Qysta jalań qolmen aý qurdyq, daýylda qaıyqtan da quladyq - jarty ǵasyrdan astam ýaqyt balyq aýlaǵan qarııamen suhbat
- Áńgimemizdi týyp-ósken jerińizden bastasaq…
- 1950 jyly Kúrshim aýdany Jolnusqaý aýylynda dúnıege keldim. Ol kezde aýylymyz Qyzyl ógiz dep atalǵan. Soǵystan keıingi jurt eńsesi tiktele bastaǵan ýaqyt. Eseıgen shaqta túrli jumysqa tartylyp, eresekterge qolǵabys bolyp júrdik. Maǵan ásirese balyq aýlaǵan unaıtyn.
- Balyq aýlaýǵa bala kúnnen qyzyqtyńyz ba?
- Arǵy atalarym, ákem, naǵashy jurtym túgel balyqshy bolǵan. Olarǵa qarap boı túzep, osy joldy tańdadym. Ol kezde Kúrshimde balyq zaýyty áli boı kótere qoımaǵan. Mektepti 8 synypqa deıin Jolnusqaýda oqyp, 1966 jyly Tarbaǵataıdyń Tuǵyl aýylyna balyq zaýytyna jumysqa kettim. Arada jyl ótkende sondaı zaýyt Kúrshimde de iske qosyldy.
1968 jyldyń qazanynda áskerge shaqyrylyp, Reseıdiń Mýrmansk oblysyna qarasty Severomorsk qalasynda Otan aldyndaǵy boryshymdy óteýge attandym. Jerlesterim aýyldaǵy jalǵyz júk kóligimen aýdan ortalyǵyna deıin shyǵaryp salǵany áli esimde. Áskerden oralǵan boıda aýylda qaıta jumysqa kiristim. Ertiske aý quryp bastaǵanda brıgadır Aqash Qaraǵyzovpen, ýchaske bastyǵy Qabyláshim Amanov aqsaqalmen tize qosyp eńbek ettik. Aldymen motorıst, keıin brıgadır qyzmetin atqardym. Ol zamanda Jolnusqaýda tútin sany mol, halyq qarasy qalyń-tuǵyn. Ózimiz úsh aǵaıyndy edik. Qaryndasym kezinde qyzylshadan shetinep ketken.
- Ertiste qandaı balyqtar kezdesedi?
- Jas kúnimizde Ertistiń qory mol bolatyn. Alabuǵa, aqqaıran, shortan, sazannan bastap, taban, qarabalyqqa deıin shorshyp, aýymyz tolatyn. Bekire men aqbalyq ta nesibemizge tıetin. Al qazir qansha ekeni belgisiz. Kókserke ózenge bertinderi jiberildi. Bir jaǵynan, ol ýaqytta aýlanǵan ár balyqtyń suraýy bolatyn. Esep-qısaby birden shyǵarylady. Onymen qosa, balyq aýlaý – jeńil ónerkásip sanalǵanymen, is júzinde ár azamatty aýyr jumys kútip turady.
- Osy jaıly tereńirek aıtyp berseńiz…
- Qystygúni qalyńdyǵy bir metrden asatyn muz oıamyz. Ony at aıdaıdy. 1970 jyldary aıaz qatty edi. Qys aılarynda 40-45 gradýstan túspeıtin. Tek 1981 jyldan beri qaraı aıaz beti qaıtqan. Qýatty tehnıkalar joqtyń qasy. Aýylymyzdan 10 shaqyrymdaı uzap, balyq aýlap, balyqshylar ýaqytsha aıaldaıtyn arnaıy orynda jattyq.
Kıgen qolǵabyń kedergi jasasa, jalań qolmen aý qurýǵa týra keledi. Aldyn ala ekshep, jospar qurmasań mejeniń oryndalýy ekitalaı. Bir aýmaqta úsh brıgadır, ýchaske bastyǵy, onǵa tarta jumysshy jumyldyrylyp, ókimet bekitken kesteden qalyspaýǵa tyrysamyz. Qabyldaý pýnktine barǵanda bir tonna balyq ótkizesiń. Olar balyqty túrine qaraı toptap, esebi shyqqan soń kvıtantsııa arqyly aqshamyzdy beredi.
Qazir qap-qap aýlanatyn balyqtyń qaıda ótkizilip jatqany belgisiz. Ertistegi balyq qorynan kóbi beıhabar. Balyqshylar quqyǵyn qorǵaıtyn zań da joq. Odan qalsa, osydan 50-60 jyl buryn qural-saıman, tehnıkalarmen ókimet qamtamasyz etse, qazir kerek-jaraǵyn ár balyqshy ózi satyp alady. Qaıyq, janarmaı, aýdan bastap, qajetti zattarǵa qarajat óz qaltalarynan shyǵyp jatyr. Qum keship, qar ombylap júrip kólikteri synady. Motor isten shyǵyp, bólshekteri buzylady. Aýdyń ortasha baǵasy – 8-9 myń teńge.
- Balyq aýlap júrgende túrli oqıǵalar bolǵan shyǵar?
- Sý betine shyqqan árbir sát qyzyqty ári qaýipti. Buryndary satylymda temir qaıyqtar bolmaǵan. Al aǵash qaıyqtyń qatty jelde aýdarylyp túsýi op-ońaı edi. Birde qatty daýylda qalǵan kezde janymda Sábıev Ahmethan degen motorıst boldy. Áli esimde, bul 1972 jyl, qazan aıynyń 18-i bolatyn. Tańerteńgi 4:00-de aý sýyryp, tús aýa saǵat 11:00-ge deıin balyq ótkizýimiz kerek. Odan keshiksek, balyq tutynýǵa jaramsyz dep tanylady. Soǵan úlgereıik dep sý betine shyǵyp edik, daýyl údep ketti. Qaıyqtarymyz aýdarylyp, sýǵa quladyq. Áıteýir ekeýmiz de amanbyz. Bir qaıyqtan kóz jazyp qaldyq, ekinshisi alysqa uzamapty. Sodan áıteýir degende júzip baryp qaıyqqa minip, es ketti, jan shyqty degende jaǵaǵa ázer jettik.
- Balalaryńyzdyń ishinen ózińiz sekildi balyqshy bolǵandar bar ma?
- Jubaıymmen tórt qyz, bir uldy tárbıelep ósirdik. Qudaıǵa shúkir, toǵyz nemere, bir shóbereniń ata-apasymyz. Úsh perzentimiz qazir Jolnusqaýda bir-bir úı. Eki qyzymyz Almaty men Óskemende turyp jatyr. Ulym Amantaı ekeýimiz birlesip aý quryp, balyq aýlaımyz. Qyzdarym túgel ustazdyq jolda eńbek etýde.
- Áńgimeńizge kóp rahmet!
