanda, búkil elimizde ótkizilgen 27 myń seısmıkalyq jattyǵý men 2,5 myń semınardyń da túk paıdasy bolmady, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev Seısmologııa salasyn damytýdyń 2024-2028 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyn ázirlep jatqan Úkimetke seısmıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý tásilderin qaıta qaraýdy tapsyrdy. Sonymen qatar Prezıdent bul jumystyń nátıjelerin baǵalaýdyń naqty ólshemderin ázirleýdi jáne tıisti sharalar qabyldaýdy talap etti.
– Seısmologııalyq monıtorıng pen jer silkinisin boljaý júıesin túbegeıli jetildirý qajet. Azamattar alǵashqy dúmpýge deıin birneshe sekýnd buryn Google servısi eskertý jasaǵanyn aıtyp jatyr. Bizdiń júıeler bulaı isteı almady. Biz elimizde «smart-qalalar» qurýǵa nıettimiz. Olardy basqarý jańa tehnologııalarǵa, sonyń ishinde jasandy ıntellekt salasyndaǵy sońǵy jetistikterge negizdelýi kerek. Sondyqtan álem boıynsha tıimdiligi dáleldengen ınnovatsııalyq sheshimderdi qoldanysqa belsendi túrde engizý qajet. Úkimet qysqa merzim ishinde zamanaýı tehnologııalardy qoldanýǵa qatysty ońtaıly sheshim shyǵarýy kerek. Árıne, seısmıkalyq qaýipti aımaqta ornalasqan elimizdegi eń iri qala retinde Almatyǵa basymdyq bergen jón. Bilikti seısmologtar men basqa da mamandardy daıarlaýǵa erekshe nazar aýdarý qajet, – dedi Prezıdent.
Memleket basshysynyń pikirinshe, Almatydan bólek, elimizdiń basqa da aımaqtary jer silkinisine daıyn bolýǵa jáne qajetti ınfraqurylymdy qamtamasyz etýge tıis.
– Turǵyndar jınalatyn jáne olar ýaqytsha panalaıtyn arnaıy oryndardy tekserý kerek. Sondaı-aq azamattardy qaýipsiz jerge kóshirý, zardap shekkenderge jedel járdem berý, kóshpeli emdeý oryndaryn ashý jumysyn tıimdi uıymdastyrý qajet. Sonymen qatar materıaldyq rezerv jetkilikti bolýǵa tıis. Taǵy bir mańyzdy másele. Apat bolǵan jaǵdaıda basqa aımaqtardan qutqarý qyzmetin jedel jetkizýdi qamtamasyz etý kerek, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Sonymen qatar Prezıdent ǵımarattar men nysandardyń seısmıkalyq ornyqtylyǵyn kúsheıtý qajet ekenin atap ótti. Úkimet pen ákimdikke osy máseleni zerdelep, tıisti sheshim qabyldaý jóninde tapsyrma berildi.
– Jalpy, turǵyndardyń tótenshe jaǵdaıǵa daıyndyǵyn qaǵaz betinde emes, is júzinde jaqsartý qajet. Negizgi mindet – azamattardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý. Bul, eń aldymen, ulttyq qaýipsizdik máselesi. Tótenshe jaǵdaılar kezinde barlyq salalyq qurylym jedel áreket etip, úılesimdi jumys isteýi kerek. Dúrbeleń men haosqa jol bermeı, jaǵdaıdy turaqtandyryp, apattyń aýyr saldaryn múmkindiginshe jeńildetý úshin durys jáne ýaqytyly áreket etý mańyzdy.Tótenshe jaǵdaılarǵa saqadaı saı bolý – Úkimet bastaǵan memlekettik organdardyń ortaq mindeti, – dedi Prezıdent.
Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligine óz qyzmetin synı turǵydan qaıta tarazylaý mindeti júkteldi. Memleket basshysy mınıstr Syrym Sháriphanovtyń atalǵan sala mamany retinde teorııalyq bilimi bar ekenin, biraq naqty iske kelgende jumysynyń nátıjesi kórinbeı jatqanyn aıtty.
– Qazirgi jumysty kóńilden shyǵady dep aıtýǵa kelmeıdi. Mınıstr Sháriphanovqa eskertemin. Eger siz óz jumysyńyzdy aýyr sanaıtyn bolsańyz, ashyǵyn aıtyńyz, ǵylymı-oqytýshylyq qyzmetińizge qaıtaramyz. Onda turǵan eshteńe joq. Qazirgi ahýal óte kúrdeli jáne jaýapty, elimizdiń qaýipsizdigine tikeleı baılanysty. Sondyqtan bárimiz jınaqy, uqypty jáne belsendi bolýymyz qajet. Basqa jol joq. Prezıdent Ákimshiligi búgin aıtylǵan barlyq máseleni baqylaýda ustaıdy, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev jıyndaǵy sózin qorytyndylaı kele, Almaty qalasynyń turǵyndaryna úndeý jasady.
– Sabyr saqtańyzdar jáne ár nársege baıyppen qarańyzdar. Dúrbeleńge salynyp, túrli qaýeset pen jalǵan aqparatty qasaqana taratatyn arandatýshylar men jaýapsyz adamdardyń jetegine erip ketpeńizder. Naǵyz almatylyqtar árqashan aqyl-parasatymen jáne ustamdylyǵymen erekshelengen. El basshylyǵy sizderdiń qaýipsizdikterińizdi qamtamasyz etý úshin qoldan kelgenniń bárin jasaıdy. Oǵan kúmán bolmasyn. Almatylyqtardyń talap-tilegi árdaıym bizdiń basty nazarymyzda, – dedi Prezıdent.
Sonymen qatar jıynda Tótenshe jaǵdaılar mınıstri Syrym Sháriphanov pen Almaty qalasynyń ákimi Erbolat Dosaev sóz sóıledi.
