Májilis ákelerdiń jas balaǵa kútim jasaǵan kezin eńbek ótiline qospaq
ASTANA. KAZINFORM – Búgin Májilistiń jalpy otyrysy ótip, onda depýtattar birqatar zań jobasyn talqyǵa salady.
14 qarashada Májilis spıkeri Erlan Qoshanovtyń tóraǵalyǵymen bıýro otyrysy ótip, jalpy otyrystyń kún tártibiniń jobasy naqtylanǵan bolatyn. Soǵan sáıkes, birinshi oqylymda depýtattardyń bastamasymen ázirlengen qaýipsiz eńbek jaǵdaılaryn jetildirýge jáne jumyskerlerdiń eńbek quqyqtaryn qorǵaýǵa baǵyttalǵan zań jobalaryn qaraý usynylady.
Qujatta Eńbek jáne Áleýmettik kodeksterge, «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» kodekske ózgeris engiziledi. Eńbek kodeksine engizilgen túzetýlerde eńbek jónindegi ýákiletti organnyń ókilettigin keńeıtý, jalaqy tóleý jáne kelisý komıssııalarynyń jumysy týraly normalardy jetildirý, sondaı-aq eńbek qyzmetiniń belgileri bolǵan kezde azamattyq-quqyqtyq sharttar jasasýǵa tyıym salý qarastyrylǵan.
Áleýmettik kodekste jasyna baılanysty zeınetaqy tólemderin taǵaıyndaý kezinde ákelerdiń jas balalarǵa kútim jasaý kezinde jumys istemegen ýaqytyn eńbek ótiline qosý usynylady.
«Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» kodekste óndiristik jaraqattyń aýyrlyq dárejesin aıqyndaý tártibi naqtylanady.
Sondaı-aq depýtattar ekinshi oqylymda sybaılas jemqorlyqqa qarsy zańnamany Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasynyń normalaryna sáıkes keltirý maqsatymen ázirlengen zańnamalyq jańashyldyqtardy qaraıdy.
Jalpy otyrystyń kún tártibiniń jobasyna joǵary bilim berý salasyndaǵy biliktilikti taný týraly Azııa-Tynyq muhıty óńirlik konventsııasyn ratıfıkatsııalaý týraly zań jobasy da engizildi. Bul qujat akademııalyq jáne kásibı utqyrlyqty keńeıtýge, dıplomdardy, dárejelerdi jáne ózge de biliktilikterdi tanýdy jeńildetýge, sondaı-aq olardy baǵalaý kezinde ashyqtyq pen ádildikti qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
Aıta keteıik, 2025 jylǵy 8 shildede Qazaqstan Úkimeti Tokıo konventsııasy retinde belgili Joǵary bilim berýdegi biliktilikti taný týraly Azııa-Tynyq muhıty óńirlik konventsııasyn ratıfıkatsııalaý týraly qaýlyny bekitti. Bul qadam elimizdiń halyqaralyq bilim keńistigindegi pozıtsııasyn nyǵaıtyp, stýdentter, oqytýshylar men joǵary oqý oryndary úshin jańa múmkindikter ashady.
Konventsııa 2011 jyly Tokıoda ıÝNESKO-nyń qamqorlyǵymen qabyldanyp, 2018 jyly kúshine endi. Onyń negizgi maqsaty - Azııa-Tynyq muhıty aımaǵyndaǵy elder arasynda dıplomdardy, ǵylymı dárejeler men biliktilikterdi ózara tanýdy qamtamasyz etý úshin kelisilgen quqyqtyq jáne uıymdastyrýshylyq mehanızmdi qurý.
Qujat qatysýshy elderdiń bilim berý júıesindegi ashyqtyq pen senim jaǵdaıynda sheteldik biliktilikterdi tanýdyń ortaq tásilderin bekitedi. Kelisim akademııalyq utqyrlyqty jeńildetýge, ýnıversıtetterge ońaı túsýge jáne shetelde jumysqa ornalasýǵa jaǵdaı jasaýǵa kómektesedi. Ol sheteldik bilim berý júıeleri týraly obektıvti aqparat beretin ulttyq aqparattyq ortalyqtardy damytýdy kózdeıdi.
Sondaı-aq, konventsııanyń aýqymy zamanaýı oqytý formattaryn, sonyń ishinde qashyqtyqtan jáne onlaın baǵdarlamalaryn qamtıdy. Sonyń nátıjesinde bilim berý standarttary jaqyndasyp, joǵary bilim berýdegi uzaq merzimdi yntymaqtastyq nyǵaıa tústi.
Qazaqstan úshin Tokıo konventsııasyna qosylýdyń strategııalyq mańyzy zor. Ol bilim berýdegi senimdi jáne jaýapty seriktes retinde elimizdiń halyqaralyq bedelin nyǵaıtady, halyqaralyq sapa standarttaryna sáıkes kelýge umtylysyn rastaıdy jáne ǵylymdy damytý, akademııalyq almasý jáne básekege qabiletti kadrlardy daıarlaý úshin jańa kókjıekterdi ashady.
Munan bólek, depýtattar 1996 jylǵy 16 qańtardaǵy Iran Islam Respýblıkasynyń Úkimetimen aradaǵy qosarlanǵan salyqty boldyrmaý jáne salyq tóleýden jaltarýǵa jol bermeý týraly kelisimge ózgertýler engizilgen hattamany ratıfıkatsııalaý týraly jańa zań jobasyn jumysqa alady.
Esterińizge sala ketsek, Májilis Tsıfrlyq kodeks jobasy men eki birdeı ilespe zań jobasyn birinshi oqylymda maquldady. Qujattardy Ekonomıkalyq reforma jáne óńirlik damý komıtetiniń hatshysy Ekaterına Smyshlıaeva tanystyrdy.
- Tsıfrlyq derekter aınalymynyń quqyqtyq rejımi engiziledi. Jazbalar túrindegi tsıfrlyq derekter alǵash ret quqyq obektisi retinde tanylǵaly otyr. Bul degenimiz, derekter ekonomıkalyq qundylyqqa ıe bolyp, azamattyq negizdegi aınalymǵa qatysa alady, — dedi depýtat.
Kodeks jobasynda qoldanystaǵy elektrondy qujattardy zań tilinde úsh topqa bólý kózdelip otyr.
Birinshisi — elektrondy qujattar. Oǵan tek ETsQ qoıylǵan qujattar jatady jáne qaǵaz nusqamen teńestiriledi.
Ekinshisi — tsıfrlyq qujattar. Bul memlekettik bazalardan avtomatty túrde júkteýge bolatyn, kórsetilgen sátinde túpnusqa bolyp sanalatyn túrli anyqtamalardyń quqyqtyq ataýy deýge bolady.
Úshinshisi — tsıfrlyq málimetter. JSN arqyly ІІM bazasynan alynǵan azamat týraly derek, ne bolmasa jyljymaıtyn múlik reestrindegi jazbalar osy tsıfrlyq málimetterge jatqyzylmaq.
Sondaı-aq, zańnamaǵa «tsıfrlyq deldal» uǵymy da engizilýi múmkin. Bul uǵymdardy zańnamaǵa engizý arqyly Yandex Go, Glovo, Chocofood sııaqty eńbek platformalarynyń, Kaspi, Wildberries, OZON sııaqty marketpleısterdiń, booking, krisha.kz qyzmet agregatorlarynyń, memlekettik tsıfrlyq servısterdiń jaýapkershiligi men jumys tártibin naqty belgileýge jol ashady.
Munan bólek, Májilis paıdaly qazba kenishin barlaýǵa ótinish berý tártibin ońtaılandyratyn zań jobasyn maquldady.
Qujatty tanystyrǵan Ónerkásip jáne qurylys mınıstriniń orynbasary Iran Sharhannyń aıtýynsha, ken bar dep boljanǵan ýchaskeni barlaýǵa ótinim berý protsesi qysqartylmaq. Qazir «birinshi ótinim» qaǵıdaty bar bolǵanmen zertteý ruqsatyn berý úshin eki kezeńde júzege asady. Birinshi kezeńde memleket zertteýge jatatyn ýchaskelerdi irikteıdi. Ekinshi kezeńde iriktep alynǵan ýchaskelerge ótinim bergen kompanııalardyń usynystary baǵalanyp, olardyń daıyndyq deńgeıi, tájirıbesi, qarjylyq múmkindigi tekseriledi. Osydan keıin ǵana eń laıyq degen kompanııaǵa lıtsenzııa beriledi. Usynylyp otyrǵan norma osy tártipti joıyp, ótinishti Biryńǵaı platformaǵa tikeleı beretindeı múmkindik usynýǵa arnalyp otyr.
Depýtattar maquldaǵan kelesi zań jobasy kreatıvti ındýstrııany damytýǵa arnalǵan.
Depýtat Erlan Stambekovtiń sózine qaraǵanda, zań jobasy shyǵarmashylyq salany zań júzinde qoldaýǵa jáne onyń quqyqtyq negizin kúsheıtýge arnalǵan.
— Oblys, qala jáne aýdan ákimderi óńirlik kreatıvti klasterlerdi damytýǵa, ınfraqurylym jasaýǵa jáne qoldaý baǵdarlamalaryn iske asyrýǵa jaýapty bolady. Osy normalar arqyly kreatıvti ındýstrııany quqyqtyq turǵydan qorǵaýǵa alyp, jobalardy baǵalaý jáne ınvestıtsııa tartý arqyly salany turaqty damytý kózdelip otyr. Bul zań jobasy qabyldansa, Qazaqstanda shyǵarmashylyq salaǵa quqyqtyq negizde qoldaý kórsetýdiń jańa dáýiri bastalady, — dedi Erlan Stambekov.
Munan bólek, palata depýtattary «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine mádenıet, bilim berý, otbasy jáne memlekettik baqylaý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańyna Senat engizgen túzetýlermen kelisti.
Zań mádenıet, bilim berý, otbasy jáne memlekettik baqylaý salalaryn retteýdiń normatıvtik negizin tujyrymdamalyq turǵydan ózektendirýge múmkindik beredi jáne ulttyq zańnama men onyń quqyq qoldaný praktıkasyn odan ári jetildirýge yqpal etedi.
- Májilistiń Áleýmettik-mádenı damý komıteti atalǵan zańnyń jekelegen baptaryna Parlament Senaty engizgen tolyqtyrýlardy qarap shyǵyp, mynalardy atap ótedi. Senat Májilis depýtattarynyń fonogrammany paıdalanýdy shekteý jónindegi bastamasynyń mazmuny men maqsatyn qoldaı otyryp, senatorlar osy normaǵa redaktsııalyq túzetý engizdi. Sonymen qatar, «Quqyqtyq aktiler týraly» QR Zańynyń talaptaryn oryndaý maqsatynda Senat depýtattary balalarǵa arnalǵan uıymdardy memlekettik baqylaýdyń erekshe tártibin belgileıtin normalardy qoldanysqa engizý merzimin túzetti. Usynǵan ózgerister men tolyqtyrýlar Parlament Májilisi qabyldaǵan zańnyń tujyrymdamasyn ózgertpeıdi jáne onyń mazmunyn álsiretpeıdi. Osy oraıda Májilistiń Áleýmettik-mádenı damý komıteti Parlament Senaty jańa redaktsııada engizgen atalǵan zańnyń jekelegen baptaryndaǵy tolyqtyrýlarmen kelisýdi usynady, — dedi Májilis depýtaty Rınat Zaıyt.
Sonymen qatar depýtattar «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine arhıv isi máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańyn ekinshi oqylymda qarap, qabyldady.
Bul qujatta balalardy densaýlyǵy men damýyna zııan keltiretin aqparattan qorǵaý maqsatynda jarııa keńistikte, sondaı-aq mass-medıany, telekommýnıkatsııa jelilerin nemese onlaın-platformalardy paıdalana otyryp, pedofılııany jáne dástúrli emes seksýaldyq baǵdardy nasıhattaıtyn aqparatty ornalastyrýdy shekteý jónindegi normalar kózdelgen.
— Balalar men jasóspirimderdi tsıfrlyq keńistiktegi jaǵymsyz kontentten qorǵaý týraly qoǵamnyń alańdaýyn eskere otyryp, zań jobasyna qoǵamdyq keńistikte pedofılııa men dástúrli emes jynystyq baǵdardy nasıhattaýǵa tyıym salatyn túzetýler engizildi. Balalar men jasóspirimderdiń otbasy, ımandylyq jáne bolashaq týraly túsinigine keri áserin tıgizetin aqparatty kún saıyn jelide kezdestiretinin baıqap otyrmyz. Jas urpaqty zańsyz kontentten qorǵaý — olardyń qaýipsizdigi men psıhıkalyq densaýlyǵynyń máselesi, — dedi Májilis depýtaty Elnur Beısenbaev.