Májilis zańsyz arheologııalyq qazba jumystaryn tyıatyn zań jobasyn talqylaıdy
ASTANA. KAZINFORM — Búgin Májilistiń jalpy otyrysynda depýtattar Prezıdent tapsyrmasymen ázirlengen arheologııalyq qyzmetti retteýge baǵyttalǵan jańa zań jobasyn talqyǵa salyp, Senat tolyqtyrýlar engizip keri qaıtarǵan jasandy ıntellektige qatysty qujatty taǵy bir pysyqtaıdy.
Aıta keteıik, 24 qazanda Májilis spıkeri Erlan Qoshanovtyń tóraǵalyǵymen ótken bıýro otyrysynda jalpy otyrystyń kún tártibi naqtylanǵan edi.
Soǵan sáıkes, jalpy otyrysta depýtattardyń qaraýyna birinshi oqylymda tarıhı-mádenı mura obektilerin qorǵaý máseleleri boıynsha zańnamalyq túzetýlerdi talqylaý usynylady.
Zań jobasy Parlament depýtattarynyń bastamasymen Memleket basshysynyń 2024 jylǵy 15 naýryzda ótken Ulttyq quryltaıdaǵy arheologııalyq qyzmetti retteý týraly tapsyrmasyn oryndaý maqsatymen ázirlengen. Sol alqaly jıynda Qasym-Jomart Kemeluly jıyrma jyl ishinde elimizdegi asa mańyzdy arheologııalyq eskertkishterdiń kóbi ábden tonalǵanyn, tipti, elimizdiń aýmaǵynan tabylǵan qundy jádigerlerdi Qazaqstandaǵy, sheteldegi jeke kollektsııalardan jáne álemniń ártúrli murajaılarynan kóretin bolǵanymyzdy ashyna aıtqan edi.
- Bul máseleni shuǵyl qolǵa alý kerek. Atap aıtqanda, arheologııa salasyna qatysty zańdardy jetildirý, lıtsenzııa berý isin retteý jáne arheologııalyq qazba jumystaryn zańsyz júrgizgeni úshin jazany kúsheıtý qajet. Tarıhı-mádenı mura sanatyna kiretin nysandarǵa restavratsııa jasaý isin retke keltiretin sharalardy kúsheıtken jón. Tarıhı jádigerlerimizdi shetel murajaılarynan Qazaqstanǵa qaıtarý jumystaryn jandandyrý da mańyzdy. Ondaı múmkindik bolmasa, elimizdegi murajaılarǵa qoıý úshin jádigerlerimizdiń dálme-dál kóshirmesin jasaý kerek. Ártúrli fraktsııanyń ókili ári Quryltaı múshesi sanalatyn Májilis depýtattary bul máseleni sheshýge kúsh-jigerin salady dep senemin, - degen bolatyn Memleket basshysy.
Jańa zań jobasynda arheologııalyq jumystardy lıtsenzııalaý júıesin ózgertý, eskertkishter men arheologııalyq nysandar týraly derekterdi júıeleý, Birikken avtomattandyrylǵan aqparattyq júıe qurý, sondaı-aq A.H.Marǵulan atyndaǵy Arheologııa ınstıtýty úılestiretin Ulttyq arheologııalyq qyzmettiń quzyretterin aıqyndaý kózdeledi.
Sondaı-aq depýtattar Senat jekelegen baptaryn jańa redaktsııada usynyp, keri qaıtarǵan «Jasandy ıntellekt týraly» zań men ilespe qujatty qaraıdy.
Zańdy joǵary palata qabyrǵasynda talqylaý barysynda senator Bıbigúl Aqqojına qujatqa qoldanystaǵy zańnamaǵa sáıkes keltirýge baǵyttalǵan ózgerister men tolyqtyrýlardy kózdeıtin birqatar túzetý qabyldanǵanyn aıtqan bolatyn.
- Máselen, jaýapkershilikti saqtandyrýdyń erikti túrin qoldanýdy alyp tastaý qarastyrylyp otyr. Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna sáıkes erikti túrde saqtandyrýmen qatar, jasandy ıntellekt júıeleri keltirgen zııan úshin jaýapkershilikti jáne olardy paıdalanýǵa baılanysty táýekelderdi mindetti túrde saqtandyrýdy qoldaný usynylady. Budan basqa, Májilis qabyldaǵan zańda táýekelder anyqtalǵan jaǵdaıda nuqsandy barynsha azaıtý jónindegi is-qımyldarmen shektelý kózdelgen. Túzetýge sáıkes, jasandy ıntellekt júıeleriniń ıeleri men ıegerleri mundaı qaterlerdi bolǵyzbaý úshin nuqsandy da boldyrmaýǵa baǵyttalǵan jedel sharalar qabyldaýy kerek, — dedi depýtat.
Osyǵan oraı senatorlar «Jasandy ıntellekt týraly» jáne «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine jasandy ıntellekt jáne tsıfrlandyrý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańdarynyń jekelegen baptaryn maquldamaı, atalǵan baptardyń jańa redaktsııasyn usyna otyryp, zańdardy Májiliske qaıtarý jóninde sheshim qabyldan edi.
Munan bólek, Májilis otyrysynda salalyq komıtetter birqatar jańa zań jobasyn jumysqa alady. Olar – 1993 jylǵy 22 qańtardaǵy jáne 2002 jylǵy 7 qazandaǵy Azamattyq, otbasylyq jáne qylmystyq ister boıynsha quqyqtyq kómek pen quqyqtyq qatynastar týraly konventsııalarǵa ózgerister engizý týraly hattamany ratıfıkatsııalaý týraly, 2010 jylǵy 9 jeltoqsandaǵy Qazaqstan men Reseı Úkimetteri arasyndaǵy elimizge munaı jáne munaı ónimderin jetkizý salasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq týraly kelisimniń qoldanylýyn qaıta bastaý jáne oǵan ózgerister engizý týraly hattamany ratıfıkatsııalaý týraly zań jobalary.
Sondaı-aq depýtattar Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekske energııa únemdeý jáne energııa tıimdiligin arttyrý máseleleri boıynsha engiziletin túzetýlerdi jumysqa alýdy josparlar otyr.
Esterińizge sala ketsek, ótken aptadaǵy Májilistiń jalpy otyrysynda depýtattar 2026-2028 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet týraly jáne respýblıkalyq, oblystyq bıýdjetter, respýblıkalyq mańyzy bar qalalar, astana bıýdjetteri arasyndaǵy 2026-2028 jyldarǵa arnalǵan jalpy sıpattaǵy transfertterdiń kólemi týraly zańdardy qabyldady.
Sol kezde Premer-mınıstrdiń orynbasary — Ulttyq ekonomıka mınıstri Serik Jumanǵarın eldiń 2026-2028 jyldarǵa arnalǵan áleýmettik-ekonomıkalyq damý boljamyn tanystyrdy.
Onyń dereginshe, bazalyq nusqaǵa sáıkes 2026 jyly jalpy ishki ónimniń naqty ósýi - 5,4 paıyzdy, 3 jyldaǵy ortasha jyldyq ósýi 5,3 paıyzdy quraıdy. Nomınaldy jalpy ishki ónim 2026 jylǵy 183,8 trln teńgeden 2028 jyly 229,8 trln teńgege deıin ósedi. Ekonomıkanyń ósýi naqty sektor men qyzmet kórsetý salasyndaǵy ósýdiń esebinen qamtamasyz etiletin bolady. Óńdeý ónerkásibinde ınvestıtsııalyq jobalardyń iske asyrylýy esebinen ósý qarqyny 2026 jylǵy 6,2 paıyzdan 2028 jyly 6,6 paıyzǵa deıin ulǵaıady dep boljanady. Ulttyq qordan kepildendirilgen transfert munaıdyń kesimdi baǵasy boıynsha eseptelgen lımıt sheginde jyl saıyn 2 trln 770 mlrd teńge mólsherinde aıqyndaldy.
Qarjy mınıstri Mádı Takıevtiń aıtýynsha, 1 qańtarda kúshine enetin jańa Salyq kodeksi 2026 jylǵy bıýdjet kirisin 3,6 trln teńgege ulǵaıtady. Bıýdjet tapshylyǵy 0,9%-ǵa deıin tómendeıdi. 2026 jylǵa túsimder 23,1 trln teńge deńgeıinde bolmaq. Bıýdjet shyǵysy 27,8 trln teńge, ıaǵnı osy jylmen salystyrǵanda 2 trln teńgege ulǵaıtylady. 2026 jyly bıýdjet tapshylyǵy jalpy ishki ónimge shaqqanda 2,5% deńgeıinde, al 2028 jylǵa qaraı ol 0,9%-ǵa deıin tómendeıdi dep boljanyp otyr.
Úsh jyldyq bıýdjet jobasynda 2026 jylǵy 1 qańtardan bastap negizgi qarjylyq eseptik kórsetkishter mynandaı shamada bolmaq:
1) jalaqynyń eń tómen mólsheri — 85 myń teńge;
2) memlekettik bazalyq zeınetaqy tóleminiń eń tómen mólsheri — 35 596 teńge;
3) zeınetaqynyń eń tómen mólsheri — 69 049 teńge;
4) aılyq eseptik kórsetkish — 4 325 teńge;
5) bazalyq áleýmettik tólemderdiń mólsherlerin esepteýge qajetti eń tómen kúnkóris deńgeıiniń shamasy — 50 851 teńge.
Májilistegi partııa fraktsııalary jetekshileri zań jobalary boıynsha óz pikirin bildirdi. «AMANAT», «Aýyl», Respublica, «Qazaqstan Halyq partııasy», «Jalpyulttyq sotsıal-demokratııalyq partııasy» fraktsııalary qoldap, «Aq jol» fraktsııasy qujattarǵa qarsylyq bildirgen joq. Talqylaý qorytyndysynda depýtattar eki zańdy da qabyldap, Senattyń qaraýyna jiberdi.
Osy oraıda Májilis tóraǵasy Erlan Qoshanov talqylaý barysynda eskertýler az aıtylmaǵanyna, kóptegen konstrýktıvti usynys berilgenine nazar aýdardy. Úkimet osy eskertpeler men usynystyń barlyǵyn mindetti túrde eskerýge tıis ekenin basa aıtty.
– Óıtkeni elimiz aldaǵy jyldary osy qujatqa, ıaǵnı Respýblıkalyq bıýdjetke súıenip tirshilik etedi. Bul bıýdjet memlekettik josparlaýdyń jańa júıesi men fıskaldy saıasat salasyndaǵy reformalar negizinde qalyptasqanyn atap ótken jón. Bıýdjet jobasy uzaq jyldan beri alǵash ret Ulttyq qordan qosymsha nysanaly transferttersiz ázirlenip otyr. Mundaı nátıje Memleket basshysynyń qarjy-bıýdjet júıesin jetildirý jóninde bergen tapsyrmasyn kezeń-kezeńimen iske asyrýdyń arqasynda múmkin bolyp otyr, – dedi palata spıkeri.