Máskeý muraǵatynan tabylǵan Shákárim qajy sýretiniń túpnusqasy elimizge jetkizildi
Shákárimniń búgingi tańǵa deıin tabylǵan úsh sýreti bar. Onyń biri - aqynnyń búrkit ustap túsken sýreti. Bul sýret týraly «Shákárim qajy dep otyrmyz», «Shákárimniń dál ózi», «Shákárimniń el kúmándanǵan sýreti týraly» degen maqalalar jaryq kórgen bolatyn, dep jazady «Ana tili» gazetinde «Abaıdyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik tarıhı-mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-murajaıy» respýblıkalyq memlekettik mekemesiniń dırektory, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty, dotsent J.Áýbákir. Ǵalymnyń jazýynsha, eldiń kúmándanýynyń basty sebebi - sýret jaryq kórgen kitapta «Ohotnık s berkýtom. Kazahı. Semıpalatınskıı ý. 1927 g» degen ǵana jazba bolatyn. ıAǵnı, Shákárim aqyn dep jazylmaǵan. Sol sebepten Abaı murajaıy sýrettiń túpnusqasyn izdestirý jumystaryn júrgizip kelgen. «Eń aldymen qolymyzǵa Fedor Artýrovıch Fıelstrýptiń «Iz obrıadovoı jıznı kırgızov nachala HH veka» degen Máskeýde «Naýka» baspasynda 2002 jyly jaryq kórgen kitabyn aldyq. Bul kitapta qazaq halqy týraly qundy derekter bolǵanymen, odan Shákárim sýretin kezdestire almadyq. Fıelstrýp týraly Karmyshevanyń maqalalaryn taýyp, etnograf izdenýshi týraly málimetter jınastyrdyq. Osy baǵytta Tatarstan Respýblıkasy Qazan qalasyna ǵylymı issaparmen baryp, arhıvter men kitaphanalardyń qorynda ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizdik. Tatarstan Respýblıkasynyń Ulttyq arhıvinde, Tatarstan Respýblıkasynyń Ulttyq kitaphanasynda, Qazan memlekettik ýnıversıtetiniń N.I.Lobachevskıı atyndaǵy ǵylymı kitaphanasynda jumys jasaý barysynda ǵylymı kitaphananyń sırek qoljazbalar men kitaptar bóliminen Shákárim sýreti basylǵan kitapty «Ocherkı ıstorıı etnografıı, folklorıstıkı ı antropologıı. Vypýsk H. Trýdy ınstıtýta etnografıı ım. N.N.Mıklýho-Maklaıa. Tom 114. Moskva, 1988 g.» kezdestirdik. Bul kitapta sýrettiń Shákárimdiki ekendigi jazylmaǵan. Joǵaryda aıtqanymdaı, «Ohotnık s berkýtom. Kazahı. Semıpalatınskıı ý. 1927 g.» degen ǵana jazba bar», - deıdi J.Áýbákir.
Ǵalym budan soń kóp eńbekterde Fıelstrýptiń jeke arhıvi Sankt-Peterborda mýzeılerdegi etnografııalyq bólimderde saqtalǵan jazylǵanyn, degenmen de onyń Máskeýde ekendigine kóz jetkizgen soń, ǵylymı zertteý jumystaryn júrgizý úshin Reseı astanasyna barǵanyn aıtady. Onda Məskeýdegi Reseı Ǵylym akademııasynyń N.N.Mıklýho-Maklaı atyndaǵy etnologııa jəne antropologııa ınstıtýtynyń arhıvinde bir apta jumys jasap, etnograftyń 10 papka jeke arhıvimen, túsirgen sýretterimen, jazbalarymen tanysqan. 54-shi qorda saqtalǵan Shákárim sýretiniń artynda «Kazahı. Semıpalatınskıı gýb., semıpalat ý., ýroch Kenbýlak, Shakpaktas. Shakarım kajı so svoım berkýtom. Fıelstrýp. 1927 g.» dep jazylǵan. Sonymen qatar Shákárim qajy aýlynyń kórinisteri, qazaqtyń turmys-salty men erekshelikterin kórsetetin ózge de kóptegen sýretter tabyldy.
«Bul sýrettiń basty jańalyǵy, birinshiden, túpnusqa bolǵandyǵy, ekinshiden, fotonyń anyq Shákárimdiki ekendigi týraly jazbanyń bolǵandyǵynda. Buryn qoldanysta júrgen Shákárimniń búrkit ustap túsken osy sýreti gazet pen kitaptardan kóshirme jasalǵandyqtan, anyq emes bolatyn. Sonymen qatar Shákárimniń búrkitiniń jeke sýreti de elimizge alǵash jetkizilip otyr. Úshinshiden, Fıelstrýp arhıvinen ózge de Shákárim aýylynda túsirgen qundy fotolar alyp kelip otyrmyz. Olar - Shákárim aýylynyń syrt kelbeti, turmysqa qatysty kóptegen adamdardyń sýretteri», - dep jazady ǵalym.
Ahat Shákárimuly: «1925 jyldyń mólsherinde, Lenıngradtyń joǵarǵy mektebiniń fılologııa bólimin bitirgen Fılıstrov degen orys azamaty, qasynda joǵarǵy mekteptiń oqýshysy, jas qazaq jigiti bar, ekeýi jaılaýda «Qarabulaq» degen qonysta, bizdiń aýylǵa keldi. Bul Fılıstrov qazaqtyń ádet-ǵuryptaryn zertteýge shyqqan. Bular bir jumadaı jatyp, ákeıden qazaqtyń túrli ǵuryptaryn - qyz uzatý, qudalyq, jaıly, yrym-joralaryn, ár túrli ydys, er-toqym, úı múlkiniń bólshekteriniń attaryn, túrli yrymdardyń qalaı atalatynyn, olardyń nege, qandaı ǵurypqa baılanysty ekenin jáne basqa da qazaqtyń eski tarıhı ádebıetterin surap, kóp áńgimelesti. Ákeıdiń qusyn ustap, jáne ózin jekeleı sýretke túsirdi. Sol Fılıstrov qaıtyp barǵan soń, qazaqtyń etnografııasy jaıynan kitap jazyp bastyryp, bir kitabyn ákeıge jiberdi» deıdi ákesi jaıly óz esteliginde. «Ahat Shákárimuly aıtqandaı, Fıelstrýp 1925 jyly emes, 1927 jyly Shákárimmen jolyqqan. Sýret osy jyly túsirilgen. Fıelstrýp 1926 jyly Aqtóbe oblysynyń batysynda, 1927 jyly Qazaqstannyń shyǵysynda ekspedıtsııada bolǵan. 1927 jyldyń 22 maýsymynda Pavlodar, Baıanaýyl jaqtan bastap, 10 qyrkúıekte Almatyda aıaqtaǵan. 26 shilde men 31 shilde aralyǵynda Shyńǵystaýda bolady. Fıelstrýptiń jeke arhıvinen onyń jazbalaryn, kúndelikterin, 150-deı túsirgen sýretterin kórdik. Kúndeliginde Shákárim aýylynda bolǵan sátteri tolyq jazylǵan. Jazbalarynda da Shákárimnen kóp maǵlumat alynǵandyǵy týraly derekterdi kezdestire alamyz», dep túıindeıdi J.Áýbákir.