Made in China: qytaılyq avtoóndiris álem naryǵyn jaýlaı ma
Keıingi eki jylda Qazaqstan avtonaryǵynda qytaılyq kólikterdiń úlesi tym artqanyn baıqaý qıyn emes. Elde satylǵan árbir úshinshi kólik qytaılyq brendterge tıesili. Bul tendentsııa bizde ǵana emes, álem naryǵynda da qaıtalanýda. Sapasy jaǵynan senimsiz sanalǵan shyǵystaǵy avtoóndiristiń yqpaly qalaı artyp jatyr? Kazinform tilshisi atalǵan taqyrypqa taldaý júrgizip, sarapshylardyń oıyn bildi.
Jańa avtomobılderdiń 38 paıyzyn aldy
Qazir Qazaqstanda resmı satylyp jatqan 15 qytaılyq avtobrend bar. Tizbektep aıtar bolsaq, JAC, Jetour, Hongqi, Chery, Changan, Haval, Tank, Exeed, Geely, Zeekr, FAW, Omoda, Jaecoo, GAC jáne Kaiyi. Degenmen bul tizbek arta beretindeı, máselen, qarashanyń basynda Rox Motor markasy da Qazaqstanǵa keletinin jarııa etti.
Kolesa.kz málimetinshe, 2024 jyldyń alǵashqy 6 aıynda Qazaqstanda 83 220 jańa avtomobıl ıesin tapqan. Onyń 32 myńǵa jýyǵy, ıaǵnı, 38 paıyzy qytaılyq kólikter eken. Al eldegi eń ótimdi 10 kólik markasynyń altaýy shyǵystaǵy kórshimizge tıesili. Osy tusta bıyl Qazaqstanda eń kóp satylǵan qytaılyq avtomobılder tizimine kóz júgirtsek.
Osy jerde resmı dıler ortalyqtarynan bólek, shetelden kólik alyp keletin jeke tulǵalardyń da baryn aıta keteıik. Qarjy mınıstrliginiń deregine sensek, 2024 jyldyń alǵashqy 10 aıynda shetelden kelgen 143 myń avtomobıl rásimdelip, 291,4 mlrd teńge kedendik baj ben salyq tólengen. 143 myń mashınanyń 80 paıyzy jeńil avtokólikter ekenin aıta keteıik.
Biraq vedomstvo el aýmaǵyna kirgizilgen avtokólikter naqty qaı memleketterden kelgenin jiktemegen eken. Bizdiń boljamymyz boıynsha, qazir kólik satatyn jekelegen avtosalondar tym kóbeıdi. Ondaǵy mashınalardyń basym bóligi tikeleı Qytaı avtonaryǵynan ákelinedi. Budan keıingi qatarǵa Ońtústik Koreıa men Grýzııany qoıa alamyz.
Eski kólikterdiń azaıýyna septesýde
Ekinshi tustan qytaılyq avtokólikterdiń kóbeıýi el avtoparkiniń jańarýyna sebepker bolǵanyn aıta keteıik. Mysaly, Ulttyq statıstıka bıýrosynyń deregine júginsek, 2024 jyldyń 1 qyrkúıeginde Qazaqstanda tirkelgen avtokólikter sany 5,57 mln-ǵa jetipti. Onyń jartysyna jýyǵyna 20 jyldan asyp ketken. ıAǵnı, 2004 jyldan buryn naryqqa shyqqan eski kólikterdiń úlesi tym kóp. Mine, osy kemshiliktiń ornyn toltyrýda qytaılyq avtomobılder aıtarlyqtaı ról oınap turǵanyn jasyrmaımyz.
Bári baǵaǵa baılanysty, shyǵarylǵanyna 10 jylǵa jýyqtaǵan, tıimdi sanalatyn japondyq kólikterdi tizgindeý úshin jaǵdaıyna qaraı 10-12 mln teńge jumsaýyńyz múmkin. Al bul qarjyǵa qajet deseńiz qytaılyqtar jańa krossover usyna alady.
Qazaqstanda bıyl satylyp jatqan árbir úshinshi kólik qytaılyq marka ekenin tanymal avtokólik sarapshysy Oljas Oqas ta jıi qaıtalap júr. Degenmen bul taqyrypta synaýǵa da, maqtaýǵa da turarlyq tustar bar.
– Keıingi jyldary qytaılyq avtokólikterdiń naryqqa jappaı kirýine sebep – halyqtyń suranysyna saı ónim shyǵarýy. Mysaly, Qytaı kólikteriniń elektronıkasy premıým sanatqa uqsaıdy. Biraq qytaılyq kólikke senimnen góri, skepsıs basym. Negizgi úsh problema: elektronıka tym kóp, varıator men robot kúmán týǵyzady. Týrbınalyq qozǵaltqyshtardyń kólemi kishkentaı. Sondyqtan Qytaıdan alsań, resmı avtomobıl alǵan jón, – deıdi avtosarapshy.
Onyń aıtýynsha, qazirgi qaptaǵan qytaıyq avtomodeldiń ishinde ýaqyt óte kele saýsaqpen sanarlyǵy ǵana qalady. Joǵaryda keltirgenimizdeı, eldegi qytaılyq avtobrendter sany 15-ke jetti. Biraq sonyń bári túbinde naryq tezinen ótip, iriktelip, básekege shydas bere alǵan 2-3 marka ǵana ornynda qalmaq.
– Bizdiń halyq 1-2 jyl júrgen soń qunyn qatty joǵaltpaıtyn mashınany jaqsy kóredi. Qytaıdyń júrilgen kóligin satyp alý úlken táýekelge barýmen birdeı. Sondyqtan asyǵystyq tanytpaı tekserilgen markalardy alýǵa keńes beremin. Qytaı kólikteri naryqqa uzaqqa keldi. Onyń ishinde japon, káris óndirisimen naqty qaısysy básekelese alatynyn ýaqyt kórsetedi, – deıdi Oljas Oqas.
Bir sózben aıtqanda, qytaılyq markalardy satyp alý qazir asyǵys sheshim sanalýy múmkin. Naryqty kemi 2-3 jyl baqylap, naqty qaı avtomobıl túrleri básekelestikke qabiletti ári bolashaǵyna senimmen qaraýǵa bolatynyn bilgen jón. Alaıda eskiden sharshap, jańa kólik alýǵa asyqqan jurtshylyq ýaqyt ozdyrǵysy kelmeıtindeı kórinedi.
AQSh pen Eýropa qarsy ustanymda
Jalpy, qytaılyq avtoóndiristiń ilgerileýi AQSh pen Eýropa bıligine asa unap otyrǵan joq. Áýelde sapa jaǵyna min taǵyp, tutynýshylardyń kóńilin aınytqysy keldi. Keıin Qytaı bıliginiń óz avtoóndirýshilerine sýbsıdııa berip, baǵany qoldan tómendetkenin aıyptady. Biraq suranys azaımady. Aqyry atalǵan elder resmı shekteýler arqyly tosqaýyl qoıýǵa umtylýda. Bıyl mamyrda AQSh basshysy Djo Baıden Qytaıdan keletin birqatar taýar úshin suralatyn baj salyǵy ózgeretinin habarlaǵan bolatyn. Negizgi ósim elektromobılderge áser etti, sebebi tarıf 25-ten 102 paıyzǵa ósken. Osylaısha, el bıligi Qytaı kompanııalaryna jergilikti naryqta zańdy túrde saýda jasaýǵa tyıym saldy dese bolǵandaı.
AQSh prezıdenti keden saıasatyndaǵy bul sheshimdi amerıkalyq avtoóndirýshilerdi ádiletsiz básekeden qorǵaý úshin jasaǵanyn túsindirdi. Qytaıdyń arzan elektromobılderiniń elde taralýy búkil salaǵa qaýip tóndirýi múmkin – jalpy ekonomıkaǵa, ásirese zaýyt jumysshylaryna.
Alaıda sarapshylar Qytaı uqsas sharalar engizedi jáne bul Amerıka ekonomıkasyna keri áser etedi dep qaýiptenedi. Qytaı naryǵynda amerıkalyq avtoóndirýshiler de bar, mysaly, Chevrolet jáne Cadillac, al Buick úshin Qytaı basty naryqqa aınaldy. Buǵan qosa AQSh lıtıı-ıondy akkýmýlıatorǵa baj salyǵyn 7,5-ten 25 paıyzǵa ósirdi.
AQSh-tyń negizgi United Auto Workers kásipodaǵy Baıdendi qoldaǵan. Al BMW jáne Stellantis sııaqty birqatar kompanııa basshylary mundaı tájirıbe adal básekelestik pen erkin naryqqa ákelmeıdi dep málimdegen.
Dál osy tájirıbeni Kanada men Eýropa elderi de jalǵastyra ketti. Alǵashqysy qytaılyq elektromobılderge 100 paıyz salyq belgilese, kelesisi eýropalyq brendterge salyqty azaıtyp, qytaılyqtarǵa kóbeıtip otyrdy. Degenmen kóp uzamaı Geely (19.3 %), BYD (17 %) ónimderine jeńildik jasady.
Qazir tipti álemge tanymal avtobrend basshylarynyń ózi qytaılyqtardyń qarqynynan seskene bastady. Mysaly, bıyl qyrkúıekte Wall Street Journal basylymy habarlaǵandaı, jergilikti avtoónerkásiptiń damý deńgeıine alańdaǵan top-menedjerler Qytaı óndirýshileri Eýropa men Amerıkadan ozyp ketkenin moıyndaǵan. Basylym derekkózi Ford basshylary Qytaıǵa amerıkalyq kontsern men Changan arasyndaǵy birlesken kásiporyn sharýasymen barǵanyn málimdedi. Sapar barysynda seriktestiń test-draıvtan ótken jańa modelinen qonaqtar erekshe áser alǵan. Ford basshysy Djım Farlıdyń aıtýynsha, Qytaıdaǵy jaǵdaı 1980 jyldardaǵy japon avtomobıl ónerkásibiniń qarqyndy damý kezeńin eske túsiredi, sol kezde Toyota, Honda tárizdi kompanııalar bedeldi brendterge aınalǵan edi.
Osydan sabaq alǵandaı Ford kompanııasy 2027 jyly naryqqa arzan elektrokar usynýdy josparlap otyr eken. Kontsern basqa óndirýshiler sııaqty tolyq elektrli kólik óndirisine kóshýden bas tartyp, ishten janatyn qozǵaltqysh pen gıbrıd qurylymyn shyǵarýdy jalǵastyrý týraly sheshim qabyldady.
Dál sol kezeńde Reuters jáne Bloomberg jahanǵa tanymal nemis markasy Volkswagen Qytaıdaǵy bir zaýytyn jabýy múmkin ekenin jazdy. Jylyna 360 myń kólik qurastyrǵanymen, suranys óte az. Kompanııa osyǵan uqsas jaǵdaıdy Eýropada da bastan keshirip jatyr, sarapshylar sebep retinde elektromobılge suranystyń tómendeýin alǵa tartqan.
Qarsylyqtarǵa qaramastan qytaılyq avtomobılder sany álemde eselene beretinin eshkim joqqa shyǵarmaıdy. Jazda AlixPartners sarapshylary 2030 jylǵa qaraı dúnıejúzinde satylatyn árbir úshinshi jańa avtomobıl qytaılyq bolatynyn boljady.
Sapasyna senim arta alamyz ba?
Endi tutynýshy nazar aýdaratyn basty máseleler – sapa men tıimdilik jaǵyna oıyssaq. Avtokólik óndirisinde ótken ǵasyrdan beri qazaqstandyqtar men álem jurtyna kóbine nemis, japon markalary jaqsy tanymal bolǵany belgili. 2000-2010 jyldar aralyǵynda jahandyq naryqqa koreıalyqtar tolassyz avtomobılderin usyna bastady. Bir uqsas jaǵdaı – sol kezeńde de el olardyń sapasyna kúmán keltirip, jaǵymsyz kózqaraspen qaraǵan. Biraq qazir el nemis, japon kólikterine qalaı senim kórsetse, Ońtústik Koreıa óndirisine de solaı senim artady. ıAǵnı, taǵy on jyldan keıin jurtshylyq qytaılyq kólikterdi de jyly qabyldaýy múmkin.
Sózimiz dáıeksiz bolmasyn, qyrkúıekte tanymal J.D. Power agenttigi Qytaı naryǵyndaǵy jańa avtomobılderdiń sapa reıtıngin jarııalady. Sarapshylar keıingi eki jylda jergilikti avtoóndirýshiler shyǵarǵan kólikterde aqaý sany birtindep azaıyp kele jatyr degen qorytyndy jasady. Tizimde Chery, Geely jáne GAC Trumpchi úshtigi alǵa shyqty. Jáne de basylym sapany jaqsartý maqsatyndaǵy jumystarǵa qytaılyq brendter erekshe kóńil bólip jatqanyna zer salǵan.
Al «Qazaqstan avtomobıl odaǵyna» kiretin «Qazaqstan ımporttaýshylar qaýymdastyǵynyń» Memlekettik retteý jónindegi dırektory Ádilbek Orynbaevtyń sózinshe, qytaılyq avtoóndirýshiler qazir avtomobılderge sapaly materıaldar qoldanyp bastaýda, bul qarqynmen keleshekte baǵasy kóterilýi múmkin.
– Qazir qytaılyq avtoóndirýshiler kólikteriniń sapasyn, sonyń ishinde ınnovatsııalyq tehnologııany, joǵary sapaly materıaldardy qoldaný boıynsha jaqsy qadamdar jasaýda. Sapanyń artýy keleshekte ónim qunynyń ósýine ákeledi.
Qytaı elektrli kólikterge (EV) jáne avtonomdy tehnologııalarǵa kóp ınvestıtsııa salyp jatyr. Jaqsartylǵan akkýmýlıatorlar, júrgizýshige kómek kórsetý júıeleri (ADAS) jáne menshikti elektr kólik platformalary sııaqty jańa ázirlemeler qytaılyq avtokólikterdiń qunyn kóterýi múmkin. Degenmen avtoóndiristegi básekelestik tutynýshylardyń suranysyna sáıkes qalyptasady, bul turǵyda qytaılyqtar baǵa men sapa arasyndaǵy teńdikti saqtaı alady dep oılaımyz, – dedi ol.
Sondaı-aq sarapshydan qytaılyq kólikterdiń keleshektegi básekege qabilettiligi jóninde suraǵan edik. Orynbaevtyń aıtýynsha, olar tutynýshylardyń senimin ıelenýdi jalǵastyra beredi.
– Qytaıda jasalǵan avtomobılderdiń senimdiligin baǵalaý birneshe faktorlarǵa baılanysty. Birinshiden, elimizge resmı túrde ákelingen barlyq avtomobılder, sonyń ishinde qytaılyq kólikter de qajetti tekserýlerden ótip, qaýipsizdik sertıfıkatyn alady. Bul olardyń Qazaqstan aýmaǵynda paıdalanylatyn kólik quraldaryna qoıylatyn talaptarǵa jáne tehnıkalyq reglamentke sáıkestigin qamtamasyz etedi. Eger baǵalaýdan ótpese nemese durys júrgizilmese, onda zańnama boıynsha mundaı avtomobılderdi Qazaqstanda qoldanysqa engizýge bolmaıdy.
Ekinshiden, keıingi jyldary kóptegen qytaılyq avtoóndirýshiler óz ónimderiniń sapasyn edáýir jaqsartty, qytaılyq taýarlarǵa qatysty stereotıpter aqyryndap joıylýda. Shyǵystaǵy kórshimiz ǵylymı-zertteý jáne tájirıbelik-konstrýktorlyq jumystarǵa kóp qarajat jumsap keledi. Álemdegi jetekshi kompanııalarmen yntymaqtasqan, jańa tehnologııalardy engizýde belsendi. Meniń oıymsha, qytaılyq avtomobılderge senim artyp keledi, keleshekte de álemdik avtonaryqta básekege túse beredi, – dep túıindedi sózin.