Qurban aıt - barsha musylmannyń ulyq meıramy
Táýelsizdik alǵan ýaqyttan bergi kezeńde elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵynan jańǵyrýymen birge, rýhanı jáne mádenı óremiz de kóterilip keledi. Qudaıǵa shúkir, halyqtyń talap-tilegi, Elbasynyń ulttyq merekelerdiń mártebesin kóterý bastamasynyń arqasynda Qurban aıt memlekettik deńgeıde atalyp ótiletin boldy. ıAǵnı, 2005 jylǵy 28 jeltoqsanda Májilistiń jalpy otyrysynda depýtattar «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy eńbek týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasyn qabyldap, soǵan sáıkes Qurban aıt pen Rojdestvo merekesiniń birinshi kúni elimizde demalys kúnderi bolyp jarııalandy. Tarıhı qujattardan belgili bolyp otyrǵan derekterge júginsek, 1926 jylǵa deıin Oraza aıt 3 kún, Qurban aıt 3 kún, Naýryz 1 kún resmı mereke retinde toılanyp kelgen. Oǵan negiz 1921 jylǵy 5 naýryzda Orynbor qalasynda ótken Qazaqstan Avtonomııaly Respýblıkasy Ortalyq atqarý komıteti Tóralqasynyń «Musylmandar merekesi» týraly qabyldaǵan sheshimi. Oǵan C.Meńdeshev tóraǵalyq jasasa, Alash arystary A.Baıtursynuly pen Á.Bókeıhandar Tóralqa májilisine qatysqan eken. Endi minekı, 1926 jyldan kúshtep toqtatylǵan musylmandar merekesine resmı mártebe berilip, tarıhı ádilettilik qaıta ornyǵyp, qasıetti merekemen elimiz qaýyshty. Sol úshin biz myń márte Allah Taǵalaǵa shúkirshilik aıtýymyz kerek.
Qurban - arab tilinde «jaqyndaý» degendi bildiredi, ıaǵnı jasaǵan saýap ister arqyly júrekti tazartyp, Allahqa jaqyndaı túsý. Al sharıǵattaǵy termındik maǵynasy - «sharttarymen sanasa otyryp qulshylyq nıetimen mal baýyzdaý» degenge saıady. Qurban aıt kúnderi (alǵashqy úsh kúni) shalynatyn mal «udhııa» dep atalady. Qurbandyq shalýdyń mánisiniń keńdigin uǵyný úshin dinniń ne ekenin, qulshylyqtyń ne úshin jasalatynyn jaqsy bilgen jón. Myna keń baıtaq ǵalamdy jaratqan qudiretti Allah jer betindegi sanaly pendelerin bekerge jaratpaǵan. Olardyń qoǵam quryp, durys ómir súrýi úshin týra jol kórsetip din jibergen. Qasıetti kitaby Quranda «Men jyndar men adamdardy (Meni tanyp), maǵan ǵana qulshylyq jasasyn dep jarattym» (Zarıat súresi, 56-aıat) dep bildirgen. Demek, qulshylyq jasaýdyń túp máni - Jasaǵan Ieniń jarlyǵyna baǵyný, razylyǵyna umtylý, saýap jınaý. Qurbandyq shalý tek mal baýyzdaýmen ǵana shektelmeıdi. Onda adamnyń ishki nıeti, shyn peıili, dinge bekemdigi, taqýalyǵy, basqalarǵa janashyrlyǵy tarazyǵa túsedi. Sondaı-aq pendeniń pendeshiligi men márttigi, sarańdyǵy men jomarttyǵy da synalady. Kúlli musylman jurtshylyǵyn bir-birine janashyr bolýǵa, qamqorlyq jasaýǵa, qınalǵandarǵa kómektesýge, jaǵdaıy nasharlarǵa qarasýǵa, ózara meıirimdi bolýǵa shaqyrady. Qurban aıt - musylmandardyń ulyq merekesi. Ol kúni Allah razylyǵy úshin mal shalynyp, aq túıeniń qarny jarylatyn kún. Qajylyq óteýshiler Qaǵbaǵa júzin qaratyp, Arafatta jalbarynyp, duǵa oqıdy. Dúıim musylman balasy paıǵambarlardyń isin qaıta jańǵyrtyp, Allah jolynda qurbandyq shalý arqyly bir-birin dinge beriktik tanytýǵa shaqyrady.
Al qurbandyq shalý tómendegideı tórt shartqa ıe jandarǵa ýájip bolady: Musylman bolýy, aqyldy jáne balıǵat jasyna tolýy, Qurban aıt ýaqytynda jolaýshy bolmaýy jáne negizgi qajetterden tys nısap mólsherindegi qarjyǵa ıe bolýy. Nısap mólsheri- 85 gramm altyn ıakı sonyń qunyna teń keletin aqsha. Qurban shalǵan ýaqytta mindetti túrde nıet etý kerek. Mundaı baılyq mólsheri qolynda joq adamdarǵa qurbandyq shalý mindet bolmaǵanmen, jaǵdaıy kelse qurbandyq shalýyna ruqsat etilgen. Allah taǵala bylaı deıdi: «Ári barsha adamdardy qajylyqqa shaqyr, olar jaıaý nemese uzaq jerden aryp-ashyp, túıemen saǵan kelsin. Kelgesin olar munyń ózderine tıgizgen paıdalaryn kórsin. Alladan ózderine rızyq retinde berilgen qurbandyq maldardy belgili kúnderde Allanyń atyn aıtyp, qurbandyq shalsyn. Onyń etinen ózderiń de jeńder, joq-jitikke de jegizińder!» (Haj súresi, 27-28). Baıqasaq, aıatta qurbandyqqa shalynatyn maldyń Allahtan berilgen nesibe ekendigi aıtylýda. Aıt kúnderi qurban shalý - ǵıbadat. Al qurbandyq shalýdaǵy eń mańyzdy jaıt ony - Allahqa arnap soıý. Nıettiń adaldyǵy jaı ǵana istiń ózin ǵıbadatqa aınaldyrady. Qurbandyqqa shalynǵan mal - Jaratýshynyń bergen rızyǵy bolǵandyqtan, etin sol otbasy múshelerimen qosa kedeı-kepshikter de jeıdi. Kúndelikti ómirde jaǵdaıy tym nashar adamdardyń bar ekenin umytpaǵan jón. Bir kúndik ómirine talshyq eterlik as tappaı júrgen jandar da joq emes. Sondyqtan musylman ǵalymdarynyń aıtýynsha, shalynǵan qurbannyń etinen jeý - mustahap, muqtaj jandarǵa úlestirý- ýájip. )«Qurban aıt» kitapshasy, 2007j.(
Sahabalardyń aıtýyna qaraǵanda, Paıǵambarymyz (sallallahý aláıhı ýásállám) qurbandyq shalýǵa jaǵdaıy joq adamdardyń atynan da mal soıǵan. Sondyqtan da jaǵdaıy bar múmınder ardaqty paıǵambarymyzdyń umyt bolyp bara jatqan osy bir súnnetine qaıta jan bitirýge tyrysqany jón.
Qurbandyq shalý - múmkindigi bar barlyq adamǵa ýájip. Islam dininde áıel ekonomıkalyq turǵydan derbes, ózindik jaýapkershilik ıesi bolyp sanalady. Sol sebepti eger áıeldiń menshiktik quqy, ózine ǵana tıesili baılyǵy nısap mólsherinen assa, áıeldiń jeke ózi qurbandyq shalýy da ýájip. Qurban shalýǵa jaǵdaıy joq kisilerge jasalǵan jáne bir jeńildik, ol - aıt kúni jýynyp-shaıynyp, tazalaný. Sebebi bul tazalyq olarǵa qurbandyq shalǵandaı saýap ákeledi.
Endi qurbandyqqa shalynatyn mal týrasynda.
Kez-kelgen mal qurbandyqqa jaramaıdy. Qurbandyqqa qoı, eshki, sıyr, túıe sekildi maldar jaramdy. Al, úırek, qaz, taýyq, kúrketaýyq, elik sekildi t.b. ań-qustar qurbandyqqa jaramsyz. Bulardy qurbandyq retinde shalý haramǵa jaqyn mákrúh bolyp tabylady. Óıtkeni munda májýsılarǵa (otqa tabynýshylar) elikteýshiliktiń nyshandary bar. Qoı, eshki, sıyr jáne túıeniń erkekteri de, urǵashylary da qurbandyqqa jaramdy. Qurbandyqqa jaraıtyn qoı men eshki eń kemi bir jasar bolýy qajet. Degenmen alty aılyq qozy bir jasar qoı sekildi iri, qońdy bolsa, qurbandyqqa jaramdy. Al eshki mindetti túrde bir jasqa tolǵan bolýy qajet. Sıyr eki jasqa, túıe bes jasqa tolǵanda qurbandyqqa shalýǵa bolady. Qurbandyq maldyń deni saý, etti jáne dene músheleri túgel bolýy kerek. Onyń boıynda qurbandyq retinde shalýǵa kedergi keltiretin kemshilikter bolmaýy qajet. Qurbandyq mal ǵıbadat retinde baýyzdalýy shart. Qurban shalýdyń bizge málim ári beımálim kóptegen paıdalary men hıkmetteri bar. Degenmen negizgi maqsat - Allah taǵalanyń razylyǵyna bólený. Mal shalǵanda pendelerdiń nıetiniń negizge alynatyndyǵy Quran Kárimde bylaısha baıandalǵan: «Umytpańdar, olardyń eti de, qany da eshqashan Allahqa jetpeıdi. Oǵan jetetin jalǵyz nárse - júrekterińizge uıalaǵan taqýalyq, Allahqa degen qurmet» (Haj súresi 37).
Qurbandyq shalǵan kezde kóptegen jaıttarǵa nazar aýdarady. Qurban shalynatyn jerdiń taza bolýyna kóńil bólý, qurban shalatyn jerge maldy urmaı-soqpaı aparý, qurban malyn qubylaǵa qaratyp, sol jaǵymen jatqyzý. Tómende keltirilgen aıattardy mal baýyzdalmaı turyp oqyǵan abzal: «Júzimdi meni keritartpa dinderden alystatyp, kókterdi jáne jerdi jaratqan álemderdiń rabbysyna baǵyttadym» (Ánǵam súresi, 6/79). «Bylaı de: «Meniń namazym da, túrli ǵıbadattarym da, ómirim men ólimim de únemi álemderdiń rabbysy Allahqa tán. Onyń serigi joq. Maǵan aıtylǵan buıryq osy. Oǵan alǵashqy bolyp bas ıgen de menmin» (Ánam súresi, 6/162-163). Osy aıattar oqylǵannan keıin nemese bul aıattar men duǵalardy bilmese «Iá, Allah taǵalam, dosyń Ibrahım, súıiktiń Muhammedten (sallallahý aláıhı ýásállám) qabyl alǵanyńdaı, menen de qabyl ala gór!» dep, ıakı osyǵan uqsas duǵa oqýǵa bolady. Keıinnen «Allahý akbar!» jáne «Lá ıláhaıllallah» dep aıtylady. Qurban shalatyn adam maldy qınamaı jumsaq baýyzdaýǵa kóńil bólýi kerek. Maldyń kózinshe jalańdatyp pyshaq qaıraýǵa bolmaıdy. Pyshaq ótkir bolýy tıis. Maldy qubylaǵa qarata jatqyzǵannan keıin oń qolymen «Bısmıllahı, Allahý akbar» dep baýyzdaıdy. Qurbandyq maldy basqa adamǵa baýyzdatqan kisi mal baýyzdalyp jatqanda «Bısmıllahı, Allahý akbar» dep qossa aıtqany jón. (Maldy baýyzdaıtyn kisi baýyzdarda bile tura ádeıi «bısmıllah» dep aıtpasa Hanafı mázhaby boıynsha ol maldyń eti jelinbeıdi). Maldyń jany boıynan tolyq shyǵyp bolǵanǵa deıin onyń terisin sypyrýǵa bolmaıdy. Maldyń qany tolyq aǵyp bitkenshe kútiledi. Qurban shalǵannan keıin sol mańaıdyń tazalyǵyna da kóńil bólý kerek. Maldyń qan-jynyn ashyq-shashyq dalaǵa qaldyrmaı, kómip tastaǵan jón. Bul - qurbandyq malyna ári qurban qulshylyǵyna degen qurmettiń belgisi.
Ǵıbadat Allah taǵala talap etken, belgilengen mezgilde jáne orynda jasalýy shart. Sondyqtan qurbannyń durys bolýy úshin dinı turǵydan onyń belgilengen ýaqytta baýyzdalǵany jón. Qurban shalýdyń ýaqyty Qurban aıttyń birinshi kúni aıt namazynan keıin bastalyp, aıttyń úshinshi kúni aqshamǵa az ýaqyt qalǵanǵa deıin jalǵasady. Jaryqtandyrý júıesi nashar oryndarda túrli qatelikterge jol bermeý úshin túnde qurbandyq shalý mákrúh bolyp sanalady. Al jaryqtandyrý múmkindigi jetkilikti jerlerde túnde de qurbandyq shalyna beredi. Qurban aıtqa arnap alynǵan mal qurban aıtta baýyzdalmasa, maldyń ózin sadaqa retinde ataý qajet. Ózi sebepterge baılanysty qurban aıt namazyna bara almaı qalǵan adamnyń, namaz oqyp bolatyndaı ýaqyt ótkennen keıin qurbanyn shala berýine bolady.
Baı bolsyn, kedeı bolsyn qurban aıtta shalǵan qurbandyǵynyń etin jeýine bolady. Qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin úsh bólikke bólip taratý- mustahap. Bir bóligi - týǵan-týys, kórshilerine baı bolsa da syıǵa tartylady, ekinshi bóligi - kedeı jáne muqtaj adamdarǵa, úshinshi bóligi - óziniń otbasyna, bala-shaǵasyna tıesili. Biraq shalynǵan maldyń etin túgeldeı kedeı-muqtajdarǵa taratýǵa da bolady. Eger qurbandyq shalǵan adam asa dáýletti bolmasa jáne otbasynda adam sany kóp bolsa, onda qurbandyqtyń etin túgeldeı óziniń otbasyna da qaldyra alady. Allah Taǵala Quran Kárimde qurbannyń eti týrasynda bylaı deıdi: «Qurbannyń etinen ózderiń jeńder ári miskinder men kedeılerge jegizińder» (Haj, 22/28).
Aıt kúni musylmandar jaqsylap ǵusyl quıynǵannan (deneni tolyqtaı jýý) keıin ádemi, taza kıimderin kıip, ústine hosh ıis seýip, meshitke aıt namazyna barý - mustahap (jaqsy amaldarǵa jatady). Namazdan keıin mal soıylyp taratylady. Kórshi-qolań, týys-týǵandy qydyrystap, «Aıt qutty bolsyn!» aıtysady. Aıt kúnderi meılinshe kóterińki kóńil-kúıde, jyly júzdi, keshirimdi bolýǵa tyrysý kerek. Renjisken kisiler qaıta tabysyp, Aıtta bir-birin keshirgen jón. Aýyryp jatqan kisilerdiń kóńilin surap, arnaıy bas suǵý, jetim, jesir, muń-muqtajdarǵa qol ushyn berip, shamalary kelse kómektesý, olarǵa da aıttyń qýanyshyn sezdirý óte saýapty isterge jatady. Buǵan qosa, áke-sheshesine, otbasyndaǵy jandarǵa, kórshi-qolań, jora-joldastaryna múmkindiginshe kishigirim bolsa da sálem-saýqat, syı-syıapat jasap, Aıt meıramyn erekshe ótkizýge de bolady. Aıtta osyndaı amaldardy jasaý adamdardyń bir-birine degen jylylyqtary men syılasymdyqtaryn barynsha arttyrady.
Iman - ádiletti, meıirimdi, berekeli qoǵamnyń uıytqysy. Sondyqtan biz ulyq merekemizdi nasıhattaýǵa, qurbandyq shalý dástúrimizdi jandandyrýǵa, qoǵamda qaıyrymdylyq sharalarynyń kóptep uıymdastyrylýyna anaǵurlym kóbirek muqtajbyz. Jeke adam turǵysynan ǵana emes, otbasylyq, áleýmettik, ekonomıkalyq, tipti bu dúnıe men o dúnıeniń ıgiligine bólený turǵysynan da qurbandyq shalý ıslam dinindegi mindet ekenin árbir musylman balasy sanasyna sińirgeni jón.
