Májilis bes birdeı zańdy bir zańǵa biriktiretin qujatty jumysqa almaqshy

ASTANA. KAZINFORM — Májilis zańsyzdyqtardyń aldyn alý júıesin jańartýǵa arnalǵan zań jobasyn birinshi oqylymda qaramaqshy. Depýtat Magerram Magerramov Kazinform tilshisine atalǵan qujat bes birdeı zańdy bir arnaǵa toǵystyratynyn aıtty. 

— Magerram myrza, zań jobasy qandaı negizgi mindetterdi sheshýge arnalǵan?

— Birinshiden, zań jobasy qoldanystaǵy bes birdeı zańdy bir zańǵa biriktiredi. Ol zańsyzdyqtardyń aldyn alýdyń tutas júıesin qalyptastyryp, tártipti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan. Osy qujat arqyly biz zańsyzdyqtardyń aldyn alý sýbektileriniń sanyn 13-ten 26-ǵa deıin arttyramyz.
«Quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý týraly», «Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý týraly», «Kámeletke tolmaǵandar arasyndaǵy quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý, balalardyń qadaǵalaýsyz jáne panasyz qalýynyń aldyn alý týraly», «Bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynan bosatylǵan adamdardy ákimshilik qadaǵalaý týraly», «Azamattardyń qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etýge qatysýy týraly» zańdardyń ornyna «Quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý týraly» biryńǵaı zańǵa biriktiriledi.

— Siz zańsyzdyqtardyń aldyn alýǵa jaýapty sýbektiler sany eki ese óskenin aıttyńyz. Sonda tizim qandaı organ, uıymdarmen tolyqty?

— Tizimge memlekettik organdardan basqa, azamattyq qoǵam ınstıtýttary, múlik ıeleriniń birlestikteri, advokattar qoǵamdastyǵy, adam quqyqtary jónindegi ınstıtýttar, Qazaqstan halqy assambleıasy, túrli qoǵamdyq jáne konsýltatsııalyq ortalyqtar kiredi.

2010 jyldan beri qoldanylyp kele jatqan zań Іshki ister mınıstrliginiń jumysyna shamadan tys basymdyq bergen. Al áleýmettik sala, bilim berý, medıtsına sektordyń máseleleri eskerýsiz qaldy. Jańa qujat sol olqylyqtardyń bárin joıady. Zańnyń mazmuny repressııalyq sharalardan áleýmettik-profılaktıkalyq sharalarǵa kóbirek arnalǵan.

Zańsyzdyqtardyń aldyn alýǵa jaýapty sýbektiler tizimin nege keńeıttik? Árbir memlekettik organ endi profılaktıkalyq jumystarǵa óz quzyreti sheginde qatysady. Eń bastysy — biryńǵaı úılestirý ortalyǵy qurylady. Osy ýaqytqa deıin 13 sýbekt óz betimen, úılesimsiz jumys istedi. Jańa ortalyq zańsyzdyqtarǵa saraptama jasap, monıtorıng júrgizip otyrady. Sol arqyly zańsyzdyqtardyń aldyn alýdyń jalpy tásilderin ázirleýmen aınalysady.

— Zań jobasynda zańsyzdyqtarǵa beıim azamattarmen jumys jaǵyna kóńil qanshalyqty bólindi?

— Zańsyzdyqtardyń aldyn alýǵa jaýapty sýbektiler ondaı adamdardy anyqtap, jumysqa ornalasýǵa kómektesedi, emdeýge jiberip, áleýmettik qoldaý uıymdastyra alady.
Sonymen qatar, biz profılaktıka júrgiziletin adamdardyń sanattaryn keńeıtemiz. Qazir ol jazany tolyǵymen ótegen jáne sottylyǵy joıylǵan nemese jazasyn ótegen adamdardy ǵana qamtıdy. Biraq statıstıka kórsetkendeı, zańsyzdyqtardyń shamamen 70%-yn merziminen buryn shyqqan adamdar jasaıdy. Aldyn alý sharalary solarǵa kóbirek nazar aýdarady.

Jaýapty organ qandaı da bir adamnyń quqyq buzýǵa beıimdigin baıqasa, onymen sol qater joıylǵanǵa deıin jumys isteıdi.

— Zań qarapaıym azamattardy qoǵamdaǵy tártipti qamtamasyz etýge qalaı tartady?

— Bizde qoǵamdyq kómekshiler ınstıtýty bar. Árıne, azamattardyń zańsyzdyqtardyń aldyn alýǵa qatysýyn yntalandyrý kerek. Onyń ishinde nagradalar men aqshalaı syıaqylar kózdelgen.

Mundaı kómekshilerdiń ókilettikteri de keńeıip keledi. Buryn olar tek patrýldeýmen aınalyssa, endi táýekelder men zańsyzdyqtarǵa beıim adamdardy anyqtaýǵa kómektese alady. Árıne, munyń bári quqyq qorǵaý organdarynyń baqylaýynda bolady. Olar qoǵamdyq kómekshilermen jáne belsendi azamattarmen ózara qanattasyp jumys isteıdi.

Kótermeleýdiń tártibi men mólsherin jergilikti atqarýshy organdar janyndaǵy vedomstvoaralyq komıssııa aıqyndaıdy.

— Turmystyq zorlyq-zombylyqty azaıtý, qadaǵalaýsyz qalǵan balalardy qadaǵalaý jáne qaıtalap qylmys jasaýdy azaıtý úshin qandaı jańa tásilder qarastyrylǵan?

— Qoldanysta bar tetikterdiń bári saqtalyp, biryńǵaı zańǵa biriktiriledi. Mysaly, turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý isin Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi úılestiredi. Óıtkeni onyń qurylymynda otbasyn qorǵaý komıteti bar. Al Oqý aǵartý mınıstrliginde Balalardyń quqyǵyn qorǵaý jumystary shoǵyrlanǵan. Mine, osyndaı prıntsıppen ár organnyń mindeti aıqyndalady.

— Zań qashan kúshine enedi jáne onyń qýatyn azamattar qandaı qarapaıym ózgerister arqyly sezine bastaıdy?

— Erteń zań jobasy birinshi oqylymda qaralady. Memleket basshysy jyl sońyna deıin qabyldaý mindetin qoıdy. Biz bul tapsyrmany oryndaımyz. Osylaısha zań 2026 jyldan bastap zań kúshine enedi.

— Zańdy ázirleý kezinde qandaı tosqaýyldarǵa tap boldyńyzdar? Daýly normalar boldy ma?

— Iá, azamattardy zańsyzdyqtardyń aldyn alý isine tartý máselesi qyzý talqylandy. Zańnyń osy normasyn teris pıǵylǵa paıdalaný nemese jala jabý áreketteri jıileıdi degen alańdaýshylyq boldy. Talqylaý arqyly osynyń bárin pysyqtap aldyq.

Jastarmen jumys máselesi de uzaq talqyǵa tústi. Sondaı-aq zańdy tsıfrlandyrý saıasatymen sáıkestendirýge kóp kóńil bólindi. Zań jobasynda tsıfrlyq platformany, mobıldi qosymshalardy qurý jáne táýekel toptaryn anyqtaý úshin jasandy ıntellektini paıdalaný qarastyrylǵan.