Kúrish sortyn jańartyp turmasa, azyp-tozady – ǵalym

QYZYLORDA. KAZINFORM – Qyzylordalyq ǵalymdar sý tapshylyǵy máselesiniń kúrdelengenin eskerip, sýdy az qajet etetin jáne erte pisetin kúrish sortyn shyǵardy. «Syr sulýy» dep atalatyn jergilikti sort 105-110 kúnde pisip-jetiledi. Jergilikti klımat pen topyraqqa tolyq beıimdelgen. 

Aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory, Y.Jaqaev atyndaǵy qazaq kúrish sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýty tuqym sharýashylyǵy bóliminiń bas ǵylymı qyzmetkeri Qurmanbek Bákiruly kúrish sortyn jańartýdaǵy birneshe sebepti atady.

– Buryn Syr salysyna tán aýrý kórsetkishi óte tómen edi. Keıin syrttan kúrishtiń ózge de sorttary ákelinip, túrli shtamptar paıda boldy. Onyń kesiri barlyq kúrishke, tipti aýrýǵa shaldyqpaıdy dep júrgen reseılik sorttarǵa da tıdi. «Lıder», «ıAntar» sııaqty sorttardan tutynýshylardyń kóbi bas tartyp jatyr. Sort aýystyrýdaǵy bir qajettilik – osy. Keńes ókimeti kezinde negizinen ónimniń kórsetkishine ǵana mán berilip, aýrý jáne taǵy basqa jáıtterdi nazarǵa alǵan joq. Sharýashylyqtar ózi óndirip, ózi saýdaǵa shyǵaratyn bolǵandyqtan ımıdjin saqtaý úshin tek bertin kele sapany birinshi orynǵa qoıatyn boldy. Shet elderde bir sortty 7-8 jyl ǵana egedi. Kezekte ony almastyratyn basqa sorttar daıyn turady. Áıtpese, sort azyp-tozyp, jaramsyz kúıge túsedi, - dedi ol. 

Ǵalymdardyń aıtýynsha, tuqym sharýshylyǵynda sortty aýystyrý jáne jańartý sııaqty eki úlken mindet bar. Onyń alǵashqysynda synaq nátıjesine sáıkes eskisin salystyrmaly túrde sapasy táýir jáne molyraq ónim beretin jańasymen aýystyrýdy qamtıdy. Al ekinshisinde sorttyq jáne bıologııalyq sapasy nasharlaǵan tuqym túrleri jaqsysymen aýystyrylady.

– Reseı sorttarynan mol ónim alýǵa bolady. Biraq aýrýǵa ushyrasa, qyrylyp qalady. Al jergilikti sorttardy shyǵarǵanda aýrýǵa tózimdiligi, qurǵaqshylyqqa, jerdiń tuzdylyǵyna beıim bolýy eskeriledi. «Syr sulýy» sekildi erte pisetin sorttar aýyryp úlgermeıdi, taǵy bir artyqshylyǵy – osy, - dedi ǵalym. 

Onyń aıtýynsha, sortty jańadan shyǵarýǵa keminde 12-15 jyl kerek. Selektsııa úzdiksiz júrgizilgende ǵana nátıje beredi. Ókinishke qaraı óńirimizde kadr jáne qarjy tapshylyǵyna baılanysty keıbir jyldary bul jumys úzilip qalǵan. Instıtýt ókilderi qazirgi kúni másele sheshimin tapqanyn, sondyqtan sort shyǵarý isinde irkilis bolmaıtynyn aıtyp otyr. 

Buǵan deıin habarlaǵanymyzdaı, Qyzylorda oblysynda kúrish ornyna sýdy az qajet etetin kókónis kólemi artty.