Masyldyq pen áleýmettik alaıaqtyq: Sarapshylar áleýmettik saıasattaǵy basty syn-tegeýrinder jaıynda

ASTANA. KAZINFORM – Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna Joldaýynda áleýmettik tólemderdiń ólsherin birizdendirý, Demografııalyq úderisterdi taldaý jáne boljaý ortalyǵyn qurý, zeınetaqy júıesiniń qarjylyq turaqtylyǵyn nyǵaıtý, zeınetaqy tólemderiniń uzaq ýaqyt boıy teńgerimdi jáne laıyqty deńgeıde bolýyn qamtamasyz etý sharalaryn oılastyrýy kerektigin aıtqan edi.

Prezıdenttiń atap ótýinshe, memlekettiń kóz aldyndaǵydan basqany kórmeı, bárine kóne beretin áleýmettik saıasaty júzden astam túrli jeńildiktiń paıda bolýyna ákep soqtyrdy.

Osy jeńildikterdi áperemin dep «kómek qolyn» sozatyn jylpostar da kóbeıdi. Al áleýmettik jeńildikterdi qoldan kóbeıtý — eldi damytýǵa, ıaǵnı mektep, aýrýhana, kólik ınfraqurylymdaryn jáne basqa da nysandar salýǵa jumsalýy qajet qyrýar qarajatty jelge shashyp otyr.

Osyǵan oraı agenttik tilshisi Memleket basshysy jarııa etken bastamalarǵa qatysty áleýmettanýshylar men ekonomısterdiń pikirin bilgen edi.

Otbasyn qoldaý: tabystyń resmı ólshemshartqa qarama-qaıshylyǵy

- Prezıdenttiń áleýmettik salaǵa kóńil aýdaryp, tólemder júıesin taldaýy durys boldy. Búginde bul júıe birtúrli qurylǵan: kópbalaly otbasylarǵa kómek tabysyna qaramastan taǵaıyndalady, al eki-úsh balasy bar tolyq emes nemese tabysy az otbasylar jıi qoldaýsyz qalady. Nátıjesinde bıýdjettiń negizgi bóligi shamamen 600 myń kópbalaly otbasyǵa jumsalady. Al ataýly kómek alatyndar 45 myń otbasyǵa jýyq, ıaǵnı shamamen - 240 myń adam. Sol sebepti basty ólshemshart tek balalar sany emes, tabys deńgeıi de bolýy tıis, - dep atap ótedi «Sandj» zertteý ortalyǵynyń dırektory Janar Jandosova.

Onyń paıymynsha, tólemder júıesi tıimdi emes jáne jemqorlyqqa osal bolyp keledi. Deldaldar paıda bolyp, jeńildikter zańsyz rásimdeledi. Al naqty kómek shyn muqtaj adamdarǵa jetpeı jatady. Qatelikter bar. Máselen, jaǵdaıy jaqsy adamǵa tólem berilip, al muqtajdarǵa kómek kórsetilmeıdi.

Ataýly kómek jáne demografııalyq saıasat

- Prezıdent Joldaýynda birqatar ótkir áleýmettik máselege nazar aýdarǵany qýantady. Aıtalyq, Memleket basshysy is júzinde óz mańyzdylyǵyn joǵaltqan, biraq áli de selsoqtyq saldarynan taǵaıyndalyp kele jatqan keıbir áleýmettik tólemderdi atady. Sonymen qatar, ókinishke qaraı, keı adamdar osyndaı tólemderge beıimdelip alǵan. Bul masyldyq qaýpin týdyrady. Sondyqtan saralanǵan tásildi engizý asa mańyzdy. Áleýmettik kómek tek turaqty tólemdermen shektelmeýi kerek. Ol osal toptardy qıyn jaǵdaıdan shyǵarýǵa baǵyttalýy tıis: jumysqa ornalasýǵa kómek kórsetý, zańdyq qoldaý usyný, qosymsha bilim alý múmkindigimen qamtamasyz etý. Basqasha aıtqanda, «balyq emes, qarmaq berý» kerek, - dedi Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ áleýmettaný jáne áleýmettik jumys kafedrasynyń PhD doktory Aıjan Shábdenova.

Aıjan Shábdenovanyń paıymynsha, erekshe nazardy jalǵyzbasty analarǵa aýdarǵan jón.

Onyń aıtýynsha, mundaı otbasylar ártúrli bolady. Olardyń arasynda jaǵdaıy barlar da, shyn máninde kómekke muqtajdar da kezdesedi. Munyń arajigin ajyrata bilgen jón. Sondyqtan kómek naqty muqtajdyqqa negizdelip, nysanaly túrde berilýi tıis. ıAǵnı, barlyǵyna birdeı taǵaıyndaýǵa bolmaıdy.

- Prezıdenttiń erekshe atap ótken mańyzdy tusy elimizde demografııalyq protsesterdi júıeli taldaý men boljaýdyń jetispeýshiligi ekendigi boldy. Dál osy faktorlar áleýmettik saıasat pen bıýdjet basymdyqtaryn anyqtaýy tıis. Osy turǵyda Demografııalyq úderisterdi taldaý jáne boljaý ortalyǵyn qurý týraly usynys ýaqytyly jáne asa qajet shara sanalady, - dep tolyqtyrdy Aıjan Shábdenova.

Ekonomıkalyq kontekst

Ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty Marat Kaırlenovtyń aıtýynsha, áleýmettik shyǵystarǵa qatysty jaǵdaı ártúrli.

- Bir jaǵynan shynymen de olar memlekettik bıýdjettiń aıtarlyqtaı bóligin quraıdy. Ekinshi jaǵynan bul tolyq kórinis emes ekenin túsiný mańyzdy. Mysaly, EYDU elderinde shoǵyrlandyrylǵan bıýdjetke kvazımemlekettik sektor kompanııalarynyń bıýdjetteri de qosylady. Al bizde tek respýblıkalyq jáne jergilikti bıýdjetter esepke alynady. Al «Samuryq-Qazyna» jáne basqa da holdıngter sııaqty iri kvazımemlekettik sýbektiler esepke kirmeıdi. Alaıda olardyń aktıvteri JІÓ-niń shamamen 50 paıyzyn, ıaǵnı shamamen 70 trıllıon teńgeni quraıdy. Bul Ulttyq qordy esepke almaǵanda — taǵy shamamen JІÓ-niń 22 paıyzy. Eger osy qurylymdardy esepke alsaq, onda áleýmettik shyǵystardyń úlesi áldeqaıda az bolyp kóriner edi. Qazirgi tańda Qazaqstandaǵy áleýmettik shyǵystar JІÓ-niń shamamen 10 paıyzyn quraıdy, al EYDU elderinde ortasha eseppen – 20 paıyz. Demek, aqshaǵa shaqqanda bul shamamen 26–27 mıllıard dollar. Ony azamattarymyz ala almaı otyr degen sóz. Sonymen birge, JІÓ-degi eńbekaqy úlesi elimizde shamamen - 30, al máselen Reseıde 44 paıyzdy quraıdy. Bul azamattardyń ál-aýqatyn arttyrýǵa jumsalýy múmkin ondaǵan mıllıard dollar qarjy. Senat Tóraǵasy Máýlen Áshimbaev eńbekaqy úlesi JІÓ-niń keminde 50 paıyzy bolýy tıis ekenin atap ótken bolatyn, - deıdi ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty, «Ulaǵat Konsaltıng Grýpp» dırektory Marat Kaırlenov.

Onyń paıymynsha, áleýmettik qoldaý júıesinde de teńgerimsizdik máselesi bar. Keıde adamdar artyq jeńildikter alý nemese turǵyn úı kezeginde alǵa jyljý maqsatynda sanaly túrde ajyrasyp jatady. Sondyqtan óte saqtyqpen qaraý kerek.

- Adam kapıtaly — negizgi resýrs. Bul tek bilim ǵana emes. Oqýdy tegin jasaýǵa da bolady. Biraq eger bala durys tamaqtanbasa jáne qajetti kıim-keshegi bolmasa, ol bul múmkindikti paıdalana almaıdy. Nátıjesinde tómen bilim deńgeıi jáne sonyń saldarynan tómen tabys paıda bolady. Bul adamdy qoǵamdaǵy masylǵa aınaldyrýy múmkin, - dep túsindiredi sarapshy.

Sonymen qatar ol qarjylyq saýattylyq máselesine de toqtaldy. Ony halyqtyń nesıelik júktemesiniń faktory dep te ataıdy.

- Iá, mundaı qyry bar, biraq ol basty emes. Qarjylyq saýattylyq — keń túsinik: otbasylyq bıýdjetti josparlaýdan bastap saýatty ınvestıtsııa salýǵa deıin. Azamattarymyz qarjylyq saýatsyz dep aıtý durys bolmas edi. Jarty ǵasyrdan beri halyq nesıelerdi belsendi túrde paıdalanyp keledi. 2000 jyldardyń basynan beri mıllıondaǵan adam nesıe aldy. Búginde ekonomıkalyq turǵyda belsendi halyqtyń kópshiliginde nesıe mindettemesi bar. Bul rette problemalyq nesıelerdiń úlesi shamamen 3 paıyz ǵana. Bul joǵary paıyzdyq mólsherleme jaǵdaıynda salystyrmaly túrde qalypty deńgeı. Demek, bank pen nesıe alýshylardyń táýekelderdi oryndy baǵalaıtynyn kórsetedi, - deıdi ekonomıst.

Osyǵan deıin kópbalaly otbasylarǵa tólenetin járdemaqy qaıta qaralatyny týraly jazdyq.