Jasandy ıntellekt dáýirindegi bilim: jetistikteri men bolashaǵy

ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstanda bilim berý júıesin jetildirý jumystary jalǵasady. Joldaýda berilgen tapsyrmalardy oryndaý aıasynda mektepke deıingi tárbıeden bastap joǵary bilim men ǵylymǵa deıingi barlyq deńgeıde naqty sharalar qabyldanyp jatyr. Bul týraly Úkimettiń baspasóz qyzmeti málim etti.

Mektepke deıingi bilim berý

2025 jyldyń basynan beri elimizde 26,6 myń orynǵa arnalǵan jańa 303 mektepke deıingi mekeme ashyldy. Halyqtyń áleýmettik turǵydan osal sanattaryndaǵy barlyq bala tegin tamaqpen qamtamasyz etilgen. Balalary balabaqshalarǵa barmaıtyn ata-analar úshin 5,5 myńnan astam keńes berý ortalyqtary jumys isteıdi.

«Aqsha balanyń sońynan júredi» qaǵıdatyna negizdelgen vaýcherlik qarjylandyrý tetigi engizilýde: pılottyq joba 20 qala men 7 aýdandy qamtıdy, 4,8 myńǵa jýyq mektepke deıingi uıym qatysady, 671 myńnan astam vaýcher berildi. Sonyń arqasynda balabaqsha kezegi jartysyna jýyq tómendedi.

Orta bilim: mektep salý jáne jańartý

2024-2025 jyldary jarty mıllıonnan astam oryndyq 359 mektep, onyń ishinde «Keleshek mektepteri» jobasy aıasynda 173 mektep paıdalanýǵa berildi. Jyl basynan beri 102 mektep salyndy (153,8 myń oryndyq), onyń 68-i joba sheńberinde, al 34-i bıýdjetten tys qarajat kózder esebinen. Jyl sońyna deıin taǵy 92 mektep, onyń ishinde joba aıasynda 44 mektep ashý josparlanýda.

245 mektepti kúrdeli jóndeýden ótkizý 95 myńnan astam oqýshynyń bilim alýyna qolaıly jaǵdaı jasaıdy. Qazirdiń ózinde 132 mektepte kúrdeli jóndeý jumystary aıaqtalsa, 104 mekemede jumystar jalǵasýda, nysandardyń bir bóligi jyl sońyna deıin, al bir bóligi 2026 jylǵa deıingi eki jyldyq jobalar aıasynda aıaqtalady.

Qosymsha bilim berý

2025 jyldyń toǵyz aıynda balalardy qosymsha bilimmen qamtý jalpy oqýshylar sanynyń 87,2 %-yna deıin ósti, onyń ishinde tegin úıirmeler men sektsııalarmen balalardyń 62 %-y qamtyldy, bul ótken jylmen salystyrǵanda 10 %-ǵa joǵary. Qosymsha bilim berý uıymdarynyń jelisi ótken jylmen salystyrǵanda 25 %-ǵa ósip, eki myńnan astam birlikti quraıdy.

Keıbir qalalarda kelýshilerdi tirkeıtin jáne úıirmeler men sektsııalar jumysynyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etetin pılottyq tsıfrlyq joba júzege asyrylýda.

Balalardyń demalysy men olardy saýyqtyrý

Bıyl balalardy saýyqtyrý jáne eńbekpen qamtý ótken jyldyń tıisti kezeńimen salystyrǵanda 200 myń balaǵa, ıaǵnı 3,4 mln balaǵa deıin ósti. Mektep janynda on myńnan astam lager jáne qala syrtyndaǵy 192 balalarǵa arnalǵan saýyqtyrý ortalyǵy jumys isteıdi. 2027 jylǵa deıin osyndaı 50 ortalyq qurylady. 2026 jyldan bastap bilim berý-saýyqtyrý qyzmetterin lıtsenzııalaý engiziledi.

Tamaqtandyrý

Tegin ystyq tamaqpen 1,7 mln mektep oqýshysy qamtyldy. Olardyń ishinde 1,4 mln astamy bastaýysh synyp oqýshysy jáne 340 myńnan astamy áleýmettik osal sanattaǵy otbasylardyń balalary. Mektepke deıingi uıymdarda da osyndaı sanattaǵy 99 myń bala tamaqpen qamtamasyz etildi.

2025 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap bilim berý uıymdarynda kókónis pen jemis tutynýdy arttyrýdy, tuz, qant jáne maı mólsherin azaıtýdy, sondaı-aq tabıǵı emes ónimderdi alyp tastaýdy kózdeıtin tamaqtaný standarty engizildi. Tamaqtandyrý sapasyn qadaǵalaý tosynnan tekserý aqyly júzege asyrylady.

Balalar quqyqtaryn qorǵaý

Óńirlerde 20 psıhologııalyq qoldaý ortalyǵy jumys isteıdi. Onda 23 myńnan astam jeke konsýltatsııa ótkizildi. Mektepterde «111» baılanys ortalyǵynyń QR-kodtary ornalastyrylǵan. Jyl basynan beri 90 myńnan astam balaǵa kómek kórsetildi.

Otbasylyq ornalastyrýdyń jańa nysany – balany qabyldaıtyn kásibı otbasy engizildi, ony qoldaýǵa jergilikti bıýdjetten 1,5 mlrd teńge bólindi. Qorǵanshylyq organdary mamandarynyń shtat sany 303-ten 1 006 adamǵa deıin artty.

«Ulttyq qor – balalarǵa» baǵdarlamasy

Baǵdarlama kámeletke tolmaǵan balalar úshin jınaqtaýshy bilim berý kapıtalyn qalyptastyrady. 2025 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń kámeletke tolmaǵan 6,9 mln azamatynyń árqaısysyna $100-den astam qarajat aýdaryldy. Búginde turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartýǵa jáne bilim berý aqysyn tóleýge 186 myń ótinim berildi, onyń ishinde jalpy somasy $22,9-dan astam bolatyn 156 myń ótinim oryndaldy.

Tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý

2025–2026 oqý jylynda 189 myń talapker qabyldandy, onyń ishinde 145 myńy — memlekettik tapsyrys boıynsha. 9-synyp túlekteriniń barlyǵy mashına jasaý, IT, energetıka jáne qurylys sııaqty suranysqa ıe mamandyqtar boıynsha tegin oqýmen qamtylǵan.

Dýaldi bilim berý júıesi boıynsha 108 myń stýdent oqıdy, jyl sońyna deıin bul kórsetkishti 135 myńǵa jetkizý josparlanyp otyr.

Qytaı, Germanııa, Frantsııa, Túrkııa, Ońtústik Koreıa, Fınlıandııa, Kanada, Sıngapýr, Italııa, Ulybrıtanııa jáne Shveıtsarııa kolledjderimen akademııalyq mobıldilik, halyqaralyq salalyq akkredıtatsııa jáne strategııalyq áriptestiktiń ózge de túrleri boıynsha jasalǵan 50-den astam halyqaralyq kelisim bilim sapasyn arttyrýǵa jáne túlekterdiń jumysqa ornalasýyn qamtamasyz etýge yqpal etedi.

Bul jumystardyń barlyǵy aıtarlyqtaı nátıjeler berýde. Qazaqstannyń ulttyq quramasy Danııada ótken Euroskills Herning 2025 halyqaralyq kásibı sheberlik chempıonatynda joǵary jetistikterge qol jetkizdi. Komanda veb-tehnologııa, mehatronıka, grafıkalyq dızaın, jelilik jáne júıelik ákimshilendirý, ınjenerlik CAD dızaın sııaqty 5 baǵyt boıynsha 7 úzdik sheberlik medalonyn jeńip alyp, «Ult úzdigi» atalymynda marapattaldy.

Jumysshy mamandardy qoldaý maqsatynda jeńildetilgen sharttarymen «Naýryz jumysker» ıpotekalyq baǵdarlamasy iske qosyldy. 22 qyrkúıektegi jaǵdaı boıynsha baǵdarlama aıasynda jalpy somasy 46,5 mlrd teńge bolatyn 1,9 myńnan astam nesıe berildi.

Joǵary bilim

2025–2026 oqý jylyna 93 myńnan astam grant bólindi. Shákirtaqy kólemi eki esege jýyq artty. Jańa jataqhanalar paıdalanýǵa berilýde, 2018 jyldan beri oryn tapshylyǵy 72,5%-ǵa qysqardy. Sheteldik joǵary oqý oryndarynyń fılıaldary ashyldy. 20 qazaqstandyq ýnıversıtet QS WUR 2026 reıtıngine endi, bes ýnıversıtet Times Higher Education tizimine kirdi, al Nazarbaev Ýnıversıteti alǵash ret álemniń úzdik 500 joǵary oqý ornynyń qataryna qosyldy.

Halyqaralyq ıntegratsııa jáne jasandy ıntellekt

Qazaqstan álemdik bilim berý keńistigine belsendi ıntegratsııalanýda jáne jasandy ıntellekt salasynda mamandar daıarlaýdy damytýda. AI-Sana baǵdarlamasy engizildi, jasandy ıntellekt jáne kásipkerlik salasyndaǵy baǵdarlama boıynsha 440 myńnan astam stýdent bilim aldy.

Ǵylym. Ǵylymdy kommertsııalandyrý

Satbayev University metallýrgııa ınstıtýtynyń tehnologııasy boıynsha alǵash ret vakýýmdyq dıstıllıatsııa ádisimen ST-1 markaly tehnıkalyq selen alyndy. Nazarbaev Ýnıversıtetiniń ǵalymdary lıtıı-ıondy akkýmýlıatorlar úshin otandyq shıkizattan katodty materıaldar prekýrsorlaryn óndirý tehnologııasyn ázirlep shyǵardy. Óndiristiń áleýetti kólemi $40 mlrd-qa baǵalanyp otyr.

Jańa zertteý ortalyqtary iske qosyldy, 2025 jyly ǵylymı jobalardy kommertsııalandyrý boıynsha jańa 62 shart jasalyp, jalpy 267 joba júzege asyrylý satysynda. Ǵylymı jobalarǵa jeke ınvestıtsııalar kólemi búginde 20,4 mlrd teńgege jetti, aldaǵy ýaqytta taǵy 8,8 mlrd teńge tartý josparlanyp otyr. Jobalardyń aıaqtalýyna qaraı jeke qosa qarjylandyrý úlesi 32 %-ǵa deıin ósedi.

Ken paıdalanýshylardyń osy maqsatta aýdarǵan qarajattaryn bıýdjet arqyly ortalyqtandyrý esebinen Ǵylymı-zertteý jáne tájirıbelik-konstrýktorlyq jumystardy (ǴZTKJ) qarjylandyrý tetigi engizilmek.

Aıta keteıik, 1–11-synyp oqýshylaryna kásibı baǵdar berý jónindegi biryńǵaı nusqaýlyq ázirlenip jatyr.