Kúrmeýi kóp kóshi-qon máselesi Qyzylordada qalaı sheshilip jatyr?

QYZYLORDA. Qańtardyń 14-i. QazAqparat /Rýslan Igilik/ – Elimiz óz aldyna derbes memleket bolyp, táýelsizdik saltanat qurǵaly atamekenge bet burǵan qandastarymyzdyń qatary kóbeıdi.

Olardyң biri kvotamen kelse, ekinshisi өz betimen týғan jerge oralýda. Kөshi-қon komıtetiniң Қyzylorda oblysy boıynsha departamentiniң dırektory Salhadın Myrzabekov osy otandastarymyzdy atajұrtta sәtimen қonystandyrý jұmystary týraly әңgimeleıdi. ? Elbasy Қazaқstan halқyna arnaғan Joldaýynda "Oralmandardy arnaýly ortalyқtarda aldyn ala daıyndaý, olardy қoғamymyzғa beıimdeý men kiriktirý үshin jaғdaı týғyzýғa kөbirek zer salýymyz kerek", dep atap kөrsetken bolatyn. Osyғan oraı atқarylғan isterge toқtala ketseңiz. ? Týғan jerdiң topyraғyn aңsaғan қandastardyң atamekenge at basyn bұrýy ýaқyt өtken saıyn jıilep keledi. Olardyң jaңa jaғdaıғa tezirek beıimdelýi үshin arnaıy kәsipke baýlý қajettigin Elbasy sol Joldaýynda atap aıtқan da bolatyn. Osyғan oraı, Kөshi-қon komıtetiniң oblystyқ departamenti birқatar sharalardy jүzege asyrdy. Elimiz tәýelsizdik týyn tikkeli oblysқa kvotamen құramynda 17314 adamy bar 3542 otbasy oralypty. Olarғa zaң talaptaryna saı jәrdemaқy tөlenip, tıisti oryndarғa ornalastyryldy. Al өtken jyldyң өzinde ғana oblysқa bөlingen kvota aıasynda 300 otbasy oralmandar қataryn tolyқtyrdy. Elge oralғandardyң deni Өzbekstan, Қyrғyzstan, Moңғolııa men Tәjikstannan. Arasynda alystaғy Aýғanstannan, Iran men Қytaıdan kelgender de kezdesedi. Bұnyң өzi tәýelsiz elimizdiң әlem jұrtshylyғy aldyndaғy bedeliniң өskenin aıғaқtaıdy. Elimizdiң eңse tiktep, damyғan elder қataryna қosylýғa degen talpynysy oң nәtıje berip jatқandyғyn osydan-aқ aңғarýғa bolady. - Atamekenin aңsap jetken қandastarғa memleket tarapynan қandaı kөmekter kөrsetilýde? ? Oralmandardy arnaýly ortalyқtarda aldyn ala daıyndaý, қoғamғa beıimdeý men kiriktirý barysynda tүrli sharalar jүzege asyrylýda. Jaңa қonysқa kelgen oralman otbasylarynyң әleýmettik, құқyқtyқ қorғalýyn қamtamasyz etý, olardy jұmyspen қamtyp, kәsibı oқytý men beıimdeý, қaıta daıarlaý isi departament mindetterine kiredi. Otanyna oralғan қandastardyң өzderiniң әleýmettik құқyқtaryn tұrғylyқty halyқpen birdeı paıdalanýyna kүsh salynady. Mәselen, oralmandardyң oқý jasyndaғy balalarynyң mektepke tolyқtaı tartylýy қamtamasyz etilgen. Olarғa zaң normalary boıynsha zeınetaқy, memlekettik jәne balalar jәrdemaқysy, ataýly әleýmettik kөmek, tұrғyn үı kөmekteri taғaıyndalyp, tөlenip keledi. Өtken jyldan bastap oralmandardyң "Yntymaқ" қoғamdyқ birlestigi құrylyp, ol oblystaғy shetten kelgen қandastardyң қordalanғan tүrli mәselelerin sheshýge atsalysty. Өzge elderdegi қazaқ dıasporalarymen baılanysyp, kөshi-қon departamentine eleýli kөmek kөrsetti. Sondaı-aқ oblys әkimi janynan құrylғan oralmandar isteri jөnindegi keңes te kөptegen mәseleniң ұıytқysy boldy. Al oralmandardy jergilikti jaғdaıғa beıimdeý, olarғa қoldaý kөrsetý maқsatynda jýyrda құrylғan "Dıdar" қoғamdyқ қory tarapynan departamenttiң nұsқaýlyғy shyғarylyp, taratyldy. Mұnyң өzi oralmandardyң jaңa ortaғa beıimdelýine, jergilikti halyқpen etene aralasyp ketýine sep boldy. ? Atamekenge oralғan қandastarymyzғa beriletin kvota sany jyl saıyn artyp keledi. Osy oraıda, oblysymyzda oralmandardyң үlken tobyn қabyldaý mүmkindigi қandaı? ? 1998 jylmen salystyrғanda, kөship kelý kvotasymen kelýshiler sany 30 esege өsti. Onyң үstine oralmandardyң beıimdelý ortalyғynyң talap deңgeıinen tөmen bolýy bizdiң jұmysymyzdy edәýir қıyndatty. Degenmen, departament қoldan keler isten aıanyp қalyp jatқan joқ. Bұrynғydaı emes olarғa kөp jeңildik jasalýda. Mәselen, zaңғa sәıkes өtinish bildirgender esh kedergisiz үsh-tөrt aıda respýblıka azamattyғyn alyp jatyr. Biz өz tarapymyzdan atқarylatyn isterden aıanyp jatқanymyz joқ. Eңbekke jaramdy adamdardyң 90,8 paıyzy jұmysқa ornalastyrylyp, jeke kәsipkerlikpen aınalysýshylarғa tıisinshe kөmekter kөrsetildi. 2000-2002 jyldary oralman otbasylary үshin memleket tarapynan satyp alynғan 152 tұrғyn үı jekeshelendirildi. ? Kvota aıasynda týғan elge oralғandarғa jaғdaı jasalady, ol tүsinikti. Al týғan jerge kvotadan tys қadam basқandar, ıaғnı өz kүshimen kelgender өgeı balanyң kүıin keshpeı me? ? O ne degeniңiz, olar da өz қandasymyz emes pe? Қaraңyz, atamekenge kөsh basyn bұrғaly bergi ýaқytta құramynda 2813 adamy bar 1043 otbasy tәýekelmen elge oralғan. Әrıne, olar oralmandarғa kөrsetiletin tүrli jeңildikter men jәrdemaқylardan tysқary қala almaıdy. Sondaı-aқ mүmkin jersinbeı, bәlkim өzge aımaқtan қolaıly tұrmys jaғdaıyn tapқan bolar kөship ketýshiler de kezdesedi. Oғan kerisinshe, respýblıkanyң өzge өңirlerinen Syrғa bet tүzegender de bar. Өmir bolғan soң bәri de kezdesetini anyқ. Elge oralғan otbasylaryna eң қajettisi әrıne, baspana. Kөpshiligi týғan-týysқandary boıynsha ornalasady. ? Oralmandardy respýblıka kөlemine қonystandyrý baғytynda 2009-2011 jyldarғa arnalғan "Nұrly kөsh" baғdarlamasy қabyldanғany belgili. Osy baғdarlama bizdiң aımaқta қalaı jүzege asyrylmaқ? ? Қandastardyң jaңa ortaғa beıimdelýi eleýli қıyndyқ týғyzady. Osyғan oraı respýblıka kөleminde bıyldan, al bizde keler jyldan bastap jүzege asyrylatyn "Nұrly kөsh" baғdarlamasy aıasynda kөptegen sharalar iske asyrylmaқshy. Osy baғdarlama iske asyrylғanda, oblys ortalyғyna jaқyn, avtotrassa boıynda Aқsýat aýyly boı kөteredi. Mұnda қonystanýshylarғa қolaıly jaғdaılar jasalady. Elektr jaryғy, aýyz sý, gaz mәselesi sheshimin tabady. Aýyldy jasaқtaýғa respýblıkalyқ bıýdjetten қomaқty қarjy қaralmaқshy. Sondaı-aқ jeke sharýashylyқ jүrgizýge mүmkindik jasalady. 2010-2011 jyldarғa joba boıynsha jemis-jıdek egisine 500 ga-dan 1000 ga-ғa deıin jer beriledi. Bұl үshin respýblıkalyқ bıýdjetten jәne basқa қarjy kөzderinen 154,3 mln. teңge talap etiledi. Bolashaқ oralmandar aýylynda tұrғyn үıler, mektep, balabaқsha, emhana salynady. Eң bastysy, osy jүrgiziletin құrylystardyң bәrinde de sol oralmandardyң өzderi jұmys istep, eңbekaқy tabady. Jәne sol salynғan mekemelerde oralmandar өz mamandyқtary boıynsha jұmysқa ornalastyrylady. Olarғa қatysty kүrdeli mәselelerdi sheshý үshin oblys ortalyғynan 70-90 otbasyna arnalғan beıimdelý jәne kiriktirý ortalyғynyң қajettiligi ýaқyt өtken saıyn sezilýde. Oblys әkimdigi janyndaғy oralman otbasylary keңesi men kөshi-қon departamentiniң bұl jөnindegi ұsynysy өz sheshimin tabatyn syңaıly. Baғdarlamany iske asyrý ? kezek kүttirmeıtin mindet. Bıyl oғan daıyndyқ jұmystary jan-jaқty jүrgiziledi. Taғy bir aıta keter mәsele, tұrғyn үı kezeginde tұrғan 30 myңғa tarta jergilikti tұrғyndarғa da sol aımaқtan jer bөlinedi.? Soңғy kezde "Otandastar" degen termın aıtylyp jүr. Bұғan қalaı қaraısyz? ? Қazir «oralmandar» ataýyn «otandastarғa» aýystyrý jaıly jıi aıtylady. Halyқ қalaýlylary da osy pikirdi jaқtaıdy. Oralman degennen gөri, otandas desek, shetten kelgen қandastarymyzdy keýdeden ıtermeı, ishke tartқandaı әserli estiledi eken. Elim dep eljirep kelgen otandastarymyz Syr elimen tonnyң ishki baýyndaı jarasyp, kirigip jatsa, nұr үstine nұr, әrıne.