Kýnstkameradaǵy qazaq tarıhyna qatysty fotosýretter Pavlodarda kórsetildi
PAVLODAR. KAZINFORM - HІH ǵasyrdyń sońy men HH ǵasyr basyndaǵy qazaq halqynyń turmysyn, ómir saltyn taspaǵa basyp, ulttyq etnografııamyzdyń tarıhyna tereń úńildire túsetin Samýıl Dýdınnyń sırek fotosýretteri búginde qymbat qazynaǵa aınalyp otyr. Shetsiz-sheksiz qazaq dalasyn asyqpaı aralap túsirilgen myńdaǵan fotosýretter ultymyzdyń baı mádenıetin pash etedi.
1899 jyly S. Dýdın Reseıdegi antropologııa jáne etnografııa mýzeıiniń tapsyrmasymen shuǵyl ekspedıtsııa quryp, qazaq dalasyna attanyp ketedi.
Bul saparynda ol Aqmola, Jetisý, Semeı oblystaryn aralap, qazaqtyń turmysy men qoǵamdyq ómiri, salt-dástúri, ulttyq etnografııasyna qatysty fotosýretter túsirýge tapsyrma alǵan. Al túsirilgen sýretter 1900 jyly Parıjde ótetin kórmede tanystyrylýy tıis bolatuǵyn.
Janyna birneshe shyǵystanýshylardy ertken Dýdın ekspedıtsııasy qazirgi Pavlodar qalasynan bastalypty. Ol tusta Pavlodar ýezi Semeı oblysyna qaraıtyn. Ekspedıtsııa músheleri tabıǵatynyń sulýlyǵy kópke aıan Baıanaýyldy betke alyp, jolaı Qalqaman, Qarasor asýlarynan ótken. Odan soń ataqty Qoıandy jármeńkesinde aıaldap, ári qaraı Qarqaraly barǵan.
Jýyqta osy tarıhı fotosýretterden quralǵan halyqaralyq kórme oblys ortalyǵyndaǵy «Ertis» mýltımedııaly mýzeıinde ashyldy. Kórmeni uıymdastyrýǵa sebepker bolǵan D.Bagaev atyndaǵy murajaı-úıiniń basshysy Kúlásh Shaıdýllınanyń aıtýynsha, fotosýretter Reseıdiń Sankt-Peterbor qalasyndaǵy kýnstkameradan - antropologııa jáne etnografııa mýzeıiniń kollektsııasynan alynypty.
- Mundaı kórme Pavlodar tórinde tuńǵysh ret ótkizilip otyr. Samýıl Dýdın ekspedıtsııasy 1899 jyly tek qana Pavlodar ýezi jáne Semeı oblysy boıynsha 500-ge jýyq foto túsirip, onyń 200-in antropologııaǵa arnaǵan eken. Ekspedıtsııa maqsaty qazaqtardyń kúndelikti ómir turmysy ǵana emes, etnografııalyq ereksheligin túsinýge umtylys edi. Ol Pavlodar qalasynan bastaǵan saparynda jolaı Qalqaman, Qarasor jerlerinde aıaldap, kóptegen aýyldardy fotoapparatyna basyp alyp otyrǵan. Mysal úshin mynaý fotosýretterde qus tósekte jatqan qazaq baıy, saıatshy, uzatylyp bara jatqan kedeıdiń qyzy, irimshik qaınatqan ájeı, jaılaýǵa shyqqan kósh saltanaty, Baıanaýyldaǵy Jasybaı kóliniń mańaıyndaǵy eski zırattar, Aqkelin mańy jáne taǵy basqalary beınelengen, - dep áńgimeleıdi K.Shaıdýllına.
Fotograf sol ýaqytta Qoıandy jármeńkesiniń bel ortasyna tap bolyp, qazaq etnografııasy men sharýashylyǵyna qatysty tyń málimetter jınaǵan. Qoıandy jármeńkesi jaıynda aıtsaq, ol sonaý 1840 jyldan 1930-shy jyldarǵa deıin, ár jyldyń 25 mamyr-25 maýsym aralyǵynda jumys istep turǵan. Jármeńke tek saýda-sattyq isinde ǵana emes, kórshiles eldermen turaqty ekonomıkalyq baılanys jasaýda, halyqtyń óneri men mádenıetin damytýda asa mańyzdy oryn aldy. Qalyń qazaq qaýymynyń bas qosatyn, halyq ónerin nasıhattaýdyń ortalyǵy boldy.
Arqa óńiriniń nebir tarlandary jıylyp, óner saıysyn uıymdastyryp, jármeńkeni qyzdyra túsken. Ánshiler, palýandar, tsırk ártisteri sonaý Qytaı, Reseı, Japonııadan da kelgen degen derekter bar.
Fotograf jármeńkede tek sýret túsirip qana qoımaı, qazaqtyń ulttyq kıimderin, ásirese, jańa túsken kelinniń sáýkele, qamzol, qazaqtyń shapany men kúpi túrlerin, túlki tymaq, saptama etikterin, sondaı-aq sharýashylyqqa paıdalanatyn zattary men jergilikti zergerlerdiń qolynan shyqqan áshekeı buıymdardy, ózge de zattardy satyp alyp otyrǵan. Onyń barlyǵy keıin Peterbordaǵy mýzeıge qoıylady.
