Qurylys salasyndaǵy ózgeris: BIM tehnologııasy, tsıfrlyq platforma jáne jańa kodeks
ASTANA. KAZINFORM — Bıylǵy Joldaýynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev baspana qurylysy men osy saladaǵy qaýipsizdikke erekshe toqtaldy. Bul turǵyda qurylys sapasyn arttyrý úshin jasandy ıntellekt tehnologııalarynyń (Building Information Modeling, BIM) kómegimen ǵımarattardy aqparattyq modeldeý ádisin keńinen qoldaný tapsyryldy. Atap aıtqanda, Úkimet qurylystyń barlyq kezeńderin tolyq esepke alýdy, josparlaýdy, oǵan monıtorıng júrgizýdi qamtamasyz etetin ulttyq tsıfrlyq platformany iske qosý qajet. Sonymen qatar, osy salanyń qaýipsiz ári ashyq bolýyna jol ashatyn jańa Qurylys kodeksi de jyl sońyna deıin qabyldanady.
Jyl saıyn 20 mln sharshy metrge jýyq baspana salynady
Qazaqstanda turǵyn úı qurylysy - memlekettik saıasattyń basymdyq berilgen baǵyttarynyń biri. 2023-2024 jyldary 36,9 mln sharshy metr baspana paıdalanýǵa berildi, onyń 19,1 mln sharshy metri byltyr tapsyryldy.
Al 2025 jyly elimizde barlyq qarajat kózderi esebinen 19,2 mln sharshy metr turǵyn úı nemese 176-myńnan astam páter salý josparlanǵan. Statıstıkalyq derekterge sáıkes, 7 aıdyń qorytyndysy boıynsha 9,4 mln sharshy metr turǵyn úı nemese 86 myń páter paıdalanýǵa berildi.
Qurylys salasyndaǵy jasandy ıntellekt
Parlament Májilisiniń Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń múshesi, depýtat Marhabat Jaıymbetovtiń aıtýynsha, sońǵy jyldary elimizdegi zańnamalyq júıe jańǵyryp, ekonomıkanyń strategııalyq salalarynda birizdilik pen aıqyndyqqa bet bura bastady. Ásirese, qurylys - el damýynyń tamyryna qan júgirtetin mańyzdy sala. Memlekettik saıasat aıasynda qolǵa alynǵan reformalardyń ishinde salanyń orny erekshe. Sebebi ol turǵyn úıden bastap áleýmettik ınfraqurylymǵa, óndiris oshaqtarynan kólik jelisine deıingi barlyq tirshilik arnasynyń negizi. Qalalardyń kelbeti, eldi mekenderdiń qolaılylyǵy, halyqtyń ómir súrý sapasy - tikeleı qurylys salasynyń tıimdiligine baılanysty.
- Búginde qurylys ekonomıkanyń eń qarqyndy damyp kele jatqan salalarynyń biri bolyp, eldiń damýyna orasan úles qosyp otyr. Alaıda, jobalardy tıimdi júzege asyrý tek qarjy men materıaldyq bazaǵa ǵana emes, basqarý mádenıetine, uıymdyq-quqyqtyq tetikterdiń jetildirilýine de táýeldi. Ókinishke qaraı, osy júıedegi olqylyqtar saladaǵy basqarý deńgeıiniń tómendeýine, sapasyz nysandardyń boı kóterýine ákelip soǵýda. Osy túıtkilderden arylý úshin Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev bıylǵy Joldaýynda qurylys sapasyn arttyrýǵa qatysty negizgi baǵyttardy jarııalady. Prezıdent ǵımarattardy aqparattyq modeldeý ádisin (Building Information Modeling, BIM) keńinen qoldanýdy mindettedi. Bul óz kezeginde qurylys salasyna jańa serpin beretin qadam. BIM tehnologııasynyń artyqshylyǵy - joba bastalǵan sátten bastap nysannyń tolyq tsıfrlyq beınesi jasalady. Atalǵan tásil jobalaýdyń sapasyn arttyrady, qurylys barysyn ashyq júrgizýge múmkindik beredi, merzim men resýrsty únemdeýdi qamtamasyz etedi, halyqaralyq standarttarǵa saı qaýipsizdikti kúsheıtedi, - deıdi M. Jaıymbetov.
Bul rette, qaǵazbastylyqty azaıtyp, qujattardyń ústirt qaralýy men tehnıkalyq qadaǵalaýdyń álsizdiginen týyndaıtyn problemalardy sheshýge jol ashady. Nátıjesinde, halyqqa sapaly ári senimdi turǵyn úıler men ınfraqurylym nysandary usynylmaq.
«QazQSǴZI» AQ qurylystaǵy ǵylym jáne tsıfrlandyrý ortalyǵynyń dırektory Zarına Qabjannyń sózine qaraǵanda,qazirgi kezde Qazaqstannyń qurylys sektorynda jasandy ıntellekt tehnologııalary is júzinde qoldanylmaıdy. Degenmen, bul baǵyt aıtarlyqtaı áleýetke ıe.
- Keleshekte mashınalyq oqytý men generatıvtik dızaın qurylys úderisiniń barlyq kezeńderine eleýli áser ete alady. Atap aıtqanda, úlken kólemdegi derekterdi taldaý, shyǵyndar men yqtımal táýekelderdi boljaý, jobalaý sheshimderin ońtaılandyrý jáne ǵımarattardy paıdalaný tıimdiligin arttyrý, jobalaýdyń bastapqy kezeńderinde qatelikter men qaıshylyqtardy erte anyqtaý múmkin bolady. Bul tehnologııalar qurylys sapasy men senimdiligin arttyrýdyń perspektıvalyq quralyna aınalmaq. Qazir qurylys barysy tehnıkalyq jáne avtorlyq qadaǵalaý sarapshylary tarapynan qadaǵalanady. Olardyń qurylys obektisinde bolýy mindettelgen, ıaǵnı qurylystyń barysy men sapasy kózben sholý jáne laboratorııalyq synaý arqyly baqylaýǵa alynady. Qurylystaǵy eń basty maqsat - ol sapaly salý, ol degenimiz jobalyq jáne qurylys normatıvterinde belgilengen parametrlerge sáıkes qurylysty júrgizý, - dedi Z. Qabjan.
Óz kezeginde memlekettik sáýlet-qurylys baqylaý organdary «e-Qurylys» aqparattyq júıesi arqyly qurylystyń qujattaryn jáne foto-vıdeo materıaldardy zerdelep otyrady.
BIM júıesi ne beredi? Ǵımarattardy aqparattyq modeldeý tehnologııasy jobalaý kezindegi qatelikter sanyn edáýir azaıtýǵa, qurylys protsesine qatysýshylar arasyndaǵy úılesimdilikti jaqsartýǵa, sondaı-aq paıdalaný shyǵyndaryn neǵurlym dál boljaýdy qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Munymen qosa, ol jobalardy basqarýdaǵy ashyqtyq pen baqylaý deńgeıin arttyrady. BIM tehnologııasy – «aqyldy qalalar» tujyrymdamasyn damytýǵa, energııa tıimdiligi joǵary ári turaqty qurylysqa kóshýge múmkindik beretin negizgi tetik.
- Álemdik tájirıbede BIM tehnologııasyn qoldanýdyń aıtarlyqtaı tájirıbesi jınaqtalǵan. Máselen, Ulybrıtanııada BIM tehnologııalary 2016 jyldan bastap memlekettik jobalar úshin mindetti bolyp, bul el bıýdjetine £855 mıllıonnan astam qarajatty únemdeýge múmkindik berdi. Fınlıandııada tehnologııany qoldaný 2007 jyldan beri mindettelgen jáne búginde sáýlet fırmalarynyń 93%-y BIM-men jumys isteıdi. Qytaıda BIM jobalaý kezindegi qatelikter sanyn 30–40%-ǵa azaıtyp, qurylys merzimderin 10–15%-ǵa qysqartýǵa múmkindik berdi. Ońtústik Koreıada jobalaý ýaqyty 25–30%-ǵa qysqarǵan. Al Sıngapýrda qurylys alańdarynyń 60%-ynyń ónimdiligi eki ese ósti. AQSh pen Aýstralııada BIM qoldaný boıynsha biryńǵaı memlekettik talap joq, biraq jekemenshik sektor bul tehnologııany keńinen engizip, tıimdi nátıjelerge qol jetkizip otyr. Árbir el BIM tehnologııasyn óz ulttyq erekshelikterine beıimdeı otyryp engizýde. Yqtımal táýekelderge keletin bolsaq, BIM qandaı da bir qaýip tóndirmeıdi, kerisinshe – obektiniń ómirlik tsıkiliniń barlyq kezeńderinde baqylaýdy kúsheıtýge sep bolady. Tehnologııa jobalaý kezeńindegi qatelikter men qaıshylyqtardy aldyn ala anyqtap, tótenshe jaǵdaılardyń táýekelin azaıtýǵa múmkindik beredi, - deıdi Zarına Qabjan.
Ulttyq tsıfrlyq platforma
Joldaýda Úkimetke qurylys protsesiniń barlyq kezeńin - josparlaýdan bastap paıdalanýǵa berýge deıin tolyq qamtıtyn ulttyq tsıfrlyq platformany iske qosý tapsyryldy.
- Qazirgi kezde saladaǵy basty kemshilik - normatıvtik qujattardyń shashyrańqylyǵy. «Sáýlet, qala qurylysy jáne qurylys qyzmeti týraly» Zań, tehnıkalyq reglamentter, qurylys normalary, standarttar men túrli qaýlylar ózara úılespeı, qaıshylyqtarǵa toly. Sonyń kesirinen zańsyz nysandar salynyp, ruqsat rásimderi buzylyp, baqylaý álsiz kúıde qalyp otyrǵan jaıy bar. Tsıfrlyq platformanyń osy ýaqytqa deıin iske qosylmaýyna da dál osy júıesizdik kedergi boldy deýge bolady. Al eger jańa platforma júzege assa, qurylys barysy tolyq onlaın baqylaýda bolady. Sondaı-aq ruqsat berý rásimderi avtomattandyrylyp, sybaılas jemqorlyq táýekeli azaıady, mamandardy tirkeý men sertıfıkattaý bir ortada júrgiziledi. Qurylys salasynyń ashyqtyǵyn arttyryp qana qoımaı, árbir qadamdy esepke alatyn tártipti júıe ornatylady, - dedi Májilis depýtaty Marhabat Jaıymbetov.
Qurylys kodeksi
Eske salsaq, 2024 jyly aqpan aıynda Májilis depýtattarynyń qaraýyna Qurylys kodeksiniń jobasy usynyldy. Bul turǵyda depýtattar atalǵan qujattaǵy normalardy synǵa alǵan edi. Bir jyldan astam ýaqyt boıy talqylanǵan jańa Qurylys kodeksiniń jobasynda azamattardyń qaýipsizdigine erekshe ekpin qoıylyp, sol sebepti memlekettik baqylaý tetikterin kúsheıtý pysyqtalyp jatyr. Sondyqtan bıylǵy Joldaýynda Memleket basshysy osy qujatty jyl sońyna deıin qabyldaýdy tapsyrdy.
- Qurylys kodeksi - eldegi qurylys salasynyń bolashaq damýyn aıqyndaıtyn mańyzdy zańnamalyq tuǵyr. Kodeks jobasy alǵash Májiliske túskende, tolyqqandy júıelik deńgeıge jetpegen edi. Onda qaıshylyqty normalar, ústirt tujyrymdar, kepildik tetikteriniń naqtylanbaýy sııaqty olqylyqtar boldy. Májilistegi jumys toptarynda qujat keńinen talqylanyp, depýtattardyń, sarapshylardyń, qoǵam ókilderiniń usynystarymen tolyqtyryldy. Ásirese, depýtattardyń eńbegi aıryqsha. Olar tek syn aıtý deńgeıinde qalmaı, árbir normany naqty derektermen dáleldep, zańnyń mazmunyn ómir talabyna sáıkestendirdi. Jobalaýshynyń, merdigerdiń, tehnıkalyq qadaǵalaýshynyń jaýapkershiligin naqtylaıtyn baptar engizildi. Qurylys sapasyna kepildik beretin naqty mehanızmder bekitildi. Ár óńirdegi problemalar eskerilip, jasyl aımaqtardy qorǵaý, tarıhı kelbetti saqtaý, ınfraqurylym qýatyn baqylaý máseleleri zańdyq turǵyda qarastyryldy, - deıdi depýtat Marhabat Jaıymbetov.
Jańartylǵan kodeks jobasy:
- qurylys obektisiniń búkil ómirlik tsıklin qamtıdy;
- tsıfrlyq baqylaýdy engizedi;
- jaýapkershilikti naqty bóledi;
- energııa tıimdiligi men «jasyl qurylysqa» quqyqtyq negiz jasaıdy;
- seısmıkalyq qaýipti aımaqtar úshin halyqaralyq standarttarǵa saı talaptar belgileıdi.
- Májilistegi júıeli jumys pen depýtattardyń eńbegi arqasynda Qurylys kodeks jobasy elimizdegi qurylys salasyn jańa deńgeıge kóteretin berik quqyqtyq negizge aınaldy. Jalpy qorytyndylasaq, BIM tehnologııasyn engizý, ulttyq tsıfrlyq platformany iske qosý jáne Qurylys kodeksin qabyldaý bir-birimen ózara sabaqtasqan reformalar. Úsheýi birge júzege asqanda, elimizde qaýipsiz ári sapaly qurylys ortasy qalyptasyp, elimizdegi qalalardyń kelbeti jańa zaman talaptaryna saı túrlenbek. Eń bastysy - halyqtyń ómir súrý sapasy jaqsaryp, bolashaq urpaq úshin jaıly orta jasalady, - dep atap ótti depýtat.