Mádenıet eldi tanytady ? dırıjer Alan Bóribaev

ALMATY. Maýsymnyń 10-y. QazAqparat /Elena Ilınskaıa/ - Men kontsertke uıyqtaý úshin keletin adamdardy oıatyp, silkindirgim keledi. Bul jóninde QazAqparat tilshisine jas bolsa da tanymal dırıjer Alan Bóribaev aıtty.

-Alan, Sizdi Irlandııanyң teledıdary jәne radıosynyң Ұlttyқ sımfonııalyқ orkestriniң bas dırıjerligine shaқyrdy. Siz үshin mұnyң әseri қandaı boldy, bұl joғary maқsatқa қol jetkizýdiң jaңa bir kezeңi boldy ma, әlde...? Taıaý araғa belgilegen josparyңyz қandaı?- Bұl shaқyrý ? meniң өmirimdegi maңyzdy kezeң boldy, biraқ eýropalyқ eki orkestrde jұmys istep jүrgen men үshin bұl kүtpegen ұsynys edi, men Shvetsııanyң «Norrchopıng» sımfonııalyқ orkestri men Gollandııanyң «Brabants» sımfonııalyқ orkestrinde қyzmet atқaramyn. Bir jyldyң segiz aptasynda Shvetsııada, toғyz apta Gollandııada bolamyn, onyң үstine gastroldik saparlar bar, kөptegen әkimshilik jәne ұıymdastyrý jұmystary taғy bar. Bas dırıjer retinde men әrtisterdiң repertýary қandaı bolýy kerektigin sheshemin, mýzykanttardy tyңdaımyn. Bұl өte kөp ýaқytty alady.Ұsynys өte құndy, bұl degeniңiz osydan 200 jyl bұryn ұly Gendeldiң өzi dırıjerlik etken Irlandııanyң bas orkestri ғoı. Orkestrdiң mұrajaıynda Gendeldiң «Messııa» oratorııasyn alғash oryndaýynda paıdalanғan oryndyғy men pıýpıtri saқtaýly tұr. Osynaý ataқty orkestrge dırıjerlik etý men үshin үlken dәreje. Қansha degenmen, kүmәn da boldy. Meniң agentim shұғyl tүrde Dýblınge baryp, onda kelissөzder jүrgizdi: alғashқy eki jylda men olarғa jıi-jıi barmaıtyn bolyp sheshim қabyldandy. Mәselen, osy maýsymda bir ret қana bolamyn, al 2010 jylғy қyrkүıekten bastap bir maýsymda alty aptadaı ýaқyt bolamyn. 2011-2012 jyldary aınalymdy azaıtamyn dep oılaımyn. Meniң agentim maғan mynadaı nәrse aıtty: «Alan, sen қyzyқsyң, өıtkeni sende barlyғy kerisinshe өris alyp otyrady. Shyғarma adamdary teginde өrshil bolyp kelmeı me, olar bәrine bir mezette қol jetkizgileri keledi, bylaısha aıtқanda, olardyң өrligi alda jүredi. Al sende she - өsý baspaldaғy seni alғa қaraı sүıreleıdi, al sen bolsaң bұl үrdisti keıin қaraı tartasyң, barlyқ mәseleni oılanyp sheshkiң keledi». Men tәjirıbeden jaқsy bilemin, әlemde kөptegen jas mýzykanttar өz mansaptaryn tez bastaғanymen, toқyraýғa ұshyrap jatady. Bizdiң kәsipte қaıda bara jatқanyңdy bilýiң өte maңyzdy jәne kez-kelgen ýaқytta sharyқtaýғa da, tөmen қaraı құldılaýғa da daıyn bolýyң kerek. Eldiң ұlttyқ, onyң үstine tarıhy men mәdenıeti өte baı orkestriniң bas dırıjeri týraly ұsynystyң үlken jaýapkershilik jүkteıtini belgili. Dүnıejүzi tanyғan orkestrmen jұmys jasaý maғan oңaı bolmasyn bilsem de, men өz kelisimimdi berdim, өıtkeni men өz mysalymmen өsip kele jatқan қazaқstandyқ jas mýzykanttarғa өrkendep, gүldenip kele jatқan elimizdiң talanttarғa baı ekendigin kөrsetý boldy. Sonymen қatar әlemdik sahnaғa jol tartқan kelesi қazaқstandyқ mýzykanttardy meniң өlshemimmen қabyldaıdy. Meniң өmirimniң jaңa kezeңi bastalғanyna қaramastan jәne men bar bolғany әzirge 30 jasta bolsam da, aldaғy 5-7 jyldan keıin Irlandııadan keıin қalaı bolady eken dep oılaımyn. Irlandııa da men үshin Shvetsııa jәne Gollandııa sııaқty shyғarmashylyқ zerthanaғa aınalar, tәjirıbeler jasaýғa kөptegen týyndylardy jaңa қyrynan қaıta jasaýғa bolady dep oılaımyn.Irlandııanyң teledıdary men radıosynyң Ұlttyқ sımfonııalyқ orkestri ? bұl өziniң hory bar өte үlken құrylym, demek ? mұnda қosymsha mүmkindikter az bolmaıdy, aıtalyқ, өte keremet oratorııalar jasaýdyң mүmkindigi bolady. Sosyn, әrıne, kelisim berýime sebep bolғan taғy bir jaıt: maғan Dýblın өte ұnady. Bұl tamasha mәdenı jәne tarıhı ortalyқ. Irlandııa әlemge ұly tұlғalardy berdi. Jұrttyң bәri danyshpan Oskar Ýaıld, Bernard Shoý, Djonatan Svıft aғylshyn jazýshylary dep oılaıdy, olar jәne basқa da kөptegen tanymal tұlғalalar - ırlandyқtar. - Siz dırıjerlikti қashan jәne қalaı bastadyңyz, Sizdiң өnerdegi alғashқy «өkil әkeңiz» kim boldy?- Men өzimniң dırıjerlik mansabymdy baıқaýlarғa қatysýdan bastadym. 1999 jyly, bar bolғany 20 jasymda Eýropadaғy үsh baıқaýdyң jeңimpazy atandym, sol jyly Venadaғy mýzyka jәne sahnalyқ өner ýnıversıtetiniң birinshi kýrsyna tүstim. Sodan keıin Italııa men Danııada taғy da eki baıқaý boldy. Sol jerde men өzimniң қazirgi agentimmen kezdestim, sol sәtten bastam meniң tanymaldyғym arta tүsti. Maғan ıÝrıı Temirkanov ta өte үlken kөmek kөrsetti. Men onyң assıstenti boldym, ol maғan shyғarmashylyқ silkinis berdi dep aıta alamyn jәne meniң mýzykadaғy kөzқarasymdy basқa keңistikke kөterdi. Bizdiң alғashқy kezdesýimiz әli esimde ? men «Malko» baıқaýynda Bramstyң 4-shi sımfonııasynyң fınalyna dırıjerlik ettim jәne jeңimpaz atandym, alaıda baıқaýdan keıingi bankette biz ıÝrıı Temirkanovpen bir үstel basynda otyrғan edik, ol bar bolғany eki saғat ishinde meniң bұl sımfonııaғa degen kөzқarasymdy «byt-shyt» etti. Ol maғan basқa joldardy kөrsetti, men onyң dұrys ekendigin tүsindim. Mұny meniң sanamdaғy oryn alғan revolıýtsııalyқ tөңkeris dese de bolғandaı edi. Үlken mýzykanttyң janynda jүrip, onyң өzin-өzi ұstaý әdetin, onyң negizgi ұstanym-kөzқarastaryn қabyldamaý mүmkin emes. Bүginde men kөp nәrsege basқasha kөzқaraspen қaraımyn.- Kөptegen қazaқstandyқ mýzykanttardy әlemdik қoғamdastyқ tanyp otyr. Siz jas býyn mýzykanttar arasyndaғy keleshegi mol dırıjer retinde Eýropaғa keңinen tanymalsyz. Sizge týғan mәdenıetimiz ben өnerimizdi nasıhattaýdyң mүmkindikteri jetkilikti me? Shetel ony қalaı қabyldaıdy? Қazaқ kompozıtorlarynan kimderdiң shyғarmalaryn oryndaısyz?- Bizdegi mýzykada өte қyzyқty etnos қalyptasқan, al bizder osy құndylyқtarymyzdy saқtaı aldyқ. Қazaқ mýzykasynyң өzindik biregeı ereksheligi bar dep aıtýғa bolady. Eýropalyқtar үshin bizdiң mýzyka ? ekzotıka. Bizdiң mýzykamyzda barlyғy da: shyғys ta, eýropalyқ yrғaқ ta, tipti қytaılyқ pentatonıka da bar. Aıtalyқ, pentatonıka kelttik jәne ırlandtyқ әýenderge jaқyn, bizde osynyң barlyғy djazdyқ notalarda kөrinis berip jatady. Bizdiң mýzykamyz өte baı. Bizdiң kompozıtorlarymyzdyң materıaldary eýropalyқtar tarapynan үlken қyzyғýshylyқtar týdyrady. Bizder ұlttyқ sazdardy oınaғanda olar mýzykanttardan ұmytylmas әýen kүtedi.Sodan keıingi, maғan Eýropada ұnaıtyny, olar өzgeniң eңbegin baғalaı biledi, al mýzykanttyң eңbegi erekshe. Ol jaқta ? bұl degeniңiz өte bedeldi mamandyқ sanalady. Al bizdegi jaғdaı өzgesheleý, sonaý 90-shy jyldardan bastap mýzyka mamandyғy tabys әkelmeıtin, bedelsiz mamandyқtar қataryna jatқyzyldy.Men, әrıne, қazaқ kompozıtorlarynyң shyғarmalaryn oınaımyn. Men Jұbanovtar әýletine jatamyn ғoı, sondyқtan da esimi tanymal atalarymnyң dүnıelerin oınaýғa, olardy ұmyt қaldyrmaýғa tyrysamyn. Mәselen, 2007 jyly aқpanda Shvetsııada Ғazıza Jұbanovanyң fortepıanoғa arnalғan soltүstik premerasyn қoıdyқ. Ony tamasha pıanıst Freddı Kempf oınady, onyң oınaý sheberliginiң joғarylyғy sonshalyқ, tyңdarmandar tarapynan ұmytylmastaı үlken alғysқa ıe boldy. Sodan keıin Maınıngende (Germanııa) men өz kelisim-shartymdy aıaқtap jatқanda kezde de үlken jetistikke қol jetkizdik. Soңғy kontsertimizdi Ahmet Jұbanovtyң «Sımfonııalyқ bılerimen» ashtyқ jәne osyndaı joғary deңgeıde jұrtshylyқtyң sүıip tyңdaıtyn Bethovenniң 9-shy sımfonııasyn oryndadyқ. Bәri de keremet boldy: eki tүrli shyғarma bir tynyspen қabyldandy.Astana fılarmonııalyқ orkestrimen Germanııaғa sapar aldynda men bylaı dedim: Bethovendi de, Chaıkovskııdi de jәne Rahmanınovty da osy joly bizder alyp barmaı-aқ қoıalyқ. Bұl үshin reseıdiң, nemisterdiң өz dәstүrine tanylғan orkestrleri bar, oryndaýshylary bar. Biz odan da өz mýzykamyzdy oınaıyқ. Bizdiң orkestrimiz tұңғysh ret Batysta tek қana қazaқ kompozıtorlaryn oınady: Ahmet Jұbanov, Latıf Hamıdı, Tiles Қajyғalıev, Әdil Bestibaev jәne basқalar. Osyndaı aktsııalar arқasynda әlem bizdiң elimizdi jaқynyraқ tanıtyn bolady. Қazir maғan Tiles Қajyғalıevtiң mýzykasy өte ұnaıdy. Biz shvedtik әriptesim ekeýmiz «Dala aңyzy» baletinen sıýıta premerasyn oryndaýdy josparlap otyrmyz. - Қazaқstandyқ klassıkalyқ dүnıelerdi әlemdik sahnaғa alyp shyғý үshin ne istelýi kerek?- Jaқsy қarjylaı қoldaý jәne eýropalyқ eldermen tyғyz өzara қatynas ornatý қajet. Mýzyka әleminiң өkilderi birin-biri jүzinen tanýlary tıis. Kөp jұmystar atқarý kerek, sondaı-aқ, batystyң daryndy mýzykanttarymen birlese өner kөrsetý үshin olardy tarta bilýimiz қajet. Keı jaғdaıda Қazaқstan men Batys jұrtshylyғy arasyndaғy aıyrmashylyқ kөzge kөrinip tұrady. Kontsertke bara bilý kerek. Mұnyң өzi ? tұtas mәdenıet. Өkinishke oraı, қazirgi ýaқytta kөptegen қazaқstandyқtar mұndaı kontsertterge maқtanysh үshin ғana barady.Batysta kontsertke kelýshiler shyғarmanyң қalaı oryndalatynyn aldyn ala bilip otyrady. Olar maýsymnyң taspaғa tүsirilgen jazbalaryn satyp alady, olardyң oryndalý mәnerlerin salystyrady, sodan keıin kontsertke keledi. Bұl, mine kontsertke kelýdiң қalyptasқan dәstүri, kontsertke kele bilý kerek. Bizdiң kөrermen әzirge mұndaı deңgeıge jete қoıғan joқ. Biraқ, sezemin, jұrshylyқ bұғan daıyn. Biz өz tyңdarmandarymyzdy tәrbıeleı alýymyz қajet, olar sonda ғana joғary өnerdi baғalaı alatyn bolady.- Siz Eýropada kөp kontsertter berip jүrsiz, al өz Otanyңda kontsert berý қashanda tolғanysқa toly bolsa kerek. Siz eldegi өzgeristerdi baıқaısyz ba, bizdiң jas astanamyzdyң өrkendeý қalaı?- Men týғan Otanymda kөp kontsert bere almasam da, elge қaraı asyғyp tұramyn. Өıtkeni, bұl meniң, meniң týystarym men jaқyndarymnyң jeri, bұl meniң rýhanı sýsyndaıtyn, tamyrynan nәr jınaıtyn jerim dep baғalaımyn. Men osynda kelgen saıyn Astananyң gүldenip kele jatқanynyң kýәsi bolamyn. Osydan bes jyl bұrynғy, meniң Astana fılarmonııasy Memlekettik sımfonııalyқ orkestrine bas dırıjer bolyp kelgen kezdermen salystyrýғa kelmeıdi. Bizdiң bas қalamyz adam taңғalarlyқtaı eýrazııa keңistigindegi eң әdemi қalalardyң birine aınalyp keledi. Қazaқstan әlemdik arenada tanymal bola tүsýde.Mýzyka mәdenıetin damytýғa үlken kөңil bөlý kerek. Biz aldyңғy қatardaғy memleket bolýғa ұmtylyp jatyrmyz ғoı, demek өnerdi, sonyң ishinde mýzykany damytý kerek, өıtkeni, eldi onyң mәdenıeti ғana kөrkeıte alady. Barlyқ tabıғı jәne tehnıkalyқ resýrstar, meniң pikirimshe eң basty sanalmaıdy, al mәdenıet pen rýhanı baılyқ ? bұl mәңgilik kөrsetkishter. Mұndaғy jetistikter el tarıhyna altyn әriptermen jazylyp қalady, sondyқtan da bizderge sportshylar, әrtister, mýzykanttar kerek.- Siz erekshe daryndysyz degen madaқtaýdy jıi estıtin bolarsyz, Siz қalaı oılaısyz, mұnyң құpııasy nede? Siz tanymal mýzykanttar otbasynan shyқtyңyz, sondyқtan da bұl talantty damytýғa yқpal ete me?- Mұnyң құpııasy, meniң өz isimdi sheksiz sүıetindigimnen bolar. Jyldyң kez kelgen ýaқytynda, meıli қys bolsyn, meıli jaz bolsyn, meni ұstap tұratyn temirқazyқ, ol ? mýzyka. Otbasy týraly қysқasha aıtar bolsam, meniң mýzykant retinde қalyptasýyma otbasym өte zor yқpal etti.- Siz jas mýzykanttarғa қandaı keңes beresiz jәne Sizdiң pikiriңizshe kәsibı dırıjer қandaı bolýy kerek?- Batysta қazaқstandyқ klassıkalyқ mýzyka men ony oryndaýshylarғa үlken mәn beriledi dep aıtýғa kele қoımaıdy, biraқ қaıtalap aıtamyn ? bұl ýaқytsha ғana. Bұryndary mýzykanttar mәdenıet almasý jүıesi boıynsha ғana shet elderge gastrolge shyғatyn, onyң өzi sırek edi. Seni este saқtaýy үshin jұrtshylyқ aldyna jıi-jıi shyғyp tұrýyңyz kerek, әr maýsymda kelip өner kөrsetý қajet, halyқaralyқ baıқaýlarғa қatysý kerek, oң tәjirıbeler jınaқtalýy kerek. Bұdan da basқa maңyzdysy ? erinbeı jұmys jasaý қajet. Bir shyғarmaғa қaıta-қaıta daıyndalmaý kerek, kerisinshe өz repertýaryң men oı-өrisiңdi damytý kerek.Men bes tilde sөıleı alamyn, olar ? aғylshynsha, nemisshe, ıtalıansha, grekshe, serbhorvat tilderi jәne taıaýda frantsýz tilin de meңgerip aldym, mұnyң barlyғy meniң jұmysyma jaқsy yқpal etedi. Tilderdi bilý men Internetti paıdalana bilý ? shyn mәninde әlem shyғatyn jol. Kәsibı dırıjer қajetti sanalatyn sapanyң bәrin boıyna jınaýy tıis jәne soңғysy onyң estý қabileti, daryny jәne biliktiligi өte joғary bolýy kerek. Dırıjer orkestrdi bilýi jәne ony қalaı өrge sүıreımin dep үnemi tolғanysta jүrýi қajet, maғan seniңizder, bұl ? қıyn jұmys.ANYҚTAMA: Alan Bөribaev ? 2010-2011 jyldary maýsymda Eýropanyң birden үsh mýzykalyқ ұjymyna: Shvedtiң «Norrchopıng» sımfonııalyқ orkestrine, қazir өzi қyzmet etip jatқan Gollandııanyң Brabant sımfonııalyқ orkestrine jәne Irlandııanyң teledıdary men radıosy Ұlttyқ sımfonııalyқ orkestrine jetekshilik etetin қazaқstandyқ tұңғysh mýzykant. Venadaғy mýzyka jәne sahnalyқ өner ýnıversıtetiniң magıstri, bұl әlemdegi eң kөne jәne өte bedeldi mýzykalyқ oқý oryny sanalady, (mұndaılar әlemde sanaýly ғana ? London koroldik mýzyka akademııasy, Parıj konservatorııasy bұl oқý oryndaryna tүsýge әlemniң tүkpir-tүkpirinen adamdar aғylyp keledi, bir orynғa ? 100 adam). Құrmanғazy atyndaғy Қazaқ ұlttyқ konservatorııasynyң tүlegi, Әl-Farabı atyndaғy ҚazҰÝ mәdenıettaný magıstri. Zagrebte (1999 j.), Kopengagende (2000 j.), Trentoda, Italııa (2001 j.) өtken dırıjerlerdiң halyқaralyқ baıқaýlarynyң jeңimpazy.Ol ? tanymal mýzykanttar otbasynan shyққan, қazaқtyң ataқty kompozıtory, akademık Ahmet Jұbanovtyң shөberesi, Қazaқstandyқ tanymal mәdenıet қaıratkeri Asқar Bөribaevtyң ұly.