Kúzdiń alǵashqy kúninen elde qandaı ózgerister bolady
ASTANA. KAZINFORM – 1 qyrkúıekten elimizde zeınetaqy tóleminiń tártibi ózgerip, stýdentter stıpendııasynyń mólsheri artady. Mektepterde durys tamaqtaný boıynsha halyqaralyq usynymdarǵa sáıkes ázirlengen tamaqtanýdyń jańa standarty jáne perspektıvalyq mázir qoldanysqa engiziledi. Kúzdiń alǵashqy kúninen qoldanysqa enetin osy jáne ózge de ózgeristerdi Kazinform sholýynan oqyńyz.
Zeınetaqy tóleý tártibindegi ózgerister
Sonymen Úkimettiń 2025 jylǵy 18 tamyzdaǵy qaýlysymen zeınetaqy tólemderi men Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryna (BJZQ) jarnalardy ustaý tártibin retteıtin birqatar normatıvtik aktige ózgerister engizip, kúshine endi.
Zeınetaqy tólemi ótinish bergen kúnnen nemese elektrondyq ótinimdi tirkeý kúninen bastap taǵaıyndalady jáne zeınet jasyna jetkenge deıin nemese jınaq tolyq taýsylǵanǵa deıin júzege asyrylady. Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory jyl saıyn tólem mólsherin ózdiginen qaıta esepteıdi.
Qazaqstan azamattyǵynan aırylý, shetelge turaqty turýǵa ketý nemese qujattyń jaramsyz dep tanylýy jaǵdaıynda tólem erejede kózdelgen tártippen toqtatylady. Qaıtys bolǵan salymshynyń týystaryna jerleýge birjolǵy tólem kózdelgen. Ol 94 aılyq eseptik kórsetkishten (AEK) aspaıdy, biraq shottaǵy jınaq somasynan kóp emes. Eger osy tólemnen keıingi qaldyq eń tómengi zeınetaqy mólsherinen az bolsa, ol da otbasy múshelerine aýdarylady.
Ózgerister mindetti zeınetaqy jarnasy, mindetti kásibı zeınetaqy jarnasy jáne jumys berýshiler jarnasyn ustaý tártibine de engizildi. Osylaısha, mindetti zeınetaqy jarnasy men mindetti kásibı zeınetaqy jarnasy Salyq kodeksinde kózdelgen keıbir tólem men tabystan ustalmaıdy. Atap aıtqanda, bul bosatý:
- Salyq kodeksiniń 319, 329, 330 jáne 341-babynda kórsetilgen tabysqa (jekelegen tarmaqshalardan basqa)
- múgedektigi bar adamdarǵa tólenetin zattaı nysandaǵy tólem men materıaldyq ıgilikke qoldanylady.
Osyǵan uqsas tártip jumys berýshilerdiń jarnasynda da belgilengen: keıbir tólem men tabys túrin esepteý kezinde eskerilmeıdi.
Stıpendııa artady
Elimizde jyl saıyn stýdentterdiń stıpendııasy 15-20 paıyzǵa artyp otyrady. Aıtalyq, 1 qyrkúıekten bastap stýdentterdiń stıpendııasy – 20, al magıstranttar men doktoranttardyń stıpendııasy 15 paıyzǵa artady. Aqshaǵa shaqqanda:
- bakalavrlardyń stıpendııasy - 52 372 teńge
- pedagogıkalyq mamandyqtar úshin - 84 myń teńge
- magıstranttar úshin - 117 098 teńge
- doktoranttar úshin - 262 500 teńge bolady.
Osylaısha, stýdentterdiń stıpendııasynyń mólsheri 2020 jylmen salystyrǵanda 2 ese ulǵaıtyldy.
Munan bólek, bilim alýshylardyń ǵylymı-zertteý jáne oqý-tanymdyq qyzmetin yntalandyrý, neǵurlym daryndy jáne qabiletti stýdentter men magıstranttardy qoldaý, sondaı-aq zııatkerlik áleýetti qalyptastyrýǵa járdemdesý maqsatynda Prezıdent stıpendııasy barlyǵy 1 080 stýdent pen 8 magıstrantqa beriledi. Aıta ketsek, prezıdenttik stıpendııa kólemi:
- stýdentterge - 83 796 teńge
- magıstranttarǵa - 194 048 teńge.
Stıpendıattar úshin irikteýdiń negizgi krıterııi - tek «óte jaqsy» (A, A -) oqý. Sondaı-aq, stýdentter men magıstranttardyń respýblıkalyq jáne halyqaralyq olımpıadalardaǵy, shyǵarmashylyq konkýrstardaǵy, sporttyq jarystardaǵy, festıvaldardaǵy jetistikteri eskeriledi. Munan bólek, ónertabystardyń avtorlary stıpendııa ıegerleri bola alady.
Prezıdent stıpendııalary memlekettik organdar arasynda kelesideı bólindi:
Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi:
- stýdentterge – 1014 stıpendııa
- magıstranttarǵa – 5 stıpendııa.
Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi:
- stýdentterge – 17 stıpendııa
- magıstranttarǵa – 1 stıpendııa.
Densaýlyq saqtaý mınıstrligi:
- stýdentterge – 4 stıpendııa
- magıstranttarǵa – 1 stıpendııa.
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi:
- stýdentterge – 45 stıpendııa
- magıstranttarǵa – 1 stıpendııa.
9 synyp túlekteri kásiptik mamandyqtarda tegin oqıdy
Eńbek naryǵyn suranysqa ıe mamandarmen qamtamasyz etý maqsatynda memleket 9-synyp túlekterine tegin bilim alý múmkindigin jasap otyr. Sonyń nátıjesinde bıyl suranysqa ıe tehnıkalyq jáne kásiptik bilimmen 153 myń stýdent tegin qamtylady. Bul kórsetkish ótken jylmen salystyrǵanda 10 myń orynǵa artty. Memlekettik tapsyrystyń 70 paıyzy tehnıkalyq mamandyqtarǵa, onyń ishinde mashına jasaý, kólik, energetıka, IT, qurylys jáne basqa da salalarǵa baǵyttalady.
Negizgi basymdyq básekege qabiletti mamandar daıarlaýǵa, bilim berý mekemelerin zamanaýı materıaldyq-tehnıkalyq bazamen tolyq qamtamasyz etýge, pedagogterdiń biliktiligin arttyrýǵa beriledi. Qazirgi tańda kásiptik-tehnıkalyq bilim berý júıesin transformatsııalaý boıynsha keshendi jumys júrgizilip jatyr. Bul memlekettik tapsyrystyń kólemin ulǵaıtýdy, bilim berý baǵdarlamalaryna úzdik halyqaralyq tájirıbelerdi engizýdi, kásibı sheberlik chempıonattaryn ótkizýdi qamtıdy. Sondaı-aq, kásiporyndar úshin dýaldi oqytý júıesin damytý jáne mamandardy daıarlaý maqsatynda bıznes qurylymdary men ınvestorlardy tartý josparlanǵan.
Búginde tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý júıesinde 772 kolledj jumys isteıdi. Kolledjderge 518 kásiporyn sheftik qamqorlyq kórsetedi, olardyń sanyn 4 myńǵa jetkizý josparlanǵan. Sonymen qatar jumys berýshilermen birlesip, kásiptik standarttar men memlekettik jalpyǵa mindetti bilim berý standarttary jáne WorldSkills standarttarynyń talaptaryn eskere otyryp, 8 myńǵa jýyq bilim berý baǵdarlamasy ázirlendi. Bıyl kolledjder men jumys berýshiler 2 myńnan astam bilim berý baǵdarlamasyn ázirleıdi jáne óndiristik bazada 2 myń pedagog taǵylymdamadan ótedi.
Oqýshylar jańa standartpen tamaqtanady
1 qyrkúıekten bastap bilim berý uıymdarynda durys tamaqtaný boıynsha halyqaralyq usynymdarǵa sáıkes ázirlengen tamaqtanýdyń jańa standarty jáne kóp nusqaly úlgilik perspektıvalyq mázir qoldanysqa engizildi. Tamaqtanýdyń jańa standarty durys tamaqtanýǵa baǵyttalǵan. Atap aıtqanda, semizdik, qant dıabeti, júrek-qan tamyrlary jáne basqa aýrýlardyń damý qaýpin azaıtý maqsatynda qantty 3,6 ese tuzdy 5 ese deıin azaıtýdy kózdeıdi. Bul norma ınfektsııalyq emes aýrýlardy, onyń ishinde balalardaǵy semizdikti 15 paıyzǵa deıin, qant dıabetin 20 paıyzǵa deıin, arterııalyq gıpertenzııany 18 paıyzǵa deıin jáne basqa da sozylmaly aýrýlardy 15 paıyzǵa deıin azaıtýǵa yqpal etedi.
Engiziletin negizgi túzetýler mynalar:
- balalar bolatyn obektiler úshin erekshe mártebe beriledi;
- obektidegi aǵymdaǵy jaǵdaıdy durys baǵalaý úshin aldaǵy tekserýler týraly aldyn ala habarlamany alynyp tastalady;
- obektilerdi sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq talaptarǵa sáıkes keltirý maqsatynda monıtorıngtik saparlar júıesi engiziledi.
Al tamaqtaný standartynda as bloktary joq shaǵyn jınaqtalǵan mektepter úshin mázir kózdelgen. Alǵash ret mektep taǵamdaryna qanaǵattaný deńgeıin baǵalaýǵa múmkindik beretin jeýge jaramsyzdyq ındeksi (tárelkedegi tamaq qaldyqtary) uǵymy engizildi.
Tamaqtanýdyń jańa standarty bilim berý obektileri men mektepke deıingi balalar obektilerine qoldanylady.
«DosbolLIKE»
Alǵash ret elimizdiń barlyq mektebi men kolledjinde balalar men jasóspirimder arasyndaǵy býllıng oqıǵalaryn azaıtýǵa, bilim berý uıymdarynda qaýipsiz, qoldaýshy jáne ózara qurmetke negizdelgen orta qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan otandyq «DosbolLIKE» profılaktıkalyq baǵdarlamasy engizildi.
Ol balalardyń ál-aýqaty ındeksiniń qaǵıdattary men halyqaralyq jáne otandyq normatıvtik-quqyqtyq aktilerge sáıkes ázirlengen jáne býllıngke qarsy kúrestegi úzdik halyqaralyq tájirıbelerge súıenedi.
Baǵdarlamanyń aprobatsııasy elimizdiń 9 óńirindegi 50 mektepte júrgizilip, oǵan shamamen 70 myń oqýshy men 5,5 myńnan astam pedagog qatysty. Ony júzege asyrý birneshe kezeńnen turdy:
- qazirgi ahýaldy dıagnostıkalaý
- mektepishilik býllıngtiń aldyn alý júıesin qurý
- pedagogterdi oqytý jáne ata-analardy tartý.
Árbir mektep dıagnostıkanyń nátıjelerine súıene otyryp, barlyq qatysýshylardyń — oqýshylar, muǵalimder men ata-analardyń qatysýymen býllıngke den qoıýdyń óz modelin qalyptastyrdy.
Aprobatsııa qorytyndysy boıynsha oqýshylar men pedagogter arasynda júrgizilgen saýalnamalar mektep ortasynda aıtarlyqtaı oń ózgerister bolǵanyn kórsetti. Atap aıtqanda, 2025 jyly býllıngke qatysýshy agressorlardyń (býllerlerdiń) úlesi 2024 jylmen salystyrǵanda 1,5%-ǵa tómendedi. Sonymen qatar, ózderin jábirlenýshi sezinetin oqýshylardyń (vıktımderdiń) sany 5,4%-ǵa azaıdy. Buǵan qosa, senim arta alatyn, syryn bólise alatyn eresek tálimgeri bar balalardyń sany úsh ese ósti.
Aprobatsııa nátıjesinde eń tıimdi tájirıbeler Astana, Almaty qalalary men Abaı, Jambyl oblystarynyń mektepterinde baıqaldy. Atalǵan mektepterde shaǵym → taldaý → kómek jospary → qadaǵalaý úlgisi sátti qoldanyldy. Bul protseste arnaıy antıbýllıngtik toptar men keıingi baqylaý sharalary iske qosyldy.
Baǵdarlama aıasynda mamandardy aýqymdy daıarlaý kózdelgen. Qazirdiń ózinde 2,5 myńnan astam pedagog, psıholog jáne bilim berý júıesiniń qyzmetkerleri oqytyldy. Jyl sońyna deıin bul kórsetkishti 8 myńnan astam mamanǵa jetkizý josparlanyp otyr.
PIK-ter qaıta tirkeýden ótýi tıis
15 qyrkúıekten bastap «Turǵyn úı qatynastary týraly» Zańǵa engizilgen ózgerister kúshine enip, páter ıeleri kooperatıvteriniń (PIK) qyzmetine arnalǵan 51-6-bap qoldanysqa engiziledi. PIK qyzmeti tek zańmen ǵana emes, sondaı-aq ýákiletti organmen bekitiletin PIK-tiń úlgi jarǵysy negizinde retteledi. Barlyq PIK bir jyl ishinde mindetti túrde qaıta tirkeýden ótýi tıis. Bul rette ádilet departamentterine jarǵyny usyný talap etilmeıdi. PIK beıkommertsııalyq uıym retinde tirkeledi jáne sol mártebede qyzmet atqarady.
PIK-tiń mindetti qyzmetteri:
1. páterlerdiń, turǵyn emes úı-jaılardyń, qoımalar men avtoturaq oryndarynyń menshik ıeleriniń tizimin qalyptastyrý;
2. turǵyndardyń qaýipsizdigi men jaıly ómir súrý jaǵdaılaryn qamtamasyz etý;
3. jalpy jınalystardy uıymdastyrý jáne ótkizý;
4. kommýnaldyq qyzmetter kórsetýge arnalǵan sharttardy jasasý;
5. jınalystyń jáne úı keńesiniń sheshimderin oryndaý;
6. jınalysqa kelesi qujattardy daıyndaý jáne usyný:
- jyldyq shyǵystar smetasynyń jobasy;
- aı saıynǵy jáne jyldyq esepter.
7. kondomınıým obektisi boıynsha aǵymdaǵy jáne jınaq shottaryn 15 kún ishinde ashý jáne ony basqarý;
8. barlyq túrdegi jarnalardyń (onyń ishinde qoımalar men turaq oryndary úshin) ýaqtyly tólenýin baqylaý;
9. jazbasha suraý salý negizinde menshik ıelerine kelesi qujattardy usyný:
- shottar boıynsha kóshirmeler;
- qarjylyq qujattama;
- esepter men jınalys hattamalary (qaǵaz jáne/nemese elektrondyq túrde).
10. kommýnaldyq qyzmetterdiń sapasyn baqylaý;
11. jylytý maýsymyna daıyndyq, lıftiler jumys jasaýy men qaýipsizdik júıeleriniń (órt dabyly, tútin shyǵarý jáne t.b.) jumysyn qamtamasyz etý;
12. TKSh salasyndaǵy elektrondyq aqparattyq júıelerge derekterdi engizý.
PIK-nyń barlyq kiristeri tek jarǵylyq maqsattarǵa baǵyttalýy tıis. Paıdany qatysýshylar arasynda bólýge jol berilmeıdi.
Jeke kásipkerlikti tirkeý sharty ózgeredi
Shildedede Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq, kásipkerlik jáne eksporttyq nesıe agenttiginiń qyzmeti máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańǵa qol qoıdy. Osy zańmen Kásipkerlik kodekske ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi. Ol ózgerister 15 qyrkúıekten bastap kúshine enedi.
Sonymen kelesi sharttardyń birine sáıkes keletin jeke tulǵalar dara kásipker retinde mindetti memlekettik tirkelýge jatady:
- turaqty negizde jaldamaly jumys kúshin paıdalanatyn
- jeke kásipkerlikten salyq zańnamasyna sáıkes eseptelgen, tıisti qarjy jylynyń 1 qańtarynda qoldanysta bolǵan eń tómengi jalaqynyń 360 eselengen mólsherinen asatyn jyldyq kirisi bar.
Osylaısha, dara kásipker retinde tirkelý maqsatynda jyldyq eń joǵary tabys mólsheri qazirgi kezdegideı eń tómengi jalaqy mólsherinde emes, aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde aıqyndalatyn bolady. Demek, kiristiń eń joǵary mólsheri 12 AEK-ten 360 AEK-ke (2025 jyly 1 AEK 3 932 teńge) deıin ósedi.
Sheteldik jumys kúshin tartý tetigi jańarady
1 qyrkúıekten bastap elimizde Qazaqstanda sheteldik jumys kúshin tartý tetigi jańartylyp, qoldanysqa engizildi. Jańa ózgerister ishki eńbek naryǵyn qorǵaýǵa jáne jumysqa ornalasý protsesin jeńildetýge baǵyttalǵan. Osy oraıda, jumys berýshiler bos jumys ornyn aldymen elektrondy eńbek bırjasynda jarııalap, otandyq mamandardy izdeýge mindetti bolady. Al eger 15 kún ishinde laıyqty kandıdat tabylmasa, onda jumys berýshi sheteldik maman tartýǵa ótinish berýge quqyly.
Ótinish Egov.kz, Elicense.kz, Enbek.kz portaldary men Migration.enbek.kz júıesi arqyly elektrondy túrde rásimdeledi. Qujattar memlekettik aqparattyq júıeler arqyly avtomatty tekseriledi. Bul komıssııanyń qatysýyn alyp tastap, adamı faktordy azaıtady. Sonymen qatar jumys berýshiler sheteldik qyzmetkerlermen jasalǵan eńbek sharttaryn arnaıy biryńǵaı júıege engizip, olardyń jeke sáıkestendirý nómirin alýdy qamtamasyz etýge mindetti.
Jańa tártip Qazaqstan azamattarynyń jumyspen qamtylýyna basymdyq berip, memlekettik qyzmet kórsetýdegi qaǵazbastylyqty azaıtýǵa múmkindik beredi.