Maqsat Halyq: Prezıdent Úkimetten mazmuny joq, formasy ǵana bar ósim surap otyrǵan joq
ASTANA. KAZINFORM – Belgili ekonomıst, Meta University Joǵary bıznes mektebiniń dırektory Maqsat Halyq Kazinform tilshisine Úkimettiń ótken aptada qabyldaǵan shuǵyl sheshimderiniń saldary týraly paıymyn aıtty.
- Maqsat myrza, jeńildetilgen salyq deklaratsııasyn qazirgi kúıinde qaldyrýdyń saldary men paıdasy qandaı bolýy múmkin?
- Úkimettiń ekonomıkalyq blogi, ásirese iskerlik ortaǵa keri áser tıgizetin qadamdar jasap jatqan edi. Osy turǵydan alǵanda Prezıdenttiń máselege tikeleı aralasýy oryndy boldy dep oılaımyn. Onyń ishinde salyq saıasatyn shaǵyn jáne orta bızneske zııanyn tıgizbeıtindeı etip qurý týraly qadamdy tolyq qoldaımyn.
- Jeńildetilgen salyq deklaratsııasynyń qazirgi formaty el ekonomıkasyna qajet tetik bolsa, salyq reformasyn talqylaý kezinde Úkimet nege narazylyqtarǵa qulaq aspaı, endi ǵana raıynan qaıtyp otyr dep oılaısyz?
- Biz shaǵyn jáne orta bıznestiń qanat jaıýyna barynsha jaǵdaı jasaýymyz kerek. Biraq bul - salyq múlde bolmaý kerek degen sóz emes. Ol teńdestirilgen deńgeıde ári túsinikti bolýy kerek. Áıtpese qosylǵan qun salyǵynyń tóńiregindegi ózgerister, jeńildetilgen deklaratsııa tóńiregindegi túzetýler óte kúrdelenip ketken edi. Kásipkerlerdiń ózi tipti kimnen keńes suraıtynyn bilmeı, qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan. Sol qatelerdi túzeýge múmkindik týyp otyr. Jalpy jańa Salyq kodeksi kúshine engenshe áli de aýqymdy jumys júrgizilý kerek dep esepteımin.
- AI-92 benzıni men dızeldiń baǵasyn, temirjol tarıfin kóterýge moratorıı jarııalaý qalaısha baǵanyń óspeýine kepil bola alady? Úkimet ol sheshimdi qabyldamaı turyp óndirýshiler men saýda jelilerine baǵany kótermeý týraly mindetteme qoıýy kerek edi ǵoı. Siz qalaı oılaısyz?
- AI-92 benzıniniń baǵasyn, temirjol tarıfterin kóterýge moratorıı de der kezinde jarııalandy. Memleket ondaı qadamǵa amaldyń joqtyǵynan baryp otyr. Óıtkeni esi durys qoǵamda ondaı qadamdar jasalmaý kerek. Biraq keıingi kezde bolyp jatqan ınflıatsııaǵa, el ishindegi qymbatshylyqqa janar-jaǵarmaıdyń qymbattaýy áser etti deýge bolady. Janarmaıdyń baǵasy birden áleýmettik mańyzy bar taýardyń baǵasyna áser etedi.
Ótken jyldan ber ósip jatqan tarıfter halyqtyń qaltasyna tikeleı áser etip, tabysyn ortaıtty. Prezıdent ýaqytsha bolsa da moratorıı engizbegende qarasha aıyna qaraı Úkimettiń, bıliktiń sheshimine narazy bolatyn halyq kóbeıe túsetin edi. Sebebi qarashada jylytý maýsymynyń alǵashqy túbirtekteri keledi. Sol kezde azamattar óte narazy bolatyn edi. Sondyqtan tarıfterdi de jalpy ınflıatsııa tejelgenge deıin toqtata turý durys boldy dep esepteımin.
- Turǵyn úı qurylys jınaq júıesin qoldaýǵa 500 mlrd teńge qosymsha bólý ıpotekany toqtata bastaǵan ekinshi deńgeıli bankterge jaýap pa? Jalpy 500 mlrd teńge eldiń baspana naryǵyna aıtarlyqtaı áser etetin soma dep aıtýǵa bola ma? Naqty áseri qandaı bolady? Memleket 36 aı boıy baspana baǵasyn qazirgi deńgeıde ustap turý josparyn aıaǵyna deıin oryndaı ala ma?
- Halyqty baspanamen qamtýǵa qosymsha 500 mlrd teńge bólip, ıpotekalyq baǵdarlamalardy kóbeıtý bıýdjetke salmaq túsiredi. Memleket olaı istemeýi kerek. Úkimet buǵan da amaldyń joqtyǵynan baryp otyr. Bazalyq mólsherleme 18 paıyz bolǵandyqtan, ekinshi deńgeıdegi bankter ıpoteka berýden bas tartyp otyr. Óıtkeni olar ıpotekanyń mólsherlemesin keminde 25 paıyzben usyna alady. Ondaı nesıeni kim alady? Eshkim almaıdy. Bankter bas tartqandyqtan qoǵamda rezonans týyndap, qurylys naryǵyna qaýip tóndi deýge bolady. Turǵyn úılerdiń baǵasy kúrt tómendep, osy naryqta paıda bolǵan kópirshik atylaıyn dep turǵan.
Men sarapshy retinde qurylys salasy naryq zańdaryna saı damýy kerek edi dep oılaımyn. Memleket áleýmettik turǵydan osal toptarǵa ǵana jeńildetilgen ıpoteka usyný kerek. Al tutas halyq, qoǵam naqty naryq zańdary boıynsha ıpoteka rásimdegeni durys. Qazirgideı bazalyq mólsherleme 18 paıyz bolyp turǵan kezde halyq ondaı nesıege bas suǵa almaıdy. Munyń báriniń sheshimi – ınflıatsııany tejeý.
- Al Úkimet jarııa etken 6–7 paıyzdyq ekonomıkalyq ósim shynaıy ál-aýqatty bildire me?
- Bizde ekonomıkalyq ósimge qatty basymdyq berilip otyr. Óıtkeni Prezıdenttiń 2029 jylǵa deıin jalpy ishki ónim kólemin 450 mlrd dollarǵa jetkizý týraly tapsyrmasy bar. Ol úshin ekonomıkanyń ósimi jyl saıyn keminde 6-7 paıyz kórsetip otyrý kerek. Úkimet qaıtsek te ekonomıka ósimin 6-7 paıyzdan asyramyz dep jumys istedi. Al qazirgi ekonomıkalyq ósim qymbatshylyqtyń áserinen ǵana bolyp otyr. Úkimet qazir jalpy ishki ónimniń ósimi 6 paıyz ekenin aıtty ǵoı. Jyl aıaǵyna deıin ósim 7 paıyzǵa jetip, JІÓ kólemi 310 mlrd dollarǵa deıin barady dep, sandardy sóıletip jatyr. Al halyqtyń ómir sapasy osy sandarmen qanshalyqty sáıkesip tur?
Negizgi basymdyqty ekonomıkalyq ósimge emes, kerisinshe sál keıinge tartyp, ınflıatsııamen kúreske kóńil bólý kerek edi. Sonda ǵana halyqtyń tabysy qunyn belgili bir dárejede saqtaıdy.
Halyqtyń ataýly tabysy ósti dep jatyr. Ortasha tabys 448 myń teńge boldy deıdi. Biraq bul shama arıfmetıkalyq jolmen eseptelgen. Al naqty tabysty byltyrǵy ınflıatsııamen salystyra otyryp qarasaq, bir jylda 4 paıyz ósken. Sol kezeńde ınflıatsııa 13 paıyz artqan. Kerisinshe, ınflıatsııa halyq tabysynan kem degende eki ese tómen bolý kerek. Halyqtyń tabysy ınflıatsııadan joǵary bolǵanda ǵana azamattar tabysy artyp jatqanyn sezedi.
Ulttyq bank targetteletin naqty ınflıatsııanyń kólemi 5 paıyz dep kórsetken. Osy 5 paıyzdyq ınflıatsııaǵa shyn máninde qol jetkize alsaq, bazalyq mólsherlemeni 6-7 paıyzǵa deıin tómendetýge bolady. Sol kezde azamattar kez kelgen bankten 8-9 paıyzben ıpoteka rásimdeı alady. Tipti arnaıy ıpoteka baǵdarlamasyn qurýdyń da qajettiligi bolmaıtyn edi. El ekonomıkasyna osy kerek. Bıznes te memleketke qol sozyp, «Damýdy» jaǵalamaıtyn edi. Bul joly qabyldaǵan sharalar «Otbasy bankti», «Naýryz» sııaqty baǵdarlamalardy jaǵalaǵandardyń máselesin ǵana sheshýi múmkin. Al baspanaǵa qoly jetpeı júrgen adamdardyń sany mıllıonnan asady ǵoı. Sol sııaqty naqty kásipke qoljetimdi qarajat izdep júrgen kásipkerlerdiń sany da kóp. «Damý» arqyly taratqan qarajat myńdaǵan kásipkerdiń máselesin ǵana sheshedi. Sondyqtan naryq zańdarynyń talaptary oryndalý kerek.
Jalpy eldegi aqsha-nesıe saıasaty bazalyq paıyzdyq mólsherlemeni tómendetýge, sol arqyly ınflıatsııany turaqtandyrýǵa baǵyttalýy kerek. Bizge jaı ǵana sandarmen tolatyn, mazmuny joq, formasy ǵana bar ekonomıkalyq ósim kerek emes. Bizge ınflıatsııasy tómen, halyqtyń tabysy joǵary, azamattardyń ómir sapasy jaqsarǵan ekonomıkalyq saıasat kerek. Prezıdent Úkimetten osylardy talap etti dep oılaımyn. Al ol talaptyń oryndalýy Úkimettiń ekonomıkalyq blogi qandaı sheshim qabyldap jatqanyna baılanysty.
Eske salsaq, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Premer-mınıstr Oljas Bektenovke Úkimettiń ekonomıkalyq baǵdarlamasyn qaıta retke keltirý týraly tapsyrma berip, artynsha benzın men tarıf baǵasyna moratorıı engizilgen bolatyn.