Makron: Jańa Kaledonııa Frantsııa quramyndaǵy jańa memleketke aınalady
PARIJ. KAZINFORM — Frantsııa prezıdenti Emmanıýel Makron eldiń qashyqtaǵy aýmaǵy sanalatyn Jańa Kaledonııa Frantsııa quramynda jańa mártebege ıe «memleketke» aınalatynyn málimdedi, dep jazdy TASS agenttigi.
— On kúnnen astam kelissózderden keıin Jańa Kaledonııa men Frantsııa ókilderi tarıhı kelisimge qol qoıdy. Respýblıka quramyndaǵy Jańa Kaledonııa memleketi — bul ózara senimge negizdelgen sheshim, — dep jazdy Makron X áleýmettik jelisinde.
Les Nouvelles Calédoniennes portalynyń habarlaýynsha, 12 shildede Parıjde Jańa Kaledonııa delegatsııasy men Frantsııa úkimetiniń ókilderi atalǵan aýmaqtyń bolashaq ınstıtýtsıonaldyq qurylymy jónindegi kelisimge qol qoıdy.
Portaldyń málimetinshe, kelisim Jańa Kaledonııaǵa «turaqty» mártebe berýdi, sondaı-aq kelesi tarmaqtardy qamtıdy:
-
Frantsııa Konstıtýtsııasyna arnaıy zań engizý;
-
Jańa kaledondyq azamattyq uǵymyn qalyptastyrý (frantsýz azamattyǵymen ajyramas baılanysta);
-
Saılaýshylar quramyn keńeıtý;
-
Jergilikti parlament músheleriniń quramyn ózgertý;
-
Salyq salý men halyqaralyq qatynastar salasynda ókilettikter berý.
Referendým ótkizilmeıdi, al provıntsııalyq saılaýlar 2026 jyldyń mamyr-maýsym aılarynda ótýi múmkin.
Politico basylymynyń habarlaýynsha, kelisimge Frantsııanyń Jańa Kaledonııanyń ekonomıkalyq damýyna qoldaý kórsetý mindettemesi de kiredi. Bul qujat Jańa Kaledonııa halqy men Frantsııa parlamentiniń daýys berýine usynylady.
Frantsııanyń premer-mınıstri Fransýa Baırý da bul kelisimdi «tarıhı» dep atap, onyń aıasynda Jańa Kaledonııa Frantsııanyń ulttyq qurylymyndaǵy konstıtýtsııalyq deńgeıde bekitilgen memleket retinde tanylǵanyn aıtty.
Jańa Kaledonııadaǵy daǵdarys
2024 jyldyń 13 mamyrynda Jańa Kaledonııanyń ákimshilik ortalyǵy Nýmea qalasynda frantsýz úkimetiniń jergilikti saılaý týraly zań jobasyna qarsy narazylyqtar tártipsizdikterge ulasty. Qatysýshylardyń arasynda kámeletke tolmaǵandar da kóp bolǵan. Olar dúkenderdi, dárihanalardy jáne janarmaı beketterin tonap, órtegen. Bılik júzdegen adamnyń jaralanǵanyn, sondaı-aq 13 adamnyń qaza tapqanyn, onyń ishinde eki jandarm qyzmetkeri bar ekenin habarlady.
Narazylyqqa túrtki bolǵan zań jobasynda Jańa Kaledonııada 10 jyldan asa turyp jatqan azamattarǵa óńirlik saılaýlarda daýys berý quqyǵyn berý kózdelgen. Buǵan deıin bul quqyq tek 1998 jylǵy Nýmea kelisimi boıynsha tirkelgen azamattar men olardyń urpaqtaryna ǵana beriletin. Bul ózgeristerge qarsy shyqqan jergilikti kanakı halqy (aral halqynyń 41,2%) bul sheshim ózderiniń saıası yqpalyn álsiretedi dep sanaıdy.
2024 jyldyń qazan aıynda Frantsııanyń sol kezdegi premer-mınıstri Mıshel Barne daý týdyrǵan zań jobasy parlamenttiń qos palatasyna engizilmeıtinin málimdegen bolatyn.
Buǵan deıin habarlanǵandaı, Frantsııada saıabaq, aıaldama jáne basqa da jerlerde temeki shegýge tyıym salynady.