Maman kóp, jumys isteıtinder az: dárigerler qaıda ketip jatyr
Bıyl aqpannyń sońynda Ońtústik Koreıada dárigerler ereýilge shyǵyp, 10 myńnan astam maman jumysynan ketti. Sebep retinde «salada oqıtyn stýdentter sanyn kóbeıtý sheshimine narazylyq» aıtylǵanymen, shyndyǵynda aq halattylar jalaqynyń azdyǵyna da shaǵymdanǵan tárizdi. El bıligi qansha talap qoıǵanymen, jumysynan ketkenderdiń tek 5 paıyzy qyzmetine qaıta oralǵan. Jalpy, qazir álemde qaı memleketti alsaq ta dáriger tapshylyǵyna bas qatyrýda. Qazaqstanda da sala mamandarmen 100 paıyz tolyqpaı otyr. Osy tusta Kazinform tilshisi máseleni taldap kórdi.
Aq halattylar qaýipsizdigine alańdaıdy
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń 2023 jyly qazanda málim etken deregine qarasaq, elimizde ortasha dárejedegi mamandardy esepke almaǵanda 3,9 myń dáriger jetispeıdi. Salystyrar bolsaq, keıingi 9 jylda tapshylyq deńgeıi aıtarlyqtaı azaımaı otyrǵanyn baıqaımyz. Máselen, 2015 jyly – 4 myń, 2018 jyly – 3,1 myń, 2020 jyly – 4,2 myń, 2023 jyly – 3,9 myń dárigerge qajettilik bolǵan. ıAǵnı, ár jyldary 3-4 myń sheginde qubylady. Al medıtsına sarapshysy Ákim Tursun eldegi dáriger tapshylyǵyna bir emes, birneshe faktor teris yqpal etip jatqanyn aıtady.
– Birinshiden, medıtsına mamandarynyń jetispeýine jalaqy faktorynyń áseri bar. Memlekettik emhanalarda jalaqynyń kóp emesi ras, sondyqtan bilimdi kadrlar tabysy jaqsy jekemenshik klınıkalarǵa aýysady. Ekinshiden, mamandar áleýmettik paketpen qamtamasyz etilmegen. Jas kadrlar turǵyn úımen bas aýyrtady. Al «Dıplommen aýylǵa» sekildi baǵdarlamalardyń nátıjesi az boldy. Aýdan ortalyǵyna, eldi mekenge barǵan dárigerlerdi jergilikti ákimdikter baspanamen qamtı almaı jatty. Bıyldan bastap qana aýyldarǵa barǵan dárigerlerge 8,5 mln teńgeni quraıtyn bir rettik tólem berilmek. Árıne, bunyń bári ákimdikterdiń qarjysyna kelip tireledi. Oǵan aldyn ala esep júrgizip, ázirlengenderi abzal. Úshinshiden, oqýyn aıaqtaǵan jastardyń basym bóligi qalada qalýdy qup kóredi. Ózimizdiń de basymyzdan ótken, bolashaǵyn aımaqtarmen emes, ortalyqpen baılanystyrady, – dedi maman.
Bunymen qatar sarapshy erekshe dúnıege zer saldyrdy, qazir dárigerlerdiń kóbi ózin tolyqqandy qaýipsiz sezinbeıdi. Buqaralyq aqparat betterinde dárigerler men meıirgerlerge kúsh kórsetip, densaýlyǵyna zaqym keltirgen oqıǵalardy birneshe ret ushyratqanymyz jasyryn emes. Tipti, shaqyrtýmen kelgen mamanǵa naýqastardyń sýyq qarýmen shabýyldaǵan kezderi de bar.
– Medıtsına mamandaryn ereksheleıtin statýs joq. Pandemııa kezinde olardy baǵalaǵandaı boldyq. Alaıda qazir kórip júrmiz, aq halattylardy uryp-soǵý oqıǵalary jıiledi. Kóbi qylmystyq emes, ákimshilik jaýapkershilikpen qutylady. Dárigerlerge de ishki ister organdarynyń nemese áskerı qyzmetshiler sekildi erekshe statýs beriler bolsa, qorǵaı alar ma edik. Biraq dárigerlerdiń quqyǵyn qorǵaıtyn zań qabyldanbaı tur, áli talqylanyp júr, – dep tolyqtyrdy Ákim Tursun.
Maman atanǵan jastar qaıda ketip jatyr?
Dárigerler tapshylyǵyn sóz etkende jyl saıyn myńdaǵan jastar támamdap shyǵyp jatqan joǵary oqý oryndaryn elemeı óte almaımyz. Oqýyn aıaqtaǵan jas mamandar qaıda joǵalýda? Densaýlyq saqtaý mınıstrligi byltyr asa tapshy mamandyqtardyń ornyn toltyrý úshin 6 myń bilim berý grantyn bólgen. Jalpy, 2023 jyly joǵary oqý ornyn aıaqtap, 7 myń adam dáriger atanyp shyǵypty. Onyń 3 myńnan astamy ár óńirdegi emhanalarǵa jumysqa ornalasqan. 601 mamanǵa qosymsha ústemaqy tólense, 384 qyzmetker turǵyn úımen qamtylyp, 74 dárigerge qoldaý kórsetilipti. Osydan-aq joǵaryda aıtylǵan áleýmettik pakettiń jetispeı turǵanyn baıqaýǵa bolady.
Sonymen, dáriger atanǵan jastardyń kóptigine qaramastan tapshylyq nelikten azaımady? Keıde sarapshylar eldegi medıtsına salasynda býyn almasý júrip jatqanyn tilge tıek etedi. Egde jastaǵy bilikti kadrlar zeınetke shyǵyp, tájirıbesi tolyqqan jastardyń jetispeı jatqanyn alǵa tartýshylar bar.
– Oqý oryndaryn aıaqtap jatqan jas mamandar kóp. Buǵan deıin jumys istegen dárigerlerdiń kóbi qarjylyq máselelerge baılanysty jumysyn aýystyrdy nemese salasyn ózgertti, egde tartqandary zeınetke attandy. Qansha jerden jas mamandar kóp bolsa da, tapshylyq lezde joıyla qoımaıdy. Bul – aqyryn júretin protsess. Onyń ústine medıtsınaǵa oqý granty bólinerde demografııalyq ósimdi eskergen jón. Halyq kóbeıgen saıyn tapshylyq ta artady. Qazirgi talapqa sáıkes, medıtsına salasynda grant negizinde oqyǵan jastar kemi 3 jyl dáriger bolyp jumys isteýge mindetteledi. Bul mamandardy ustap turýǵa sál bolsa da áser etpek. Degenmen 3 jyl óte shyǵady, al tıisti merziminde jumys istegen soń keıbiri saladan kete salýy múmkin, – deıdi Ákim Tursun.
Kóbine medıtsına salasyndaǵy joǵary oqý oryndary grant negizinde bilim alǵan jas mamandardyń 90 paıyzdan astamy jumysqa ornalasqanyn alǵa tartady. Alaıda sarapshy sózinen ańǵarsaq, jastar jumys isteýge mindettelgen merzimin aıaqtaǵan soń ózge salanyń tizginin ustap ketetin tárizdi. Osylaısha tapshylyqtyń orny tolmaıtyndaı kórinedi. Taǵy bir derek, 2017-2020 jyldar aralyǵynda 3,5 myń dáriger shet elderge qonys aýdarǵan.
Eger ortasha dárejedegi mamandardy esepke qosatyn bolsaq, Qazaqstan 9 myń aq halattyǵa zárý. Kórshi Reseıge 93 myńǵa jýyq, al kári qurlyq elderine 2 mln maman jetispeıdi, sonyń ishinde Germanııada tapshylyq kóp – 400 myń sheginde. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy 2030 jylǵa qaraı jer júzinde 15 mln medıtsına mamany tapshy bolatynyn boljaǵan.
