«Іle-Balqash» rezervatynda eki jolbarys jersindirilip jatyr
ASTANA. KAZINFORM - 2010 jyly Reseıdiń Sankt-Peterbýrg qalasynda ótken jolbarystardy qorǵaý jónindegi birinshi halyqaralyq forýmda barlyq jolbarys arealy bar elder 2012 jylǵa deıin jabaıy tabıǵattaǵy jolbarystar sanyn eki ese kóbeıtýge (shamamen 3000 basqa) kelisti, al Qazaqstan úkimeti elde jolbarysty qaıta qonystandyrý jumystarynyń bastalǵanyn resmı túrde jarııalady.
Qazaqstan, Reseı jáne Shveıtsarııanyń birlesken ekspedıtsııasynyń nátıjesinde, Dúnıejúzilik jabaıy tabıǵat qory (WWF) jobasy aıasynda Turan jolbarysyn Ortalyq Azııada qalpyna keltirý úshin eń qolaıly oryn retinde Balqash kóliniń ońtústik jaǵalaýy, Esil ózeniniń atyraby men onyń shyǵys jaǵalaýy tańdaldy.
Turan jolbarysynyń popýlıatsııasynyń tyǵyzdyǵy (jolbarysqa ańshylyq nátıjeleri men janýarlardyń kezdesýi týraly janama tarıhı derekter boıynsha) Amýr jolbarysynyń tyǵyzdyǵynan aıtarlyqtaı joǵary boldy jáne Úndistandaǵy jolbarystardyń tyǵyzdyǵyna jaqyn. Bul Balhash óńirinde keminde 100 jolbarys popýlıatsııasyn qurý múmkindigin baǵalaýǵa múmkindik beredi, bul búgingi tańda saqtalǵan toptardan áldeqaıda kóp. Sondyqtan, jolbarystyń Balhash óńirinde qalpyna kelýi Jolbarystardy qalpyna keltirý baǵdarlamasyna mańyzdy úles qosady.
2010-2015 jyldar aralyǵynda Qazaqstan, Reseı jáne basqa elderdiń jetekshi sarapshylary HTQO (Halyqaralyq tabıǵatty qorǵaý odaǵy) janýarlar tobynyń kelisimimen Qazaqstanda jolbarysty qaıta ákelý baǵdarlamasyn ázirledi. Baǵdarlama sheńberinde bastapqy popýlıatsııanyń 3 yqtımal kózi qarastyrylǵan:
- Jabaıy tabıǵattaǵy jolbarystar;
- Konflıkti jolbarystar, sondaı-aq jalǵyz qalǵan tabıǵatqa beıimdelgen jolbarys balalar;
- Zoologııalyq parkterde ósirilgen, tabıǵatqa beıimdelgen jolbarys balalar.
2015 jyldyń maýsymynda jarııalanǵan zertteý nátıjesinde barlyq kontınentaldy jolbarystar bir podvıdke, ıaǵnı Panthera tigris tigris-ke jatatyny tanyldy. Osy podvıd 2021 jyly Qazaqstannyń Qyzyl kitabyna engizildi.
«Amýr» jáne «turan» ataýlary qazirgi ýaqytta ǵalymdar men Halyqaralyq tabıǵatty qorǵaý odaǵymen (HTQO) ekologııalyq formalar nemese geografııalyq popýlıatsııalar retinde qarastyrylyp, jekelegen janýar túrsheleri retinde sanalmaıdy.
Sondyqtan, reıntrodýktsııadan keıin Qazaqstanǵa kóshirilgen amýr popýlıatsııasynyń jolbarystary, turaqty popýlıatsııany qalyptastyrǵan jaǵdaıda, aýmaqtyq belgi boıynsha turan popýlıatsııasynyń jolbarystary bolyp avtomatty túrde sanalady.
Qazirgi ýaqytta jolbarystardy reıntrodýktsııalaý baǵdarlamasy Nıderlandtan «Іle-Balqash» rezervatyna amýr jolbarystarynyń kelýimen mańyzdy kezeńge jetti. Bul mańyzdy qadam baǵdarlama maqsatyna — jolbarystardyń tarıhı mekeninde popýlıatsııasyn qalpyna keltirýge jaqyndatady.
Jyldar boıy WWF pen Qazaqstan arasyndaǵy tyǵyz yntymaqtastyqtyń arqasynda eki amýr jolbarysy «Іle-Balqash» memlekettik tabıǵı rezervatyna Nıderlandtaǵy «Svıatogo lva» jabaıy janýarlardy saqtaý ortalyǵynan (Stichting Leeuw) jetkizildi. Bul oqıǵa ekojúıeni qalpyna keltirý jáne joǵalǵan bıoártúrlilikti qaıtarý jolyndaǵy mańyzdy qadam boldy. Baǵdarlamany ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar álemi komıteti WWF jáne BUUDB-nyń qoldaýymen júzege asyrýda. Bogdana men Kýma «Ile-Balhash» rezervatyndaǵy WWF-tyń arnaıy qurylǵan volerlik ortalyǵynda ómir súrip, keıin olardyń urpaǵyn tabıǵatqa jiberý josparlanýda.
«Osydan shamamen 15 jyl buryn, 2010 jyly ótken Jer betinde jolbarystardy saqtap qalý máseleleri boıynsha alǵashqy halyqaralyq forýmda Qazaqstan mysyqtuqymdas jabaıy jyrtqyshty elimizdiń tabıǵatyna qaıta oraltýǵa daıyn ekendigin habarlaǵan bolatyn. Arada jeti jyl ótkennen keıin Qazaqstan, Reseı jáne basqa da elderdiń ǵalymdarynyń tynymsyz eńbegi nátıjesinde elimizde jolbarysty qaıta jersindirýdiń biregeı baǵdarlamasy ázirlendi. Osy ýaqyt aralyǵynda alańy 415 myń gektar jerdi qamtıtyn «Іle-Balqash» rezervatyn qurýdan bastap ońtústik Balqash mańy ekojúıesin qaıta qalpyna keltirýge deıin úlken jumys atqaryldy. Qazirgi tańda biz kóp eńbekti talap etetin jumystyń jáne qyzmetkerlerimizdiń óz isterine adaldyǵynyń nátıjesin kórip otyrmyz. Qazaqstanǵa alǵashqy jolbarystar jetkizildi jáne osy ataýly oqıǵa baǵdarlama mindetteriniń sátti oryndalǵanyn rastaıdy», – dedi óz sózinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstri Erlan Nysanbaev.
Jolbarystardyń urpaqtary jabaıy tabıǵatqa jiberilýi kútilýde, bul túrshe Qazaqstanda 70 jyldan astam ýaqyttan keıin qaıta paıda bolaıyn dep oryt. Bul jolbarystar popýlıatsııasy men aımaqtyń bıoártúrliligin qalpyna keltirýde mańyzdy ról atqarady.
«WWF-ta birneshe ondaǵan jyldar boıy júrgizilgen jumystan keıin osy joba – men eńbek sińirgen eń erekshe jobalardyń biri bolyp sanalady. Osydan 15 jyl buryn jabaıy tabıǵatta jolbarystar múldem joıylyp bara jatqan kezde mundaı joba iske asyrylady dep oılaǵan? Bul joba – jaı ǵana jolbarystarmen júrgizilgen áseri mol jumys emes. Biz joıylyp bara jatqan jyrtqyshty saqtap qalýmen shektelmeı, sonymen qatar áriptesterimizben birlese otyryp tutas ekojúıeni qalpyna keltiremiz, bul osy jerlerde ómir súretin adamdarǵa orasan zor ekologııalyq jáne áleýmettik paıdasyn tıgizedi. Birneshe jyl boıǵy jumystyń osyndaı nátıjege jetkizýi faktisi búkil álem boıynsha tabıǵat pen joıylyp bara jatqan túrlerdi qaıta qalpyna keltirýge bolatyny týraly úmit uıalatady», — deıdi WWF Nıderlandynyń jabaıy tabıǵat jónindegi sarapshysy Gert Polet.
Aǵymdaǵy jyldyń jazynyń basynda WWF qoldaýymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúıesi komıteti men Nıderlandynyń Svıatoı Lva ortalyǵy arasynda Memorandým jasaldy. Memorandýmda 2 jolbarysty aqysyz berý jáne olardy Qazaqstanǵa jetkizý týraly kelisim boldy, al olardyń urpaqtaryn jabaıy tabıǵatqa qaıta jiberý úshin odan ári ósirý kózdeldi.
«Nıderland ortalyǵymen aradaǵy memorandým Qazaqstanda jolbarystardy ósirý maqsatynda birlesken ónimdi jumystyń bastamasyna jol ashty. Ol elimizde bıoalýantúrlilikti saqtap qalý jáne qaıta alpyna keltirý jolynda mańyzdy qadamǵa aınaldy. Sonymen qatar, bul qujat tabysty halyqaralyq yntymaqtastyqtyń úlgisin pash etedi. «Іle-Balqash» rezervatynyń qaryshty damýy, qaıta jersindirý baǵdarlamasynyń barlyq belgilengen josparlarynyń naqty iske asyrylýy jáne halyqaralyq áriptesterdiń qoldaý kórsetýi bolashaqtaǵy ekologııalyq bastamalarǵa jáne elimizdiń tabıǵatty qorǵaý salasyndaǵy jetistikterine senimdi negiz qalyptastyrady», – dep atap ótti QR Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıtetiniń tóraǵasy Danııar Turǵambaev.
«Biz óz ortalyǵymyzdaǵy barlyq ańdardyń bolashaǵy jaqsy, múmkindiginshe olardyń tabıǵı tirshilik ortasyna barynsha jaqyn bolýy úshin barymyzdy salýǵa tyrysamyz. Bizdiń uıymymyzdyń basty armany – jolbarystardyń buryn ózderi mekendegen Qazaqstanǵa qaıta oralýy baǵdarlamasyna óz úlesimizdi qosý», — deıdi Lion Foundation qorynyń dırektory Robert Krıýıff.
Osy demalys kúnderi jolbarystar turaqty kúzetshilerdiń baqylaýymen jańa úıine júk ushaǵy men vertolet arqyly arnaıy transporttyq konteınerlerde jetkizildi. Qazirgi ýaqytta olar «Іle-Balqash» rezervatynyń qoryqtyq aımaǵynyń shekarasynda ornalasqan kishi volerde akklımatızatsııadan ótýde. Birneshe aptadan keıin olardy keńirek volerlerge shyǵarady.
“Bul ataýly jáne tarıhı oqıǵa – Qazaqstan úkimetiniń WWF jáne BUUDB qoldaýymen Іle-Balqash saǵasy ekojúıesin qaıta qalpyna keltirý jáne óńirde jolbarystardy jersindirý boıynsha órshil baǵdarlamasynyń bir bóligi. Ortalyq Azııada bul jyrtqyshtar 70 jyldan astam buryn joıylyp ketti jáne búgingi tańda búkil álem osyndaı saltanatty oqıǵanyń kýágeri bolyp otyr. Jolbarystardy jersindirý olardyń tarıhı otanyna qaıta oralýyna ǵana emes, sonymen birge turaqty ekojúıeni qalpyna keltirý úshin mańyzdy qadam bolyp sanalady, bul adamdarǵa ǵana emes, eldiń tabıǵatyna da úlken paıdasyn tıgizedi. Bul joba bıoalýantúrlilikti saqtap qalý jáne ekologııalyq tepe-teńdikti qoldaý úshin ǵalamdyq kúsh-jiger salýdy bildiredi” – deıdi WWF Eýropa jáne Soltústik Afrıka elderi jónindegi óńirlik dırektory Adjaı Baraı.
Aýqymdy jobany iske asyrý kezinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Nıderlandydaǵy Elshiligi belsendi kómek kórsetti.
