Mámbet Qoıgeldi: Azattyqtyń bizge bergen eń úlken syıy - erkin oılaý
Professor sózin Alash kósemi Álıhan Bókeıhanulynyń Ahmet Baıtursynuly men Mirjaqyp Dýlatulyna jazǵan hatymen bastady.
«Shyraǵym Ahmet! Shyraǵym Mirjaqyp! Sender qaıta-qaıta abaqtyǵa túse beresińder. Oǵan nalymańdar. Atam zamannan, Prometeıden bergi ýaqytta el úshin kúresken azamattardyń kórgeni - abaqtynyń esigi. Baıaǵyda dońyz ben aqqý dos bolypty. Dońyz sonda aqqýǵa: «Eı aqqý, sen aıtshy, kún bar deısiń, sol kúndi men nege kórmeımin» depti. Sonda aqqý: «Áı dońyz, seni Alla tómen qaratyp jaratqan. Sondyqtan, sen kúndi kóre almaısyń» depti. Shyraǵym Ahmet! Mirjaqyp! Bolashaqqa kúndi kóre alatyn urpaq kerek. Sol urpaq senderdiń attaryńdy atap, qurmet kórsetip jatsa, baqytty emessizder me!?» deıdi. Myna búgingi keremet zalda Alashtyń mereıtoıyna jınalyp jatqanymyz, sol urpaqtyń ómirge kelgeniniń, sol urpaqtyń «qazaqpyn» dep alshań basyp júrgeniniń kórinisi dep oılaımyn», - deıdi akademık.
Mámbet Qoıgeldi tarıhshylar qaýymdastyǵy atynan Alashtyń 100 jyldyǵyna arnap, Alash týraly aqıqatty aıtsyn dep konferentsııa uıymdastyryp bergen Elbasy Nursultan Nazarbaevqa zor alǵys aıtty.
«Men 30 jylǵa jýyq ýaqyt Alash arystaryn zerttep kelemin. 20 jylǵa jýyq ýaqytta arhıvterdi aqtardym. Sondaǵy túsingenim, Elbasy durys aıtady: «Biz sana-sezimimiz ben dúnıetanymymyzǵa ábden sińip ketken taptaýryn qaǵıdalardan arylýymyz kerek». Osy ýaqytqa deıin ókinishke qaraı bizdiń sanamyzda baıaǵy keńestik zamanda qalyptasqan qaǵıdalar órip júr. Mysal keltireıin: Jaqynda ǵana Almatyda «Bolshevıkı v Kazahstane: Zlo ılı blago» taqyrybynda dóńgelek ústel ótkizildi. Sonda keıbir tarıhshylar: «Eger Qazan tóńkerisi bolmasa, Keńes bıligi bolmasa, Qazaqstan Aýǵanstan deńgeıinde qalar edi» degen pikir aıtty. Bul ne degen sóz? Bul qandaı sóz? Biz osyǵan oılanýymyz kerek. Bunyń ar jaǵynda «Keńestik bılikke alternatıva joq» degen oı jatyr. Biz osyǵan senemiz be ? Osy negizdi me? Ol - ótirik tujyrym. Bizdiń ol tujyrymnan bas tartatyn ýaqytymyz keldi. Erkin oılaý degen bar. Azattyqtyń bizge bergen eń úlken syıy - erkin oılaý. Olaı bolsa jańaǵydaı tujyrymǵa jaýap berýimiz kerek. Keńestik bılikke alternatıva bar edi. Ol Alashorda úkimeti bolatyn», - deıdi akademık.
Mámbet Qoıgeldi Alash qozǵalysy neden bastaldy, degen másele tóńireginde áńgime qozǵady.
«Alash qozǵalysy aǵartýshylyqtan bastaldy. Barlyq Eýropa elderinde, órkenıetti elderde, bári de sondaı. Men Sizderge bir nárseni aıtqym keledi. Aǵartýshylar Shoqan, Ybyraı, Abaı dep aıtyp kelemiz. Ol ras. Biraq, olar aǵartýshylyqty úlken aýqymda jasaı almady. Jasaı almaıtyn da edi. Ol jaǵdaıdy jasaǵan - Alash zııalylary. «Aıqap», «Qazaq» basylymdary, eldiń sanasyn ózgertý, jańa rýhanııat jasaý - bul naǵyz aǵartýshylyq. Eýropada aǵartýshylardy alaqanynda ustady. Basyna kóterdi, eskertkish qoıdy. Aǵartýshylyq óz jolymen, satysymen júrdi. Qazaq qoǵamynda ne boldy? Qazaq qoǵamynda aǵartýshylyq 20 jylǵa sozyldy. 20 jylǵa jetpeı jatyp aǵartýshylardyń ózderi de aǵartýshylyq pen azattyq ıdeıasyn biriktirdi», - deıdi Mámbet Qoıgeldi.
