Májilis memorgandardyń el azamattarynyń ótinishin qaraý nátıjesin tyńdaıdy
ASTANA. KAZINFORM — Búgin Májilistiń jalpy otyrysynda azamattardan kelip túsken ótinishterdi memlekettik organdardyń qaraý nátıjeleri týraly Úkimet basshysynyń orynbasary aqparat beredi. Sonymen qatar depýtattar birqatar zań jobasyn talqyǵa salady.
Aıta keterligi, 1 jeltoqsanda Májilis spıkeri Erlan Qoshanovtyń tóraǵalyǵymen palatanyń bıýro otyrysy ótip, búgingi jıynnyń kún tártibi naqtylanǵan edi. Soǵan sáıkes, Premer-mınıstrdiń orynbasary Qanat Bozymbaev Májilis depýtattaryna óńirlerdi aralaý barysynda kelip túsken azamattardyń ótinishterin memlekettik organdardyń qaraý nátıjeleri týraly aqparat usynady.
Sonymen qatar jalpy otyrysta depýtattardyń bastamasymen ázirlengen Memleket basshysynyń «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary» atty Joldaýyn oryndaýǵa arnalǵan «Tsıfrlyq kodekstiń» jobasy ekinshi oqylymda qaralady. Qujat tsıfrlyq ortadaǵy qatynastardy retteýge, taıaý úsh jylda Qazaqstannyń tolyqqandy tsıfrlyq elge aınalýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
12 qarashada ótken Májilistiń jalpy otyrysynda Tsıfrlyq kodeks jobasy men eki birdeı ilespe zań jobasy birinshi oqylymda maquldaǵan edi.
Sol kezde qujattardy tanystyrǵan Ekonomıkalyq reforma jáne óńirlik damý komıtetiniń hatshysy Ekaterına Smyshlıaeva jańa Tsıfrlyq kodeks tsıfrlyq ortaǵa quqyqtyq mártebe berip, derekter men platformalardy aınalymǵa engizýge arnalǵanyn aıtty.
— Tsıfrlyq derekter aınalymynyń quqyqtyq rejımi engiziledi. Jazbalar túrindegi tsıfrlyq derekter alǵash ret quqyq obektisi retinde tanylǵaly otyr. Bul degenimiz, derekter ekonomıkalyq qundylyqqa ıe bolyp, azamattyq negizdegi aınalymǵa qatysa alady, — dedi depýtat.
Kodeks jobasynda qoldanystaǵy elektrondy qujattardy zań tilinde úsh topqa bólý kózdelip otyr.
- Birinshisi — elektrondy qujattar. Oǵan tek ETsQ qoıylǵan qujattar jatady jáne qaǵaz nusqamen teńestiriledi.
- Ekinshisi — tsıfrlyq qujattar. Bul memlekettik bazalardan avtomatty túrde júkteýge bolatyn, kórsetilgen sátinde túpnusqa sanalatyn túrli anyqtamalardyń quqyqtyq ataýy deýge bolady.
- Úshinshisi — tsıfrlyq málimetter. JSN arqyly ІІM bazasynan alynǵan azamat týraly derek ne bolmasa jyljymaıtyn múlik reestrindegi jazbalar osy tsıfrlyq málimetterge jatqyzylmaq. Basqasha aıtsaq, resmı derekkózderden alynǵan zańdy máni bar aqparattar osy sanatqa kiredi.
Munan bólek, depýtattar 2024 jylǵy 4 qyrkúıekte Astanada qol qoıylǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men OPEC Halyqaralyq damý qory arasyndaǵy jeke sektordaǵy operatsııalardy uıymdastyrý týraly negizdemelik kelisimdi talqylaıdy. Kelisimde ınvestıtsııalyq jobalardy qarjylandyrýǵa yqpal etý qarastyrylǵan.
Kelisim qabyldanǵannan keıin OPEC qory osy qujatqa sáıkes jobany qarjylandyrý, qabyldaýshy elde qurylǵan kompanııalardyń aktsııalaryn satyp alý úshin qaryzdar jáne kepildikter berýdi, ruqsat etilgen barlyq quraldardyń kómegimen qabyldaýshy eldiń ulttyq zańnamasyna sáıkes qarajatty qaryzǵa alýdy, sondaı-aq osyndaı qarajatty ıelený, paıdalaný jáne oǵan bılik etý jáne kez kelgen valıýtada shottar júrgizýdi júzege asyrady. Biraq olarmen shektelmeı, túzetýlerge saı, 1976 jylǵy 28 qańtardaǵy OPEC qoryn qurý týraly kelisimde kózdelgen qyzmetti aýmaqta erkin júzege asyra alady. Atap aıtqanda, OPEC qory Jobany óziniń baǵalaýy negizinde qarjylandyrý beretin-bermeıtini jáne qandaı sharttarmen beretini týraly sheshimdi erkin qabyldaıdy.
OPEC qoryna tıesili jáne osy kelisimde kózdelgen qyzmet nátıjesinde týyndaıtyn paıyzdar men barlyq basqa tólemder, sondaı-aq OPEC qorynyń osyndaı qyzmetke baılanysty aktıvteri men kiristeri tikeleı salyqtan bosatylady. Osy kelisimde qamtylǵan kez kelgen qarjylyq operatsııalarǵa baılanysty aýmaqtaǵy OPEC qorynyń qyzmeti óz betinshe OPEC qoryn nemese onyń aktıvterin salyq salýǵa tıisti etpeıdi.
Esterińizge sala ketsek, ótken aptadaǵy Májilistiń jalpy otyrysynda depýtattar densaýlyq saqtaý qyzmetkerlerine fızıkalyq zorlyq-zombylyq pen qatygezdik kórsetkeni úshin jazany kúsheıtýge baǵyttalǵan Qylmystyq jáne Qylmystyq-protsestik kodeksterge engiziletin túzetýlerdi birinshi oqylymda maquldady. Al ekinshi oqylymda «Qurylys kodeksi» men «QR bankteri jáne bank qyzmeti týraly» zańdardy ilespe túzetýlerimen qabyldady.
«QR Qylmystyq kodeksine jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń qylmystyq is júrgizý kodeksine tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy týraly negizgi baıandama jasaǵan depýtat Ashat Aımaǵambetovtiń aıtýynsha, Qylmystyq kodekske jańa 380-3-baby engiziledi. Ol «medıtsına qyzmetkeri» jáne «jedel medıtsınalyq járdem júrgizýshisi» degen arnaıy sýbektini belgileıdi.
— Eger biz Qylmystyq kodeks arqyly bılik ókilin, orman ınspektoryn, prokýror men sotty, polıtseıdi qorǵasaq, onda naýqastarǵa kómekke beretin dárigerdi de qorǵaýǵa mindettimiz, — dedi ol.
Munan bólek, depýtattar Qurylys kodeksin, «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine sáýlet, qala qurylysy jáne qurylys máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańnyń jobasyn ekinshi oqylymda qabyldady.
Qujattar boıynsha negizgi baıandama jasaǵan depýtat Murat Ábenovtiń aıtýynsha, biryńǵaı qala qurylysy saıasatyn iske asyrý jónindegi is-qımyldardy úılestirý úshin qala qurylysy keńesteri qurylady. Qala qurylysyn josparlaý kezinde máslıhattardyń róli kúsheıtiledi. Eldi mekenniń bas josparyn, Respýblıka aýmaǵyn uıymdastyrýdyń bas shemasyn ázirleý merzimi 20 jylǵa deıin bekitiledi. Seısmıkalyq qaýipti aýmaqtarda qurylysqa qoıylatyn talaptar qatańdatylady. Seısmıkalyq mıkroaımaqtandyrý kartalary, qaýipti ýchaskelerdiń sel jáne kóshkin kartalary mindetti esepke alynady.
Bir sýbektiniń «tolyq aıaqtalǵan» qurylysyn iske asyrý úshin «tehnıkalyq tapsyrys berýshi» ınstıtýty engiziledi. Tıisti ınjenerlik izdestirýlerdi oryndamaı jobalyq qujattamany daıyndaýǵa jáne obektilerdiń qurylysyn salýǵa tyıym salynady. Sáýlet, qala qurylysy jáne qurylys qyzmeti salasyndaǵy protsester tsıfrlandyrylady. Qurylys obektilerin josparly túrde ınspektsııalaý engiziledi. Memlekettik sáýlet-qurylys baqylaý organdary obektilerdi paıdalanýǵa qabyldaýǵa qatysady. Obektilerdi paıdalanýǵa qabyldaý kezinde órtke qarsy baqylaý engiziledi.
Májilis qabyldanǵan kelesi qujattar «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy bankter jáne bank qyzmeti týraly» zań jáne oǵan ilespe qujat.
Jumys toby aıasynda depýtattar mynalardy:
- bir jeke tulǵanyń bir ýaqytta birneshe bankte kredıt rásimdeýine shekteý engizýdi;
- alǵash ret kredıt alǵan kezde bıometrııalyq sáıkestendirýdi ótý úshin qaryz alýshynyń bankke jeke óziniń kelýin;
- klıenttiń kelisimi bolǵan jáne shyǵarý kezinde mindetti bıometrııadan ótken kezde ǵana bankterdiń elektrondyq tsıfrlyq qoltańba jasaýy men shyǵarýyna jol berýdi;
- júıelik mańyzy bar bankke qoıylatyn talaptardy kúsheıtýdi jáne onyń memleketke keltirilgen shyǵyndardy óteýge qatysýyn;
- qarjy tehnologııalaryn damytý sheńberinde bankter men olardyń enshiles uıymdarynyń ınvestıtsııalyq qyzmetin keńeıtýdi;
- azamattardy alaıaqtyqtan qorǵaý jáne kredıttik skorınginiń sapasyn arttyrý úshin jasandy ıntellektini paıdalanýdy;
- Qarjy ombýdsmanynyń problemalyq bereshekti retteý kezinde tek qana jeke tulǵalardyń daýlaryn sheshý fýnktsııalaryn bekitýdi;
- qaryz alýshynyń Qarjy ombýdsmanynyń ujymdyq retteýdiń aqparattyq platformasy arqyly bereshekti ujymdyq retteýge júginý múmkindigin bekitýdi kózdeıtin túzetýlerdi engizdi.
Sondaı-aq depýtattar Senattyń «Respýblıkalyq jáne oblystyq bıýdjetter, respýblıkalyq mańyzy bar qalalar, astana bıýdjetteri arasyndaǵy 2026-2028 jyldarǵa arnalǵan jalpy sıpattaǵy transfertterdiń kólemi týraly» jáne «2026-2028 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet týraly» Zańdarǵa engizgen túzetýlerimen kelisti.
Jalpy otyrys sońynda depýtattar memlekettik organdarǵa ózekti áleýmettik-ekonomıkalyq máselelerge qatysty 23 saýal joldady. Máselen, depýtat Erlan Saırov tıimdi tusy saralanbaǵan aýdan ákimderin tikeleı saılaý áli erte ekenin aıtady.
— Eń bastysy Jergilikti ózin-ózi basqarý, Memlekettik qyzmet, Saılaý, Óńirlerdi damytý týraly kóptegen zańdarǵa qajetti normalardy engizgenshe, aýdan deńgeıindegi ákimderdiń tikeleı saılaýyna — saıası moratorıı jarııalaǵan jón dep bilemiz. Taǵy da qaıtalap aıtamyn, bul usynys saılaý protsesin shekteıtin emes, kerisinshe halyqtyń saılaýǵa degen senimin arttyrýdaǵy negizgi ári qajetti sheshim. Demokratııa degenimiz — norma jáne protsedýra. Osy norma men protsedýrany júıelep alý qajet, — dedi ol.
Al Amanjol Áltaı Premer-mınıstr Oljas Bektenovtiń atyna saýal joldap, kez kelgen ónimniń eksportyn shekteý týraly sheshimdi Májilispen aqyldasyp qabyldaýdy usynsa, Temir Qyryqbaev et eksportyna salynǵan tyıymdy joıý kerek dep esepteıdi.
Aıdos Sarym bolsa, munaı-gaz salasyndaǵy qoǵamdyq tyńdaýlardyń zańǵa sáıkestigin tekserý kerektigin alǵa tartady.