Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Respýblıka kúnine arnalǵan saltanatty jıynda sóılegen sózi
ASTANA. KAZINFORM — Aqordanyń baspasóz qyzmeti Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Respýblıka kúnine arnalǵan saltanatty jıynda sóılegen sóziniń tolyq nusqasyn jarııalady.
Qymbatty otandastar!
Qadirli qaýym!
Elimizdiń eń basty merekesi – Respýblıka kúni qutty bolsyn! Ulttyq meıram qarsańynda dástúrge saı Aqorda tórinde memleketimizdiń úzdik azamattarymen birge jınalyp otyrmyz. Bıyl elimiz azattyqtyń mereıli belesine jetti. Osydan 35 jyl buryn Qazaqstannyń Egemendigi týraly deklaratsııa qabyldandy. Dál osy kúni san ǵasyrlyq memlekettilik dástúrimiz qaıta jańǵyrdy. Kóp uzamaı jurtymyz Táýelsizdik baıraǵyn kóterdi. Tarıhı ádildik ornap, ulttyń rýhy asqaqtady. Sondyqtan bul kúndi halqymyzdyń derbes el bolýyna jol ashqan qasterli kún deýge bolady.
Táýelsizdik – bárinen qymbat qundylyǵymyz. Ony saqtap, nyǵaıta túsý – barshamyzǵa ortaq qasıetti borysh. Egemendik – ata-babalarymyzdyń ult múddesi jolyndaǵy óshpes erliginiń aıqyn kórinisi. Zańǵar oıshyl Ábish Kekilbaev «Ótkennen taǵylym, erteńnen úmit izdegender ǵana ilgeri basa alady» degen. Biz ár kezeńde ult tarıhynda óshpes iz qaldyrǵan barlyq memleket jáne qoǵam qaıratkerlerine qurmet kórsetemiz, olardy eshqashan umytpaımyz. Sonymen birge keleshekke úlken úmitpen, zor senimmen qaraımyz, bıik maqsattarǵa umtylamyz.
Osy jyldarda elimizdiń baǵyndyrǵan belesteri az emes. Biz jer júzine egemen memleket retinde tanyldyq. Shekaramyzdy shegendep, irgemizdi bekitip, qaýipsizdigimizdi qamtamasyz ettik. Birligimizdi bekemdep, tatýlyq pen turaqtylyqtyń arqasynda túrli synaqtardan súrinbeı óttik. Búginde jahan jurty elimizdiń ósip-órkendep kele jatqanyna kýá bolyp, óz qurmetin kórsetýde.
Alaıda kemshiliksiz, minsiz jumys bolmaıtyny anyq. Biz ótkennen sabaq alyp, eshkimge jaltaqtamaı, óz jolymyzben júrip kelemiz. Sońǵy jyldary halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý úshin asa mańyzdy qadamdar jasaldy. 2019 jyly aýqymdy reformalar qolǵa alyndy. Qazaqstan jańa turpatty el bolý jolyna tústi. Jalpyhalyqtyq referendým arqyly Ata zańymyzǵa túzetýler engizildi. Parlamenttiń quzyreti keńeıdi, Úkimettiń jaýapkershiligi artty. Konstıtýtsııalyq sot quryldy. Adam quqyqtary jónindegi ýákil ınstıtýty konstıtýtsııalyq mártebege ıe boldy. Bıyl shilde aıynan bastap Kassatsııalyq sot júıesi iske qosyldy, bul qoǵamymyzda ádilettilikti kúsheıtýge jaǵdaı jasady.
Ádiletti Qazaqstandy qurý jolynda basqa da naqty sharalar qolǵa alyndy. Azamattarymyz memlekettik mańyzy bar sheshimder qabyldaýǵa belsendi túrde aralasa bastady. Aýyl, aýdan jáne oblystyq mańyzy bar qala ákimderi tikeleı saılanatyn boldy. Aýyl ákimderiniń barlyǵy, al aýdan ákimderiniń 25 paıyzy jańardy. Osylaısha, bılik júıesi aıtarlyqtaı ózgerdi. Elimizde «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» qaǵıdaty ornyǵa tústi. Ashyǵyn aıtsaq, osy aımaqtaǵy bılik júıesinde mundaı aýqymdy ózgeris eshqashan bolmaǵan.
Biz bir el bolyp saıası reformany tabysty iske asyryp jatyrmyz, sonyń nátıjesi retinde qoǵamda túbegeıli jańǵyrý úderisi bastaldy. Reformalarymyzdy júzege asyrýǵa barsha adamzat úshin asa qıyn, kúrdeli kezeńde kiristik. Pandemııa, alpaýyt elderdiń sanktsııalyq teketiresi, qalyptasqan saýda joldarynyń buzylýy, túrli qaqtyǵystar men soǵystar álem elderiniń damýyna orasan zor shyǵyn keltirdi. Bul jaǵdaılar Qazaqstanǵa da salqynyn tıgizdi. Degenmen biz qajetti sharalardy der kezinde qabyldadyq. Ekonomıkamyzdyń áleýetin saqtaı otyryp, ony tyń serpinmen damyta tústik. 2019 jyldan beri ekonomıkamyz 16 paıyzǵa ósti, bıyl osy kórsetkish shamamen 137 trıllıon teńge, ıaǵnı 291 mıllıard dollar bolady dep kútilýde, budan da asýy múmkin. Bul Qazaqstannyń bizdiń aımaqtaǵy eń úlken ekonomıka ekenin kórsetedi. Jan basyna shaqqanda ishki jalpy ónim 47 paıyzǵa artyp, 14 400 dollarǵa jetti. Bul – Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy elderi arasyndaǵy eń joǵary kórsetkishtiń biri. Qazaqstannyń altyn-valıýta rezerviniń kólemi 58 mıllıard dollarǵa jetti. Jeti jylda syrtqy saýda aınalymy 83 paıyzǵa artyp, búginde 142 mıllıard dollar boldy.
Biz ulttyq ekonomıkany túbegeıli jańǵyrtý úshin ártaraptandyrýǵa basa mán berip otyrmyz. Ásirese, kólik-tasymal salasyn strategııalyq mańyzdy baǵyt retinde damytyp jatyrmyz. Qazaqstan Eýrazııanyń basty logıstıka ortalyǵy, ıaǵnı haby bolýy kerek. Oǵan elimizdiń áleýeti jetedi, múmkindigimiz de mol. Ótken aıda «Dostyq – Moıynty» temirjolynyń ekinshi jelisi iske qosyldy. Bul – egemendik kezeńinde salynǵan eń iri temirjol qurylysy.
Sondaı-aq bıyl 13 myń shaqyrym avtokólik joly salynyp, jóndeldi. Qytaı arqyly aýqymdy júk tasymaldaý múmkindigine ıe boldyq. Qazirgi halyqaralyq naryqtaǵy turaqsyz ahýaldy eskersek, muny úlken jetistik dep aıtýǵa bolady.
Áýe qatynasy salasyndaǵy tabystarymyz da az emes. Bıyl 36 jańa áýe reısi ashyldy, olardyń ishinde Azııa men Eýropanyń iri qalalary bar. Biraq bul júıeni odan ári damytýymyz kerek. Onyń ústine áýe joldary arqyly júk tasymaldaý júıesin de (kargo) nyǵaıtýymyz qajet.
Elimizde óndiris te damyp keledi. Bul salanyń ósimi jyl basynan beri 7,5 paıyzǵa jetti. Shaǵyn jáne orta bıznestiń ekonomıkadaǵy úlesi 40 paıyzǵa jaqyndady. Kásipkerler elimizdegi eńbekke qabiletti azamattardyń jartysyna jýyǵyn jumyspen qamtyp otyr. Qurylys salasy qarqyndy damyp jatyr. Byltyr Qazaqstanda 19 mıllıon sharshy metrge jýyq turǵyn úı salyndy. Bul – Táýelsizdik jyldaryndaǵy eń joǵary kórsetkish, nátıjesinde myńdaǵan otbasy baspanaly boldy. Aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy jalpy ónim kólemi 2,5 ese ósti. Bıyl da qambamyz astyqqa toldy, 20 mıllıon tonnadan astam bıdaı jınaldy. Qazaqstannyń eksporttyq áleýeti artýda, saýda seriktesi retindegi bedeli nyǵaıýda.
Qazaqstan – Konstıtýtsııa boıynsha áleýmettik memleket. Sondyqtan biz osy jaýapty, qurmetti mıssııany mindetti túrde oryndaımyz. Áleýmettik strategııamyz tıimdi, ádiletti bolýy kerek.
«Ulttyq qor – balalarǵa» baǵdarlamasyn júzege asyryp jatyrmyz. Bul óskeleń urpaq úshin jasalǵan úlken qadam. Biz ozyq oıly ult bolýymyz kerek. Básekege qabiletti el bolý úshin, eń aldymen, bilim-ǵylymdy damytý qajet. Sondyqtan bes jylda bilim berý salasyna bólinetin qarjyny úsh ese arttyrdyq. Ustazdardyń jalaqysyn eki ese ulǵaıttyq. Qazirgi tańda qoǵamymyzda muǵalim mamandyǵynyń mártebesi anaǵurlym kóterildi. 1200 jańa mektep ashtyq. Sonyń ishinde «Keleshek mektepteri» ulttyq jobasy aıasynda kóptegen bilim ordasy boı kóterdi. Ulttyq ǵylymdy qoldaýǵa da mán berip otyrmyz. Bul salaǵa salynǵan qarajat bes jylda 5 ese ósti. Sheteldiń 33 bedeldi ýnıversıtetteriniń fılıaly ashyldy.
Sondaı-aq ult saýlyǵyn jaqsartý úshin júıeli sharalar qabyldandy. 2020 jyldan beri medıtsına salasyna bólinetin qarjy 3 ese artty. 927 medıtsına nysany ashyldy. Elimizdegi ortasha ómir súrý uzaqtyǵy 75 jastan asty.
Qazaqstan qaýipsiz el bolýy kerek. Sondyqtan «Zań men tártip» qoǵamymyzdyń basty qaǵıdaty sanalatyn boldy. Osy jumystyń aıasynda jemqorlyqqa qarsy kúresti jalǵastyryp, kúsheıtemiz, onsyz Ádiletti Qazaqstan týraly aıtýdyń ózi qısynsyz. Sońǵy bes jylda qylmys sany jáne kóshedegi buzaqylyq edáýir azaıdy, qylmystyq ahýal qatań baqylaýǵa alyndy. Turmystyq zorlyq-zombylyq oqıǵalary azaıýda, elimizdiń bul máselege qatysty tájirıbesine sheteldik sarapshylardyń yqylasy kúsheıdi. Túptep kelgende, «Zań men tártip» tujyrymdamasy – elimizdiń jarqyn bolashaǵyn qurý úshin asa mańyzdy tetik.
Elimizde «Taza Qazaqstan» jalpyulttyq aktsııasy azamattarymyzdyń, ásirese, jastardyń basym kópshiliginiń qoldaýyna ıe bolyp, tabysty júzege asyrylyp jatyr. Byltyrdan beri shamamen 2,8 mıllıon gektar jer tazartyldy, 4 mıllıonnan astam aǵash otyrǵyzyldy. Eń bastysy, azamattarymyzdyń ekologııalyq sana-sezimi, búkil bolmysy ózgere bastady.
Jalpy, barlyq salada atqarylǵan jumys óz jemisin berip jatyr dep aıtýǵa bolady. Biraq biz munymen toqtap qalmaımyz, ózgeristerdi mindetti túrde jalǵastyramyz.
Bıyl elimizdiń mereıi ósip, rýhy kóterilgen jyl boldy. Azamattarymyz kóptegen salada tabysqa jetti, jahandyq jarystarda top jardy. Oqýshylarymyz túrli halyqaralyq bilim dodasynan myńnan astam medal ıelendi. Úzdik sportshylarymyz, sonyń ishinde boksshylar týymyzdy bıikte jelbiretti. Daryndy jastarymyz ult ónerin jer júzine pash etip, keńinen dáriptep júr. Jahan jurty qazaqty rýhy bıik, kózi ashyq, mádenıeti biregeı, zııatker ult retinde tanýda. Bul – jyldar boıy júrgizilgen júıeli jáne tıimdi jumystyń nátıjesi. Endi osy qarqyndy báseńdetpeı, tek alǵa qaraı qadam basýymyz qajet.
Qazaqstanymyz Ádiletti, Qaýipsiz, Taza, Kúshti el bolýy kerek. Bul – jalpyulttyq strategııalyq maqsatymyz, barsha azamatqa ortaq mindet, qasterli paryz. Ozyq el bolý úshin biz áli talaı belesti baǵyndyrýymyz kerek. Turaqtylyq pen tynyshtyqtyń qadirin bilý qajet. Ásirese, muny jastarymyzǵa durys túsindirip, olarǵa baǵdar kórsetken jón. Elimizdiń erteńi – óskeleń urpaqtyń qolynda. Sondyqtan jastarymyzdy eń aldymen Adal azamat etip tárbıeleý qajet. Adal azamat degenimiz – elin, jerin syılaıtyn, zańǵa baǵynatyn, bilimge umtylatyn, ulttyq qundylyqtardy qoldaıtyn jáne el birligin nyǵaıtýǵa úles qosatyn azamat. Elimizdiń ozyq bolýy osyndaı otanshyl, tártipti, bilimdi, mádenıetti, belsendi jáne oıy ushqyr jastarǵa tikeleı baılanysty. Óz qabiletine senetin, kózi ashyq, kókiregi oıaý, eti tiri, eńbekqor adamnyń eshkimge táýeldi bolmaıtynyn jas urpaq uǵynyp ósýi qajet. Ár azamatymyz óz isine tııanaqty, uqypty jáne jınaqy bolsa, tutas memleket te tabysty bolmaq.
Biz básekege qabiletti ult bolýymyz kerek. Bul – eń aldymen, ultymyzdyń sapasy, ıaǵnı azamattarymyz zamanaýı, ozyq oıly, jasampaz bolýy qajet degen sóz. Qazirgi asa kúrdeli, qubylmaly jáne qarama-qaıshylyqqa toly zamanda ozyq el bolý ońaı sharýa emes. Sol sebepti biz batyl sheshimder qabyldap, nyq senimmen jarqyn bolashaqqa qaraı júremiz. Sonda ǵana osy ýaqyt halqymyzdyń sana-seziminde uly betburys jasaǵan tarıhı kezeń bolyp qalary anyq. Men buǵan kámil senemin.
Bárimiz bir el bolyp qolǵa alǵan reformalardyń túpki maqsaty – Qazaqstandy jańa jaǵdaıǵa beıimdeý, sol arqyly elimizdiń egemendigin nyǵaıtyp, básekege qabiletin arttyrý. Memleket basshysy retinde men jerimizdiń tutastyǵyn, elimizdiń derbestigin jáne ekonomıkalyq damýyn qamtamasyz etýim kerek. Bul – meniń azamattyq boryshym.
Qazir álem túbegeıli jańa tarıhı kezeńge qadam basty. Bárińiz de muny kórip-bilip otyrsyzdar. Bir jaǵynan, qaqtyǵystar men soǵystar azaımaı tur, basqa jaǵynan, joǵary tehnologııalar, jasandy ıntellekt tez damýda. Osyndaı kúrdeli jaǵdaıda elimiz damýdyń dańǵyl jolyna tústi. Barsha elmen dostyq qatynas ornatyp, memleketimizdi senimdi seriktes retinde tanyttyq. Sonyń arqasynda energetıka, kólik, logıstıka, aqparattyq tehnologııa, aýyl sharýashylyǵy jáne basqa da salalarǵa qomaqty ınvestıtsııa tartyp jatyrmyz. Qazirgi almaǵaıyp zamanda salıqaly dıplomatııa dástúrine negizdelgen syrtqy saıasatty ustaný aıryqsha mańyzdy. Biz memleketterdiń bári ózara til tabysyp, ortaq mámilege kele bilgeni jón dep sanaımyz. Ózara senim men qurmetti nyǵaıtyp, áriptestik qarym-qatynasty damytý qajet dep esepteımiz. Jaqynda Almatyda Birikken Ulttar Uıymynyń Ortalyq Azııa men Aýǵanstan úshin ornyqty damý maqsattary jónindegi óńirlik ortalyǵy ashyldy. Muny zor jetistik dep aıtýǵa bolady.
Men Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasynyń mereıtoılyq sessııasynda negizgi halyqaralyq máselelerge basa nazar aýdardym, birqatar usynys aıttym. Álemde barlyq eldiń múddesi eskeriletin ádil halyqaralyq qatynastar júıesin ornatý kerek. Qazaqstan dúnıe júzi qaýymdastyǵynyń jaýapty ári yqpaldy múshesi retinde aldaǵy ýaqytta da teńgerimdi ári syndarly syrtqy saıasat júrgizedi.
Qurmetti otandastar!
Biz aýqymdy jańǵyrý kezeńine qadam bastyq. Maqsatymyz – barshaǵa teń múmkindik usynatyn, órkendeý jolyndaǵy Ádiletti Qazaqstannyń irgesin qalaý.
Taıaýda halyqqa arnaǵan Joldaýymda Parlamentti reformalaý týraly málimdedim. Bul bastamany aldyn ala jarııalaýymnyń ózi elimizdegi saıası úderisterdiń ashyq júrip jatqanyn kórsetedi. Bıliktiń zań shyǵarýshy tarmaǵyn ózgertý sońǵy jyldary júzege asyrylǵan jan-jaqty jańǵyrýdyń qısyndy jalǵasy bolmaq. Barlyq usynysymyz Qazaqstannyń evolıýtsııalyq damýyna qatysty azamattarymyzdyń múddesi men suranysyna negizdelgen. Al elimiz alǵa jyljyp, damýy kerek. Buǵan esh kúmán joq, bolýy da múmkin emes. Josparlanǵan ózgerister Parlamenttiń quzyreti men bedelin kúsheıtedi. Konstıtýtsııaǵa engiziletin ózgertýler Parlamentke ǵana qatysty emes, sondaı-aq Prezıdent, Úkimet týraly bólimderdi jáne saıası júıeniń basqa da qyrlaryn qamtıdy. Túzetýlerdiń jalpy kólemin jáne 2022 jylǵy konstıtýtsııalyq reforma aıasynda júzege asqan bastamalardy eskersek, muny jańa Konstıtýtsııa qabyldaýǵa barabar is deýge bolady. Áıtse de Qazaqstan Respýblıkasy kúshti prezıdenttik bılikke arqa súıegen memleket bolyp qalýǵa tıis ekenin atap ótkim keledi.
Bul qazirgideı almaǵaıyp zamanda elimizdiń senimdi keleshegine kepil bolady. Óıtkeni parlamenttik júıe qaýipsizdik pen tártip, turaqtylyq pen damý turǵysynan óz mindetin tolyq atqara almaı otyr. Keıbir sarapshylar men saıasatkersymaqtardyń ushqary tujyrymdaryna kózsiz erip, memlekettiligimizge qater tóndirýge esh haqymyz joq.
Saıası baǵdarymyz ben qabyldaǵan naqty sheshimderimiz ultymyzdyń uzaq merzimdi múddesi men memlekettiń qaýipsizdigin qorǵaý, eldi damytý qaǵıdattaryn kózdeıdi. Muny berik ustanamyz.
Joldaýda bir palataly Parlamentti proportsıonaldy saılaý júıesi arqyly jasaqtaý qajet ekenin ashyq aıttym. Bir palataly Parlamentti tek partııalyq tizim boıynsha qalyptastyrý partııalardyń ınstıtýtsıonaldyq negizin nyǵaıtýǵa septigin tıgizedi. Saılaýshylarmen júıeli jumys isteýine yqpal etedi. ıAǵnı memlekettiligimizge paıda ákeledi. Bul eshqandaı keri ketý nemese demokratııalyq qaǵıdattardan bas tartý emes. El qamyn oılap, saıası turǵydan salmaqtap osyndaı uıǵarymǵa keldim.
Aımaqtyq deńgeıde azamattar bılikpen tikeleı ári turaqty qarym-qatynas jasaıdy. Sondyqtan jergilikti máslıhattar men ákimdikter belsendi jumys istep, eldiń muń-muqtajyn sheshýde mańyzdy ról atqaratynyn kórsetýge tıis. Sońǵy jyldary tikeleı saılaý ınstıtýtyn aıtarlyqtaı keńeıttik. Áýeli aýyl ákimderin saılaýdy engizdik, keıin ol aýdan, sodan soń oblystyq mańyzy bar qala basshylaryn saılaýǵa ulasty. Sol sebepti Qazaqstanda aı saıyn túrli elektoraldy naýqan júrip jatady. Bul bizdiń óńirdegi biregeı saıası tájirıbe sanalady. Barshamyz osynaý istiń maqsatqa saı oryndalýyn baqylap, eger onyń jaǵymsyz saldary bolsa, shara qabyldaý qajet.
Reformalar – tabıǵı úderis, munda artyq konservatızmge oryn joq. Jergilikti máslıhattardy saılaýda majorıtarlyq júıeni saqtaý kerek dep sanaımyn.
Osy tusta taǵy da atap ótkim keledi: memlekettik mańyzy bar kez kelgen másele boıynsha sheshýshi sózdi azamattarymyz aıtýǵa tıis. Konstıtýtsııalyq reforma jasalǵan kezde, sondaı-aq atom stantsııasyn salý máselesin talqylaǵan ýaqytta dál solaı bolǵan. Qazir de solaı bolmaq. Bul elimizde jańa saıası mádenıettiń paıda bolǵanyn kórsetedi, ıaǵnı bul – qoǵam kókeıinde júrgen asa ózekti máselelerdi sheshýdiń jańa dástúri qalyptasyp jatyr degen sóz.
Azamattar óz Otanynyń keleshegine shynaıy alańdap, onyń damý jolynda aıanbaı ter tókse, ult shyn máninde egemen elge aınalady. Ózge memleketter de ony solaı qabyldaıdy. Tipti ol bir qaraǵanda usaq ispen aınalysqandaı kóringenimen, shyn máninde óte mańyzdy jumys atqarsa, mysaly, kógaldandyrýmen, ózi turatyn aýmaqty tazalaýmen shuǵyldansa, qal-qaderinshe qoǵamdyq tártiptiń saqtalýyn qadaǵalasa, vandalızm men dóreki qylyqtarǵa qarsy tursa elge paıdasyn tıgizedi.
Ózine, otbasyna, týǵan eline jany ashıtyn otandastarymyzdyń úlkendi-kishili jetistikterine kún saıyn kýá bolyp júrmiz. Olar shynaıy patrıottyǵynyń arqasynda osyndaı dárejege jetip otyr. Barshańyzǵa málim, jyl saıyn azamattarymyz túrli salada top jarady. Bul halqymyzdyń jasampaz bolmysyn pash etedi. Jastardy osyndaı izgi amaldar jasaýǵa yntalandyrady, ulttyq rýhymyzdy janı túsedi.
Higgsfield AI startapy – bıylǵy aıtýly jetistikterdiń biri. Ony Qazaqstannyń alǵashqy «syńarmúıiz» startapy deýge bolady. Ádette jahandyq naryqta bir mıllıard dollarǵa nemese odan da qymbatqa baǵalanǵan kompanııalardy osylaı ataıdy. Bul biregeı jobanyń negizi Astana Hub alańynda qalanǵan bolatyn. Muny matematıka jáne fızıka pánderinen jasóspirimder arasyndaǵy halyqaralyq olımpıada jeńimpazdary, daryndy entýzıastar jasady. Osyndaı myqty azamattar – elimizdiń keleshegi. Jas kásipkerler, ǵalymdar, ınjenerler, IT-mamandar Qazaqstannyń jańa elıtasyn qalyptastyrýda. Al jańashyldyq – ulttyq sıpatymyzdyń mańyzdy qyryna aınaldy. Demek, memleket qoldaý kórsetse, bilimdi, eńbekqor balalarymyz ben nemerelerimiz álemdik naryqta suranysqa ıe joǵary tehnologııalyq ónimder jasaı alady.
Alaıda birli-jarym tabysqa toqmeıilsýge bolmaıdy. Sondyqtan Úkimetke kelesheginen úmit kúttiretin otandyq startaptardyń naryqta laıyqty ornyn tabýyna kómektesetin zamanaýı, tıimdi ekojúıe qurý mindeti júkteldi.
Qazaqstan tsıfrlandyrý kórsetkishi boıynsha dúnıejúzilik ındeksterde joǵary oryndardy ıelenedi. Bul, árıne, qýanarlyq jaǵdaı. Biraq, eń bastysy, boldyq, toldyq deýge bolmaıdy. Álemdegi eń joǵary talaptarǵa saı keletin zamanaýı ekonomıkany damytý úshin ǵylymı-tehnıkalyq progresti jiti baqylap otyrý qajet. Sondyqtan biz tsıfrlandyrý men jasandy ıntellektini jan-jaqty engizýdi memleket damýynyń basym baǵyty retinde belgiledik.
Qazaqstannyń jahandyq ozyq úrdisterden keıin qalýyna bolmaıdy. Áıtpese, zamana kóshine ilese almaımyz. Al onyń saldary óskeleń urpaqqa tııýi múmkin.
Jumys bastaldy. Alǵashqy ulttyq sýperkompıýter iske qosyldy. «Qazaqtelekom» bazasynda taǵy bir sýperkompıýter jumys istep tur. AI Sana baǵdarlamasy jáne aýqymdy Alatau City jobasy qolǵa alyndy. Atalǵan baǵyttaǵy asa mańyzdy jumysty zańnamalyq turǵydan qamtamasyz etý sharalary qabyldanyp jatyr.
Strategııalyq mindetimiz – Qazaqstandy úsh jyl ishinde tolyq tsıfrlyq elge aınaldyrý. Jasandy ıntellekt pen tsıfrlyq quraldar elimizdi órkendetý úshin qyzmet etýge tıis.
Ýaqyt ozdyrmaı, bilimge negizdelgen ekonomıka qurýǵa kirisý qajet. Kreatıv pen ınnovatsııa ósimniń arqaýy, al zııatkerlik kapıtal eldiń básekege qabilettiliginiń ózegi bolýǵa tıis.
Jasandy ıntellekt dáýirinde jańa salalar men bıznes túrleri mindetti túrde paıda bolady. Bul oıly, alǵyr jastar úshin naǵyz jarqyraı kórinetin sát. Memleket pen qoǵam jas talanttardy qoldaýy kerek. Biz muny mindetti túrde iske asyramyz.
Azamattardy ekonomıkalyq patrıotızm rýhynda tárbıeleý – asa mańyzdy mindet. Basqasha aıtqanda, kásipkerlerimizdiń ıdeıalary men startaptaryna ınvestıtsııa quıyp, olardyń ónimin tutyný arqyly otandyq óndirýshilerdi qoldaǵan jón. Halqymyzdyń aýyzbirshiligi osydan da kórinedi.
Qazir bizdiń ulttyq nyshandarymyz, ıaǵnı brendterimiz kóbeıip keledi. Ulttyq ónim degenimiz, bul – eń aldymen, elimizdi búkil álemge pash etý degen sóz. Sondyqtan «Made in Qazaqstan» tańbasy sapa men senim belgisi bolýǵa tıis. Bizdiń taýarlarymyzǵa shetel azamattarynyń qyzyǵýshylyǵy artyp jatyr. Bul otandyq bıznestiń ósip-órkendep kele jatqanyn kórsetedi. Kompanııalarymyz jahandyq naryqqa shyǵyp, kásibin óristetip jatyr. Olar Qazaqstandy qarqyndy damyp kele jatqan ozyq el retinde tanytýda. Adal kásipkerlerdi otanshyldyǵyn naqty ispen kórsetip júrgen azamattar dep ataǵan jón. Sebebi olar tabandy eńbekpen kóptegen jumys ornyn ashyp, halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa mol úles qosýda. Osyndaı orta jáne shaǵyn bıznes ókilderin qoldaý memleket saıasatynyń basymdyǵy bolyp qala beredi.
Sońǵy kezde maǵan jańa Salyq kodeksine qatysty kóptegen ótinish kelip tústi. Men Premer-mınıstrge naqty tapsyrmamdy berdim. Úkimet arnaıy salyq rejımi boıynsha jumys isteıtin kásipterdiń tizimin burynǵy qalpynda qaldyrdy. Aldaǵy ýaqytta shaǵyn jáne orta kásipti qoldaý úshin basqa da sharalar qoldanylady. Bıznes salyq reformasynan zardap shekpeýge tıis. Ondaı jaǵdaıdyń aldyn alý úshin Úkimet kásipkerlermen syndarly dıalog júrgizýi qajet. Degenmen ekonomıkalyq reformalardy múlde toqtatýǵa bolmaıdy, qanshalyqty qıyn bolsa da, oń ózgeristerdi mindetti túrde júzege asyrýymyz kerek. Áıtpese, bárimiz jappaı quldyraýǵa ushyraýymyz ábden múmkin.
Memleket, bıznes jáne jalpy qoǵam kúsh biriktirgende ǵana Ádiletti Qazaqstandy qura alamyz. Elimiz eńsesin tiktedi, aıaǵyna nyq turdy. Ekonomıkada oń qarqyn baıqalady. Halyqaralyq qarjy ınstıtýttary tarapynan joǵary nesıe reıtıngin ıelenýde. Ekonomıka damýynyń negizgi kórsetkishi – halyqtyń ál-aýqaty men turmys sapasynyń artýy. Bul – meniń berik ustanymym.
Jalpy, memleket túıtkilderdi birtindep sheship keledi. Eń mańyzdysy – nátıje, ózimizdi jarnamalaý emes. Kez kelgen azamat bilimi men eńbekqorlyǵynyń arqasynda qabilet-qarymyn kórsetip, iskerlik, shyǵarmashylyq nemese memlekettik qyzmettegi mansabynda tabysqa jetetin orta, qazir jıi aıtylatyn ekojúıe qalyptastyrýǵa kúsh salyp jatyrmyz.
Qazaqstan talantty, maqsatshyl jandar turaqtap qalǵysy keletin el qataryna qosylyp keledi. Bizdiń eń basty baılyǵymyz – bilimdi, belsendi adamdar. Men muny únemi aıtamyn ári qaıtalaýdan jalyqpaımyn. Árbir azamat óziniń tabysy men eńbekqorlyǵy arqyly elimizdiń gúldenýine eleýli úles qosady. Biz tártipke baǵynatyn otandastarymyzdy shynaıy patrıot retinde dáriptep, maqtan tutýymyz kerek. Óıtkeni olar ultty uıystyrady, halqymyzdy kásibı jáne rýhanı turǵydan bıikterdi baǵyndyrýǵa jigerlendiredi.
Osylaısha, biz bárimiz Qazaqstan azamattarynyń jasampaz rýhyn syılaýymyz kerek. Mundaı ıgi úrdisti jan-jaqty qoldaý qajet. El múddesi úshin bıik maqsattarǵa umtylys ulttyq bolmysymyzǵa tán qasıet bolýy kerek. Armandaý, alǵa maqsat qoıý – óte durys. Alaıda qazirgi zaman naqty is-árekettiń ýaqyty ekenin umytpaǵan jón. Sondyqtan elge paıdaly, bolashaqqa qajet istermen aınalysý kerek. Sóz júzinde emes, is júzindegi otanshyldyq, ıaǵnı naǵyz patrıotızm degenimiz – osy.
Qazir elimiz asa kúrdeli joldyń basynda ǵana tur. Biz bir el bolyp, bir-birimizdi qoldaýymyz kerek, kórealmaýshylyq, qyzǵanysh sııaqty teris ádetterden arylǵan jón. Qazaqstandy kúshti jáne damyǵan ozyq el etý – tek óz qolymyzda. Oǵan bizdiń múmkindigimiz de, áleýetimiz de jetedi: ekonomıkamyz – ornyqty, jerimiz – berekeli, jarqyn bolashaqqa degen senimimiz – zor, al azamattarymyz, árıne, óte daryndy jáne qabiletti.
«Tórteý túgel bolsa, tóbedegi keledi» degen. Biz ult retinde bıik belesterdi baǵyndyramyz desek, eń aldymen, halqymyzdyń aýyzbirshiligi myqty bolýy kerek, azamattarymyz birin-biri syılap, qurmetteýi qajet. Bir eldiń ishinde ómir súrip, bir jerde turyp, janjalǵa, urys-keriske jol berýge bolmaıdy. Bireýdiń eńbegin joqqa shyǵarý, ne bolmasa oı-pikirin keleke etý, basqa adamdy qaralaý – ozyq, órkenıetti qoǵamǵa jat qylyq, tipti, uıat nárse, ondaı áreketter úshin qoǵam jáne zań aldynda jaýap berýge týra keledi.
Ǵalamtor jelisinde bir taqyryptan bastalǵan talqylaý bitpeıtin pikirtalasqa ulasyp ketedi, tipti, bul qubylys «asa qaýipti qoǵamdyq dert» degen osyndaı túsinik, uǵym paıda boldy. Mundaı dertten qutylýymyz kerek.
Qurmetti qaýym!
Memleketimizdiń Egemendigi týraly deklaratsııanyń 35 jyldyǵy – elimiz úshin asa mańyzdy tarıhı meje. Kóptegen elderdiń tarıhyna qaraıtyn bolsaq, mundaı qujattar urpaqtan urpaqqa berilip, ǵasyrlar boıy saqtalady, azamattyq sana-sezimniń myzǵymas negizi retinde qyzmet etedi. Sondyqtan Egemendik týraly deklaratsııa, bul – memlekettigimizdiń berik arqaýy, halqymyzdyń jarqyn bolashaqqa umtylysynyń aıqyn kórinisi.
Egemendigimizdi jarııalaǵan alǵashqy kúnnen bastap memlekettiligimizdi bekemdep, halqymyzdyń ál-aýqatyn arttyrý jolynan aınyǵan emespiz. Bul – eń durys strategııa.
«Eńbek – berekeniń bastaýy» dep beker aıtylmaǵan. Biz adal, básekege qabiletti azamattarǵa árdaıym qurmet kórsetip, qoldaýymyz kerek. Jumysshy mamandaryn qadirleıtin qoǵam qurý mańyzdy. Elimizde qajyrly eńbeginiń arqasynda naǵyz eńbek adamy atanǵan azamattar óte kóp.
Búgin aramyzda Murat Keńesuly Qarajumanov otyr. Ol 45 jylǵa jýyq tabandy eńbek etip, aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa zor úles qosty. Maıtalman mehanızator jas mamandarǵa jol kórsetip, mol tájirıbesin bólisýde. Bul salada Qarajumanovtar áýletiniń 30-dan astam ókili jumys isteıdi. Olardyń jalpy eńbek ótili 600 jyldan asady. Búgin Murat Keńesuly Qarajumanovqa «Qazaqstannyń Eńbek Eri» ataǵyn berý týraly sheshim qabyldandy.
Jumysshy mamandyqtary jyly aıasynda adal eńbegimen Qazaqstannyń damýyna úles qosyp júrgen azamattardy marapattap jatyrmyz.
Búgingi merekede biz Sergeı Petrovıch Chernobaıǵa qurmet kórsetemiz. Ol – eńbegi eren kenshi, «Shahter dańqy» belgisiniń tolyq kavaleri, otandyq kómir óndirisinde aty ańyzǵa aınalǵan tulǵa. Eńbekkerler áýletinen shyqqan azamat. Ata-anasy da, jubaıy da, tipti balalary da óz taǵdyryn shyn máninde batyl jandardyń qolynan keletin kásippen baılanystyrǵan. Ónegeli otbasynyń jalpy eńbek ótili 150 jyldan asady. Bul – jaı ǵana tsıfr emes, qajyrly eńbek pen kásibı sabaqtastyqtyń jylnamasy. Chernobaılar áýleti el damýyna ólsheýsiz úles qosyp, óz isine adaldyqtyń jáne naǵyz eńbekqor jandardyń úlgisi bolaryna kámil senemin. Sergeı Petrovıch Chernobaıǵa joǵary dárejeli erekshelik belgisi – «Qazaqstannyń Eńbek Eri» ataǵy beriledi.
Ortamyzda Aleksandr Anatolevıch Kasıtsın otyr. Ol – «Eńbek Dańqy» ordeniniń tolyq ıegeri, eńbek jolyn qarapaıym zootehnıkten bastap elimizdegi eń ozyq agroónerkásip sharýashylyqtarynyń biriniń basshysyna deıin kóterilgen aıtýly maman. «Galıtskoe» seriktestigi aýyldy jańǵyrtyp, eńbekkerlerge qamqorlyq kórsetý arqyly keremet tabysqa qol jetkizdi. El aldyndaǵy eńbegi úshin Aleksandr Anatolevıch Kasıtsın «Otan» ordenimen marapattalady.
Qazaqstannyń eńbek sińirgen jýrnalısi Sergeı Vasılevıch Harchenko óz isin jaqsy kóretin, Otanyn sheksiz súıetin jan retinde kópke úlgi. Belgili qalamger, parasatty basshy, daryndy ustaz memlekettiń órkendeýine, otandyq jýrnalıstıkanyń damýyna jáne óskeleń urpaqty tárbıeleýge zor úles qosyp keledi. Búgin Sergeı Vasılevıch Harchenko I dárejeli «Barys» ordeniniń ıegeri atandy.
Áıgili arheolog Zeınolla Samashevtiń esimi barshańyzǵa belgili. Ol órkenıetimizdiń teńdessiz qazynasy sanalatyn «Berel qorǵanyn» ashyp, ony jan-jaqty zertteýge zor úles qosty. Bul jańalyq tarıh ǵylymyn shyn máninde jańa deńgeıge kótergeni sózsiz. Al belgili ǵalym, kartografııa zertteýshisi Muhıt-Ardager Sydyqnazarov tól tarıhymyzdy túgendeýge atsalysyp keledi. Ulttyq ǵylymdy órkendetýge sińirgen eńbegin eskere otyryp, qos ǵalymǵa Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy memlekettik syılyqty tabystaý týraly sheshim qabyldandy. Búgin osy syılyq alǵash ret beriledi.
ІІ dárejeli «Barys» ordenimen dańqty sportshy Shavkat Rahmonov marapattalady. Ol elimizdiń atyn shet memleketterge tanytyp, mereıin ústem etý jolynda ter tógip júr.
Bıyl Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qurylǵanyna 30 jyl toldy. Assambleıa – berekeli birligimizdiń myzǵymas nyshany, teńdesi joq biregeı qurylym. Onyń músheleri eldegi turaqtylyqty nyǵaıtý úshin aıanbaı eńbek etip júr. Al qoǵamdaǵy kelisim men yntymaqty kúsheıtý – naǵyz otanshyldyq belgisi. Men búgin elimizdegi birneshe etno-mádenı ortalyqtyń ókiline «El birligi» ordenin tabystaımyn.
Mádenıet – ulttyń rýhanı derbestiginiń kepili. Sondyqtan biz ómirin óner jolyna arnaǵan qaıratkerlerge árdaıym qurmetpen qaraımyz. Rýhanııatymyzǵa erekshe eńbek sińirgeni úshin belgili óner maıtalmandary – Bolat Ábdilmanov, Tamaraasar Janqul, Shynar Janysbekova «Qazaqstannyń halyq ártisi» ataǵyna laıyq dep tanyldy.
Sondaı-aq mádenıet salasyn damytýǵa zor úles qosqany úshin Nına Jmerenetskaıa, Baqyt Qajybaev, Zarına Altynbaeva jáne Áıgerim Altynbek «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» ataǵyna ıe boldy.
Sondaı-aq aýyl sharýashylyǵy salasyn órkendetýge aıryqsha úles qosyp jatqan Ivan Saýerge «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» ataǵy berildi. Joǵary memlekettik marapattardy halqymyzdyń shynaıy yqylasy jáne syı-qurmeti dep qabyldańyzdar.
Búgin árbir oblysta júzdegen laıyqty azamatymyz meniń Jarlyǵymmen joǵary memlekettik nagradamen marapattalady. Olardyń eńbegine zor rızashylyǵymdy bildiremin.
Qadirli qaýym!
Elimiz úshin ult saýlyǵyn saqtaıtyn dárigerdiń, sanaly urpaq tárbıeleıtin ustazdyń, aýyldaǵy sharýa men óndiristegi jumysshynyń, ıaǵnı árbir kásip ıesiniń eńbegi aıryqsha mańyzdy. Bul – kez kelgen órkenıetti qoǵamǵa tán myzǵymas zańdylyq. Búgin men ulttyq merekemiz – Respýblıka kúni qarsańynda adal eńbek etip, elimizdiń órkendeýine atsalysyp jatqan árbir azamatqa shynaıy alǵysymdy aıtamyn. Eldigimiz eńseli, egemendigimiz baıandy bolsyn! Kók týymyz máńgi jelbiresin! Barshańyzǵa amandyq, tabys tileımin!