Qytaı ınvestıtsııasynyń arqasynda 20 myń jumys orny ashylady
***
Qazaqstan men Qytaıdyń dıplomatııalyq baılanys ornatqanyna 26 jyldan asty. Sodan bergi ýaqytta eki el arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanys barynsha nyǵaıa tústi. Onyń ishinde Qytaıdyń Qazaqstanǵa salǵan ınvestıtsııasy jyldan-jylǵa tek qana ósý ústinde.
Qytaı - Qazaqstan ekonomıkasyna ınvestıtsııa salýshy negizgi 6 memlekettiń tiziminde. Finprom.kz málimetinshe, ótken jyly Qytaıdan Qazaqstanǵa quıylǵan ınvestıtsııa kólemi 36,8 mln dollarǵa ósip, 998,7 mln dollardy quraǵan. Onyń ishinde 60,6 paıyzy - tikeleı ınvestıtsııa. Al Qytaıdyń el ekonomıkasyna salǵan jalpy ınvestıtsııasynyń kólemi 42,8 mlrd dollardan asyp ketti. Nesıeleý kólemi 50 mlrd dollar shamasynda.
«Búkil álemde Qytaı ınvestıtsııasy úshin kúres júrip jatyr»
Qytaı ınvestıtsııasy nesimen qundy? «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń basqarma tóraǵasy Qaırat Kelimbetovtyń aıtýynsha, qytaılyq qarjy jáne ınvestıtsııa ınstıtýttarynyń elimizdiń qor bırjasyna qyzyǵýy - jaqsylyqtyń nyshany.
«Biz Azııa, onyń ishinde qytaılyq ınvestorlardy tartqanymyzǵa óte qýanyshtymyz. Sol úshin eń úzdik álemdik tájirıbege saı keletin barlyq jaǵdaıdy jasaımyz. Búkil álemde Qytaı ınvestıtsııasy úshin kádimgideı kúres júrip jatyr. Eýropalyq, latyn amerıkalyq jáne basqa da kóptegen elder osy eldiń ınvestıtsııasyn tartý úshin ózara básekege túsedi»,-dep atap ótti AHQO basshysy.
Aıta ketý kerek, «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy aktsııalarynyń 25 paıyzy - shanhaılyq kompanııaǵa tıesili.
51 zaýyttyń qanshasy iske qosyldy?
Búgingi tańda QR Investıtsııalar jáne damý mınıstrligi quny 27 mlrd dollar bolatyn 51 qazaq-qytaı ındýstrııalyq jobasyn iske asyryp jatyr. Sonyń arqasynda keleshekte 20 myń jańa jumys orny ashylady. 2018 jyly osynyń ishinde 6 joba iske qosylady dep kútilýde. Ol jobalar hımııa ónerkásibi, taý-ken metallýrgııasy men agroónerkásip kesheni salalaryn qamtıdy. Ashylǵan zaýyttar shtapel talshyǵyn, qurǵaq túıe súti men qymyz, qubyr ónimderin, úsh hlorly fosfor jáne glıfosat óndiredi. Bıyl taǵy 5 joba boıynsha qurylys jumystary bastalýy tıis.
Sońǵy 2 jylda atalǵan 51 jobanyń úsheýi iske qosylyp úlgerdi. Investıtsııalar jáne damý mınıstrliginiń málimetinshe, Qazaqstannyń úsh óńirinde quny 53,6 mln dollar bolatyn úsh zaýyt ashylǵan. Onyń birinshisi - 12 mln dollar jumsalǵan Pavlodar oblysyndaǵy polıpropılen zaýyty. Qýattylyǵy - jylyna 70 myń tonna. Ónim negizinen Reseı men Qytaıǵa eksporttalyp jatyr. Ekinshi joba - JAC markaly avtokólik óndirisi. Oǵan 22,5 mln dollar ınvestıtsııa quıyldy. 2017 jyldyń 26 mamyrynda China National Vehicle Import and Export Company» (CNC) «Allıýr» kompanııalar toby aktsııasynyń 51 paıyzyn satyp alý jóninde kelisimge kelgen bolatyn. Kelisim aıasynda qytaılyq kompanııa «Saryrarqaavtoprom» zaýytyna mashına toptamalaryn ákeledi, JAC markasyn óndirip, ony shetelge eksporttaıdy. Jylyna 1500-3000 kólik óndirý josparlanyp otyr. Taýar Tájikstan, Reseı sııaqty TMD elderine eksporttalady. Jalpy, qytaılyq ınvestor China National Vehicles Importand Export Corporation 10 jylda otandyq mashına óndirisine 1 mlrd dollar salmaqshy.
Al úshinshi joba - Soltústik Qazaqstandaǵy maı zaýytyna 19 mln dollar ınvestıtsııa quıylypty. Ónim Qytaıǵa eksporttalady.
Eń bastysy, bul úsh zaýytta 400 jumys orny ashylǵan. Onyń barlyǵynda derlik jergilikti halyq eńbek etýde.
Jalpy, Qazaqstanda qytaı kásiporyndarynyń sany az emes. 2017 jyldyń aqpan aıynda elimizde Qytaıdyń qatysýymen qurylǵan 2783 kásiporyn tirkelgen.
Qytaı qaı salalarǵa qyzyǵýshylyq tanytyp otyr?
2015 jyldan beri QHR men Qazaqstan kólik ınfraqurylymy, saýda, qaıta óńdeýshi ónerkásip, qurylys, aýyl sharýashylyǵy jáne basqa da salalarda klasterlik aımaq qurý jóninde 5 kelisim jasasqan. Qytaılyqtar energetıka sektoryna, atap aıtqanda munaı barlaý jáne óndirý, janarmaı quıý stansalary jelisin keńeıtý isine mol ınvestıtsııa salǵan. Sonymen qatar, telekommýnıkatsııany jańartý, aýyl sharýashylyǵy ónimin qaıta óńdeý, teri óńdeý, saýda jáne qoǵamdyq tamaqtaný kásiporyndaryn ashý, taǵy basqa salalarǵa jıi qyzyǵýshylyq tanytady. Ekonomıka ǵylymdarynyń doktory Valentın Katasonovtyń aıtýynsha, Qytaı kóbinde munaı-gaz, qurylys jáne saýda-sattyqqa jıi ınvestıtsııa quıady. «Sońǵy jyldary ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵyna da kóbirek nazar aýdaratyn boldy» deıdi maman.
Eki el birlesip, júzege asyrǵan mańyzdy ınvestıtsııalyq jobalar qatarynda PetroKazakhstan Inc munaı kompanııasy, «Aqtóbemunaıgaz», «Qarajanbasmunaıgaz» AQ (CITIC Group qytaı memlekettik ınvestıtsııalyq korporatsııasy), Pavlodar alıýmınıı zaýyty, «Іrkól» ýran kenishin ıgerý jobasy, Moınaq GES-i, «Atasý-Alashankoý» munaı ótkizý qubyryn paıdalaný (QazTransOıl jáne CNODC), «Qazaqstan-Qytaı» gaz qubyry («Azııalyq Gaz qubyry» JShS - «QazTransGaz» AQ jáne «Trans-Asia Gas Pipeline Company Limited» (QHR), «Beıneý - Shymkent» gaz qubyry («Beıneý - Shymkent» gaz qubyry» JShS - «QazTransGaz» jáne «Trans-Asia Gas Pipeline Company Limited» (QHR)), qazaq-qytaı shekarasyndaǵy «Qorǵas» halyqaralyq ortalyǵy sııaqty jobalar bar.
Kóp salada Qytaı Qazaqstanǵa úlgi kórsetip keledi. Máselen, ótken jyldyń mamyr aıynda Anhui Geyi Biorefineries Industrial Park Limited Aqmola oblysynda qaıta óńdeýshi kásiporyn ashyp, oǵan 300 mln dollar qarajat salatynyn jetkizdi. Bul joba boıynsha qytaı tarapy búkil ınvestıtsııalanatyn kapıtaldy óz moınyna alady. Óndiris orny jylyna 10 mln tonna qatty jáne suıyq tyńaıtqysh shyǵarýdy josparlap otyr. Sonymen qatar, 5 myń tekshe metr metan óndirip, jyl saıyn 70 myń tonna bıohımııalyq lıgnındi Eýropa men Qytaıǵa eksporttamaq. Al jel týrbınasyn shyǵaratyn iri qytaılyq kompanııa Xinjiang Goldwind Science and Technology bıyl Almatyda jel energııasy negizinde qýattylyǵy 5 mln Vt bolatyn eki qondyrǵy ornatatyn boldy.
Qytaı ınvestorlary hali múshkil zaýyttardy
qaıta «tiriltedi»
Qytaı Qazaqstandaǵy qazba baılyqtar óndirisine ǵana emes, shyǵynǵa ushyraǵan óndiris oryndaryn qaıta jandandyrýǵa da kúsh salmaq. Aıtalyq, byltyr «Orda Glass» JShS men China Triumph International Qyzylordadaǵy jaǵdaıy múshkil shyny zaýytynyń qurylysyn aıaqtaý jóninde kelisim jasasty. Al ótken jyly qyrkúıekte qytaılyq Zheng&Agrotechnology Co. Ltd Batys Qazaqstandaǵy jaı-kúıi shatqaıaqtap turǵan et kombınatyna 47 mln dollar ınvestıtsııalaıtyny týraly belgili boldy. Sonyń arqasynda 30 myń bas qoıǵa arnalǵan jem-shóp alańqaıy salynady. Al qoı eti Qytaıǵa eksporttalady dep kútilýde. Sonymen qatar, ShQO-daǵy «Olenıı park» sharýa qojalyǵy qytaı ınvestorlarymen birigip, múıiz jáne et ónimderin óńdeıtin tseh qurylysyn aıaqtamaq. Joba júzege assa, jyl saıyn 1 tonnaǵa deıin maral jáne buǵy múıizin óńdeýge múmkindik beredi.
Jalpy, bul tizimdi toqtaýsyz jalǵastyra berýge bolady. Investorlar jabylǵan zaýyttarǵa jan bitirip, jergilikti turǵyndardy eńbekpen qamtysa, Qytaımen ekonomıkalyq baılanysymyzdyń jemisin sonda kóremiz.
Investıtsııa keleshegi
Qytaı Qazaqstanǵa salynatyn ınvestıtsııany tek qana ósire bermek.
«Qos kórshiniń yntymaqtastyǵy tek qana keńeıe túsedi. Ortaq jobalarymyz jumysyn jalǵastyrady jáne ınvestıtsııa kólemi artady. Qarjylyq qoldaý álbette, toqtamaıdy», - deıdi QHR-dyń Qazaqstandaǵy tótenshe jáne ókiletti elshisi Chjan Hanhýeı.
Qytaı Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq elderiniń ishinde eń kóp ınvestıtsııany Qazaqstanǵa salyp otyr. Bul Qazaqstannyń Qytaı syrtqy ekonomıkalyq strategııasynda erekshe oryn alatynyn kórsetedi. Sonymen birge, Qazaqstandaǵy ınvestıtsııalyq klımat EAEO elderine qaraǵanda aıtarlyqtaı qolaıly ekenin bildirse kerek.
Jalpy alǵanda, eki eldiń ekonomıkalyq yntymaqtastyqty ári qaraı keńeıtýine barlyq múmkindik bar. Atap aıtqanda geografııalyq jaqyndyq, ınvestıtsııalyq klımat, salyq zańnamasy, saıası turaqtylyq, Qazaqstannyń tranzıttik múmkindikteri soǵan barynsha jaǵdaı jasap otyr.
