Qytaı - Qazaqstannyń senimdi ekonomıkalyq seriktesi
Qaı salada bolmasyn, qazaq-qytaı ózara yqpaldastyǵy buǵan deıingi qarym-qatynaspen salystyrǵanda, búginde bıik shyńyna kóterilip otyrǵan jaıy bar. Jyl ótken saıyn ózara saýda-sattyq kólemi ósip, birlesken kásiporyndar sany artýda. Mádenıet pen densaýlyq salasynda da aýyz toltyryp aıtar jetistikter bar. Ásirese, álem moıyndap otyrǵan qytaı medıtsınasynyń jetistikteri elimizde sátti qoldanylýda. Oǵan qosa, eki el beıbit máselelerdi aýyzbirshilikpen sheship, álemde bolyp jatqan dıplomatııalyq talas-tartystardy retteýde de bir-birine qoldaý kórsetip keledi. 
Jalpy, terrıtorııasy shekaralas eki eldiń dostyǵy men tatý kórshiliginiń tamyry tereńde jatyr. Sonaý Uly Jibek joly dúrildep turǵan kezde eki el arasynda saýda-sattyq, dıplomatııalyq baılanys bolǵanyn eshkim joqqa shyǵar almaıdy. Jibek joly tek saýda-sattyqty ǵana damytyp qoıǵan joq. Ol sol kezeńdegi aldyńǵy qatarly tájirıbeniń, jetistikter men bilimniń almasýyn yntalandyryp, ǵasyrlar boıy úlken Eýrazııadaǵy beıbitshilik pen suhbattastyqtyń nyǵaıýyna septigin tıgizdi. Bul sol ǵasyrlarǵa jalǵasqan dostyqtyń naqty dáleli.
Qytaı Qazaqstannyń táýelsizdigin alǵashqylardyń biri bolyp tanyǵan memleketterdiń biri. Alǵashqy bolyp dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatqan da osy alyp kórshimiz. Sol sátten beri Qazaqstan men Qytaıdyń qarym-qatynasy halyqaralyq qatań saıasattyń yqpaly men synaqtaryna shydas bere otyryp, senimdilik, teń quqylyq, ózara tıimdilik pen ózara yqpaldastyq sıpatyn aıǵaqtap, salamatty jáne turaqty arnada jedel damýda. Bizdiń elderimizdiń arasyndaǵy baılanys óńirdegi jáne tutastaı alǵanda álemdegi tatý kórshilik pen dostyqtyń shyn mánindegi jarqyn mysaly bolyp tabylady.
Bıylǵy jyly eki el arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas ornaǵanyna 26 jyl tolyp otyr. Ótken 26 jyl eki el úshin áleýmettik-ekonomıkalyq damý men memlekettilik qurýda adam aıtqysyz tabystarǵa qol jetkizgen, sonymen qatar, Qazaqstan men Qytaıdyń strategııalyq áriptestik qarym-qatynasyn damytýda turaqty kezeń boldy deýge negiz bar. Álemdegi eki jetekshi, óskeleń memleketter retinde bizdiń elderimiz arasyndaǵy qarym-qatynas qazirdiń ózinde eki jaqty sheńberden shyǵyp, mańyzdy strategııalyq mánge ıe bolyp otyr. Birinshi kezekte, Qazaqstan men Qytaı shynaıy jáne senimdi saıası seriktester. Saıası ózara senim - bul eki jaqty qarym-qatynastyń basty basymdyǵy. Osy kúni eki el arasynda saıası salada da sheshilmegen máseleler joq. Ekinshi jaqtyń túbegeıli múddelerine qatysty mańyzdy máselelerde de bir-birin nyq qoldaýdan tanǵan emes. Bizdiń elderimizdiń kóshbasshylary tek tyǵyz jumys baılanystaryn ǵana emes, sondaı-aq tereń jeke dostyq baılanystaryn da ustanyp keledi.
Búgingi kúni Qytaı - Qazaqstannyń senimdi ekonomıkalyq seriktesi. Qytaı búginde Qazaqstannyń asa iri ımporterine aınalǵan. Qytaıdyń Qazaqstannyń basty ınvestory, ári osy eldiń kapıtalynyń qatysýymen respýblıka aýmaǵynda myńnan astam birlesken kásiporyn jumys isteıdi.
Sonyń biri retinde Aqmola oblysynyń Esil aýdanynda júzege asyrylyp jatqan saban óńdeıtin kásiporyndy atap ótýge bolady. Jobany qolǵa alǵan qytaıdyń «Anhui Geyi Biorefineries Industrial Park Limited» ónerkásiptik kompanııasynyń ókilderi aýdanda aýmaǵyn bıologııalyq massany jáne onyń ishinde jylyna 500 myń tonna kóleminde bıdaı sabanyn óńdeıtin iri kásiporyn salýǵa áleýeti zor dep otyr. Osy maqsatta qytaılyqtar 300 mıllıon AQSh dollary kóleminde qarjy salýǵa ázir. Oǵan qosa ınvestıtsııalyq shyǵyndy tolyqtaı moınyna almaq. Kásiporynnyń iske qosylýy 500-den astam jańa jumys ornyn ashýǵa múmkindik bermek. Kásiporynnyń jobalyq qýaty jylyna 10 mıllıon tonnaǵa jýyq qatty jáne suıyq kúıdegi organıkalyq tyńaıtqyshtardy óndirýge jetedi.
Oǵan qosa, zaýytta 120 mıllıon kVt elektr qýatyn alatyn 5 myń tekshe metr metan, Eýropa jáne Qytaı eline eksportqa shyǵarýǵa bolatyn 70 tonna bıohımııalyq lıgnına (medıtsına jáne óndiris salasynda qoldanylatyn baǵaly hımııalyq shıkizat), sondaı-aq, 20 myń tonna joǵary sapaly qaǵaz nemese 200 tonna karton qaǵazben qamtamasyz etý úshin qajetti tsellıýloza óndirýge bolady. Jobanyń artyqshylyǵy ol aýyl sharýashylyǵy shıkizatyn ekologııalyq taza jolmen qaıta óńdep, ekologııalyq taza elektr enerııasyn alý.
Byltyrǵa jyly qazaqstanǵa jumys sapary barysynda qytaılyq delegatsııa Esil qalasyndaǵy óndiris oryndaryn aralap kórip, ózderiniń ınvestıtsııalyq jobalaryn júzege asyratyn aýdan ortalyǵynyń ınfraqurylymmen qamtamasyz etilýi, logıstıkalyq damýyna kóńilderi tolǵan bolatyn.
Muny ótken jyldyń sońynda Aqmola oblysy delegatsııasynyń Qytaı eline barǵan saparynyń nátıjeli jalǵasy ekenin bileýge bolady. Sol saparda astanalyq oblys Aqmola óńirine ınvestıtsııa tartý múmkindikteri talqylanǵan edi. Naqtyraq alatyn bolsaq, Kókshetaý qalasynda jylý-energııa ortalyǵy men oblys aýmaǵynda qoljetimdi turǵyn úı salý məseleleri sóz boldy. Oǵan qosa, Qiwei (Chıveı) kompanııasy basqarmasynyń basshysy Lıý Dzıandjýa «JEO qurylysymen», «Qoljetimdi turǵyn úı» jobalarymen jaqyn tanysatynyn atap ótken edi. Tize berse Aqmola oblysynda qytaılyq kompanııalarmen birlesip qurylǵan kásiporyndar barshylyq. Qytaılyq kásiporyndar paıda taba otyryp, óziniń áleýmettik jaýapkershilikteri týraly da umytqan emes. Alǵa kóz tigetin bolsaq, elderimizdiń iskerlik yntymaqtastyq áleýeti áli de joǵary ekenin kóremiz jáne onyń bolashaǵy asa zor ekenin baıqaımyz. 
Búginde Qytaıda júzege asyrylyp jatqan «Bir beldeý - bir jol» jobasy da Qazaqstandy damytýdyń 2050 jyldarǵa deıingi kezeńge arnalǵan strategııasymen úndesedi. Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy dostyq baılanystardyń tereńdeı túsýine oraı jyl ótken saıyn eki el azamattarynyń qarym qatynasy nyǵaıyp keledi. Eki el arasynda týrızm salasy da buryn sońdy bolǵan joǵary deńgeıine jetip, qarqyndy damyp kele jatqandyǵy baıqalady. Búginde Qytaıda myńdaǵan qazaqstandyq stýdent bilim alyp júrse, Qytaı tarapy da Qazaqstannan oqıtyn stýdent-stıpendıattardyń jyl saıynǵy kvotalaryn arttyrýda. Bul degenimiz eki eldiń dostyq, dıplomatııalyq, saýda-ekonomıkalyq qatynasynyń keleshegi bar ekenin bildiredi.
Qazaqstan men Qytaı elderiniń qarym-qatynasy ómirsheńdiginiń bastaýy olardyń damýy eki el halyqtarynyń múddelerine túbegeıli jaýap beretindiginde jatyr. Eki memlekettiń de yntymaqtastyǵy shyn máninde ózara paıdaly negizde júrgizilip, qos tarapqa da naqtyly tabys ákelýde.
Aslan OSPANOV,
Aqmola oblystyq «Arqa ajary» gazetiniń tilshisi.
