Marat Qarabaevtyń qyzmeti Kólik mınıstrliginiń qaıta qurylýyn aqtady ma
ASTANA. KAZINFORM – 2023 jyldyń kúzinen beri Kólik mınıstri bolǵan Marat Qarabaev qyzmetinen ketti. Bul sala osy mınıstrdiń kezinde qandaı ózgeristerdi bastan ótkergenin sholyp kóreıik.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev 2023 jyldyń 1 qyrkúıegindegi Joldaýynda kólik mınıstrligin qaıta quratyn kez jetkenin málimdep, erteńinde tizgini 1987 jyly týǵan Marat Qarabaevtyń qolyna berilgen edi.
Qytaıdyń Eýropamen qurlyq arqyly alys-beris jasaýǵa kúsh salýy, Ýkraınadaǵy soǵystan týyndaǵan sanktsııalar, sol sanktsııalardyń saldarynan jahandyq jetkizý tizbeginiń buzylýy Qazaqstandy kólik jáne logıstıka salasyn damytyp, áleýetti sarqa paıdalanýǵa ıtermelep otyr. Kólik mınıstrliginiń qaıta qurylýyna sebepker bolǵan negizgi faktordyń biri osy bolatyn.
Senim men sógis
Jýyqta ǵana Marat Qarabaevtyń Qaýipsizdik keńesiniń otyrysynda Prezıdentten sógis alǵany bar. Onyń jumysyndaǵy kemshilikterdi osy sógis týraly resmı aqpardyń aınalasynan izdep kórýge bolady.
Qasym-Jomart Toqaev salada qordalanǵan problemalar men belgilengen mejelerdiń oryndalmaýy jańǵyrtý jumystaryn júrgizýge kedergi keltirip otyrǵanyn málim etken bolatyn. Sondaı-aq, shekaradan júk ótkizýdiń qıyndyǵy eńserilmeı jatqanyn, ótkizý beketteriniń kóbi nashar jaǵdaıda turǵanyn, iri ınfraqurylymdyq-tranzıttik jobalardyń kesteden keshigip jatqanyn synady.
Memleket basshysy «Jasyl dáliz» júıesiniń logıstıkalyq áleýeti de ońtaıly paıdaǵa jaratylmaı jatqanyn meńzedi. Jer sharynda syn-qaterler kúsheıgen kezeńde Qazaqstan saladaǵy básekege qabilettiligin arttyrýdyń ornyna qolda bar artyqshylyqtardy saqtap qala almaıtyndaı ahýalǵa jetkenine alańdaıtynyn bildirdi. Áýe joly arqyly júk tasymalyn arttyrýǵa avıaotyn naryǵyndaǵy tıimsiz saıasat kedergi keltirip otyrǵany da aıtyldy.
Prezıdenttiń mınıstrge Qazaqstandy álemdik jetkizý tizbegine qosýdy tapsyrǵanynan qazaq jeri arqyly ótetin júk tasymalynyń kólemi qajetti deńgeıde artpaı jatqanyn baǵamdaýǵa bolady.
Marat Qarabaev mınıstrliktiń basyna kelgenine bıyl qyrkúıekte 2 jyl bolar edi. 1 jyl 8 aı degende qyzmetinen ketip otyr. Sondyqtan jumysynyń negizgi kórsetkishi retinde 2024 jyldyń tolyqqandy statıstıkasyna qarap baǵa berýge bolady.
Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetine súıensek, 2024 jyly kólik jáne qoımalaý sektoryndaǵy eńbek ónimdiligi 2019 jylǵy deńgeımen salystyrǵanda 3,3 paıyz ósken. Al kólik-logıstıkalyq áleýetti damytýdyń 2030 jylǵa deıingi tujyrymdamasynda bul meje 2024 jyly 14,4 paıyz ósim kórsetýi kerek bolǵan.
Osy materıaldy jazý barysynda salanyń resmı statıstıkasy atalǵan tujyrymdamanyń maqsattyq ındıkatorlaryna negizdelmegenin ańǵardyq. Qujatta «Kólik jáne qoımalaý» kapıtalyna tartylǵan ınvestıtsııanyń 2019 jylǵy deńgeımen salystyrǵanda ósýi» deıtin kórsetkish bar. 2024 jyly osy kórsetkish 68,7% bolý kerek ekeni aıtylǵan. Alaıda Ulttyq statıstıka bıýrosynyń eshbir qujatynda bul kórsetkishti dál baǵalap beretin jóni túzý statıstıka joq bolyp shyqty.
- Halyqaralyq, respýblıkalyq, oblystyq, aýdandyq mańyzy bar avtojoldardyń normatıvtik tehnıkalyq jaǵdaıy;
- Temirjolmen júk tasymalyndaǵy jeke tasymaldaýshylardyń úlesi; Qazaqstan arqyly óterin tranzıt kóleminiń ósýi;
- 3G-den tómen emes mobıldi baılanyspen qamtamasyz etilgen respýblıkalyq mańyzy bar avtomobıl jolynyń úlesi;
- Keme qatynasy shlıýzderinde gıdrodınamıkalyq oqıǵalardyń týyndaý qaýpin tómendetý kórsetkishi;
- Tehnıkalyq flottyń tozýyn azaıtý;
- Paıdalaný merzimi 25 jyldan asatyn jolaýshy vagondarynyń úlesi.
Osyndaı mańyzdy kórsetkishterdiń naqty resmı statıstıkasy júrgizilmeıtini kólik pen logıstıkadaǵy júıelik problemalardyń qanshalyqty tereńdep ketkenin, al ony eńserý baǵytyndaǵy jumystar «betimen qalqý» tásili arqyly basqarylatynyn kórýge bolady.
Marat Qarabaevtyń mınıstr bolyp taǵaıyndalǵannan beri elge jetkizgen eń bir jaǵymdy jańalyǵy - táýelsiz Qazaqstan tarıhyndaǵy alǵashqy avtomobıl tonneliniń qoldanysqa berilýi boldy. Túrkistan oblysy Shaqpaq baba asýyndaǵy tesken joldyń uzyndyǵy – 840 metr. Mınıstrdiń jumysyna búıregi buryp turatyn keıbir jazarman sol tusta 10 jylǵa sozylǵan «saqaldy qurylysty» jas mınıstr kelip tyndyrdy degenge saıatyn madaqtar aıtyp jatty.
Transkaspıı dálizi
Prezıdenttiń Mańǵystaý oblysyna jasaǵan sapary kezinde Marat Qarabaev byltyr Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizi arqyly tasymaldanǵan júk 4,5 mıllıon tonnaǵa jetkenin baıandaǵan edi. Al Qazaqstan bıyl bul kórsetkishti 10 mln tonnaǵa jetkizýdi josparlaǵan. 2023 jyly kórsetkish 2,8 mln tonna bolǵanyn eskersek, 2025 jylǵy meje de oryndaýǵa kelmeıtin maqsat emes.
Bul jerde taǵy bir «átegen-aı» bar. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimeti boıynsha, 2024 jyly elimizde 1 mlrd 78,8 mln tonna júk jer jáne sý kóligimen tasymaldanǵan. Budan el aýmaǵynda tasymaldanatyn búkil júktiń 0,4 paıyzy ǵana Orta dálizge tıesili ekenin kórýge bolady. Basqasha aıtsaq, bul baǵytpen tasymaldanǵan júk kóleminiń búkil júk tasymalyndaǵy úlesi 1 paıyzǵa da jetpegenin kórýge bolady. Eýropa qaıta qurý jáne damý bankiniń zertteýlerine sensek, osy dáliz arqyly Qytaıdan Eýropaǵa qaraı baǵyttalǵan júk kólemin 2040 jylǵa deıin 26 mln tonnaǵa deıin jetkizýge bolady. Biraq ol úshin Ortalyq Azııa memleketteri jobaǵa keminde 18,5 mlrd eýro ınvestıtsııa tartý kerek. EQDB sarapshylarynyń aıtyp otyrǵany – dáliz boıyndaǵy ınfraqurylymnyń mardymsyzdyǵy. Ony sheshý úshin port ınfraqurylymyn keńeıtip, salany tsıfrlandyrý qajet. Sondaı-aq shekaradaǵy ótkizý beketteriniń jumysyn ońtaılandyryp, jańadan qýatty beketter salý kerek. Port ınfraqurylymy degennen shyǵady, ótken aıdyń aıaǵynda Aqtaý teńiz-saýda portynyń basshysy ustaldy.
Avıaotyn tapshylyǵy
Byltyrǵy qarashada Kóliktegi bas prokýratýra Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigine Azamattyq avıatsııa komıteti men Kólik mınıstrliginiń avıaotyn úlestirý tártibin tekserýdi usyndy. Kóliktegi prokýrorlar bul salada «ekonomıkany yryqtandyrý» qaǵıdatyna qaıshy sheshimderdi anyqtasa kerek.
Keıin Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigi Kazinform saýalyna joldaǵan jaýapta Azamattyq avıatsııa komıtetiniń avıaotyndy bólý kestesin qalyptastyrý tártibi qoldanystaǵy zańnamamen reglamenttelmegenin málim etti.
- Avıaotyndy bólý kestesiniń maqsaty – avıakerosındi óndirýshilerden tutynýshylarǵa deldalsyz tikeleı (otandyq avıakompanııalarǵa) jetkizý. Óıtkeni kóterme jáne bólshek baǵalardyń aıyrmashylyǵy joǵary jáne ımportqa táýeldilik deńgeıi 20% mólsherinde, ıaǵnı kestege tek avıakompanııalar ǵana engizilý kerek. Alaıda ol kestede tikeleı tutynýshy bolyp eseptelmeıtin tulǵalar – áýejaılar, kóterme nemese bólshek jetkizýshiler bar. Kesteni qalyptastyrý tártibiniń bolmaýy ýákiletti organ tarapynan básekelestikke qarsy is-qımyldar jasaý táýekelderin týyndatady, - dep baǵalaıdy agenttik mamandary.
Úsh áýejaı
Prezıdent byltyrǵy Joldaýynda 2025 jyldyń aıaǵyna deıin Katonqaraǵaı, Zaısan jáne Kendirli óńirlerinde áýejaı salýdy tapsyrǵan bolatyn. Al oǵan qajetti shaǵyn ushaqtardy Ónerkásipti damytý qorynyń esebinen atyp alýǵa bolatynyn aıtty.
Abyl Kekilbaev sııaqty sala sarapshylary bul úsh jobanyń 2025 jyly aıaqtalatynyna kúmánmen qarap otyr. Tipti mejeli merzimde nysandardy qoldanysqa berip úlgergenniń ózinde ınfraqurylymy halyqaralyq standarttarǵa qanshalyqty saı bolatyny belgisiz.
Aqtaý túbinde Ázerbaıjan ushaǵynyń qulaýy Marat Qarabaev basqarǵan mınıstrlikke jurt nazaryn aýdardy. Qazir bul oqıǵanyń sebebin halyqaralyq komıssııa tekserip jatyr. Degenmen o basta oqıǵanyń sebebi týraly Qazaqstan tarapynan Reseıdegi Rostov áýe kompanııasynyń ushý jetekshisi bergen málimetke súıengen nusqanyń asyǵys taraýy Azamattyq avıatsııa komıtetiniń bedeline biraz nuqsan keltirip ketti.
Bıtým ımporty
Mamyr aıynyń basynda Qazaqstan nege áli kúnge deıin bıtým ımportynan qutyla almaı otyrǵany Úkimet deńgeıinde sóz boldy. «Qazmunaıgaz» basshysy Ashat Hasenov bul problemanyń sheshimi Kólik mınıstrliginiń tapsyrysty qanshalyqty tıimdi úılestire alǵanyna baılanysty ekenin aıtqan bolatyn.
- Kólik mınıstrliginiń bıylǵa bergen suranysy boıynsha 1,2 mln tonna bıtým óndirýimiz kerek. Eń bastysy, jol salatyn kompanııalar tapsyrysty ýaqytynda berse, bıtým shyǵaratyn kompanııalarda ony oryndaıtyn qýat barshylyq. Bizde Caspi Bitum men Pavlodar munaı-hımııa zaýytynan basqa taǵy bir zaýyt bar. Shymkenttegi «QazaqBıtým» 300 myń tonna bıtým óndire alady. Sonda jylyna 1,5 mln tonnaǵa deıin bıtým shyǵarýǵa bolady, - degen Ashat Hasenov.
Onyń sózine qarap Kólik mınıstrliginiń jumysty durys úılestirmeýi bıtým óndiretin qazaqstandyq kásiporyndardy turaqty tapsyrystan qaǵyp, Reseıden bıtým ımporttaýshylarǵa jol ashyp otyr degendi uǵýǵa bolady.
Marat Qarabaevtyń bul synǵa qaıtarǵan jaýaby qysqa boldy.
- Bizde belgili bir mólsherde ımport qalady. Óıtkeni jol jóndeý jumystary, jalpy jol salý jumystarynyń aýqymy byltyrǵymen salystyrǵanda ulǵaıyp jatyr, - degen bolatyn.
Túıindesek, Kólik mınıstrligi qaıta qurylǵan kezden beri bul salanyń ishki máseleleri jaryqqa kóbirek shyǵa bastady. Avıaotyn naryǵyndaǵy quıturqy shemalar, jergilikti aýqymdaǵy áýe baılanysyn qaıta jandandyrý, Ertis ózeniniń logıstıkadaǵy áleýetin paıdalaný, halyqaralyq loýkosterlerdi Qazaqstanǵa tartý, Aqtaý portyna qyzmet etetin júk kemeleriniń sanyn kóbeıtý sııaqty máseleler qattyraq aıtyla bastady. Demek, bir ǵana mınıstr men onyń komandasynyń jumysyna qarap tutas bir mınıstrliktiń qurylýyna sátti nemese sátsiz sheshim dep baǵa berý ádiletsiz bolar edi.
Álemde jer aýmaǵy boıynsha toǵyzynshy orynda turǵan, dúnıejúzilik ishki ónimniń 50-60 paıyzyn alyp jatqan Eýrazııa qurlyǵynyń ortasyndaǵy elde Kólik pen logıstıka salasyn basqaratyn jeke mınıstrliktiń bolýy zańdylyq deýge bolady.