Kúni keshe defolttyń aldynda bolǵan bankter búgin ekonomıkadaǵy irgeli máselelerdi sheshýge tartylyp otyr

ASTANA. Aqpannyń 16-sy. QazAqparat /Ernur Aqanbaı/ - Zaman talabyna saı memlekettiń baqylaýyna ótken elimizdegi iri qarjy uıymdary - «BTA bank» pen «Alıans banktiń» aldaǵy birneshe jylda qandaı máselelermen shuǵyldanatyny naqtylandy. Búgingi selektorlyq keńeste Premer-Mınıstr Kárim Másimov «BTA bank» Úkimettiń qurylys sektoryn jáne agroónerkásip keshenin qoldaý baǵdarlamasy boıynsha operatory bolyp anyqtalǵanyn málimdedi.

Bұlarғa қosa, bank ıpotekalyқ naryқty tұraқtandyrýdaғy basty operatorlardyң biri bolady. Bұl naryқta barynsha jeңil sharttarmen aғymdaғy ıpotekalyқ zaemdardy қaıta қarjylandyrý josparlanyp jatқany belgili. Joғarydaғy үsh mәselege қatysty sharýanyң tigisin jatқyzyp, ıinin қandyrý үshin BTA-ғa 43 mlrd. teңge bөlinedi. Al «Alıans bank» bolsa, endigi jerde shaғyn jәne orta bıznesti nesıeleý mәselesin myқtap tұryp қolyna alady. Bұl bank arқyly shaғyn jәne orta bıznesti nesıeleý үshin 18 mlrd. teңge baғyttalady. Bұlardan bөlek, қos bank te jeke қarjylarynyң, sondaı-aқ Үkimet pen memlekettik kompanııalar beretin aқshalardyң esebinen ekonomıkany қarjylandyrý jұmysyn jalғastyrady. ıAғnı, «Samұryқ-Қazyna» қory jәne onyң құramyndaғy құrylymdar «Қazkommertsbank» pen «Halyқ bankinen» bөlek, memlekettiң aktsııalar paketi bar «BTA banki» men «Alıans bankine» қomaқty қarjy aýdaratyn bolady. Үkimet osy is-қımyldardyң nәtıjesinde atalmysh bankterdiң meılinshe kүshti әri tıimdi bolatyndaryna, Қazaқstan ekonomıkasyn barynsha kөp nesıeleıtinderine jәne syrtқy қaryzғa sonshalyқty tәýeldi bolmaıtyndaryna senim artýda. Osylaısha, memlekettiң aralasýynyң arқasynda defoltқa ұshyramaı, Қazaқstannyң қarjy naryғyndaғy oryndaryn saқtap қalғan joғarydaғy қarjy ұıymdaryna (BTA, Alıans) daғdarys jaғdaıynda shaғyn jәne orta bıznesti damytyp, құrylys sektoryndaғy problemalardy sheshýde, sondaı-aқ agroөnerkәsip keshenin kemeldendirýde basқalaryna қaraғanda aýқymdyraқ jaýapkershilik jүktelip otyr. Mejelengen mәselelerdi sheshý үshin bankter memleket tarapynan jetkilikti resýrstarmen қamtamasyz etildi. Үkimet tipti ekonomıkanyң naқty sektoryndaғy әrbir salaғa kөrsetiletin memlekettik қoldaýdyң mehanızmderin naқtylap, jұmystyң jүıesin құryp қoıdy. Endigi mәsele қarjy ұıymdaryndaғy top menedjerlerdiң iskerligine, sharýanyң ebin taýyp, shyraıyn keltirýlerine baılanysty. Mәselen, shaғyn jәne orta bıznes salasyn қoldaý jөnindegi sharalar jaıynda aıtsaқ. Osydan eki kүn bұryn, aқpannyң 14-inde Almatyda «Samұryқ-Қazyna» қory men «Damý» kәsipkerlikti damytý қory tұraқtandyrý baғdarlamasynyң shaғyn jәne orta bıznestiң jobalaryn қarjylandyrý jөnindegi үshinshi transhyn jүzege asyrý aıasynda ekinshi deңgeıli 12 bankpen jalpy somasy 117 mlrd. teңge bolatyn bas nesıelik kelisimge қol қoıdy. Sөıtip, kәsipkerlerdi қoldaý үshin memleket ekinshi deңgeıli bankter arқyly jyldyқ үstemaқysy 12,5 paıyzben 117 mlrd. teңge bөlip otyr. Shaғyn jәne orta bıznesti nesıeleıtin 12 banktiң tizimi jәne olarғa beriletin қarjynyң shegi Ekonomıkany jaңғyrtý jөnindegi memlekettik komıssııanyң bıylғy jylғy қaңtardyң 27-sinde jәne aқpannyң 10-da bolғan otyrystarynda anyқtalғan bolatyn. Ol қarjy ұıymdary mynalar: Қazkommertsbank, Halyқ bank, BTA bank, Alıans bank, ATF bank, Tsentr Kredıt bank, KaspııBank, Nұrbank, Eýrazııalyқ bank, Tsesna bank, Astana-Fınans banki jәne Jınaқ banki. Bұlardyң ishinde shaғyn jәne orta bıznes sýbektilerin nesıeleý үshin «BTA bank» (22 mlrd. teңge) pen «Alıans bankine» (18 mlrd. teңge) қarjy kөbirek berilip otyr. ıAғnı, endigi jerde kәsipkerlerdiң қarjydan tapshylyқ kөrmeı, bastaғan isterin aıaғyna deıin jetkizýde osy eki қarjy ұıymy meılinshe jaýapty. Este bolsa, osydan 1-2 aı bұryn kәsipkerlerge nesıeni 14 paıyzben berý jөninde әңgime өrbigen bolatyn. Devalvatsııadan keıingi birқatar өzgeristerden soң Үkimet tıimdi stavkany қaıta қarap, ony 12,5 paıyzғa tөmendetý jөninde sheshim қabyldady. Bұl daғdarysқa deıingi kezeңde berilgen nesıeniң paıyzdyқ deңgeıinen tөmen. Bұdan bөlek shaғyn jәne orta bıznesti nesıeleý merzimi - 7 jylғa ұzartyldy, al bir қaryz alýshyғa beriletin қarjynyң kөlemi - 750 mln. teңgege deıin ұlғaıtyldy. Kәsipkerlerge қaryz negizgi құral-jabdyқtardy satyp alý, aınalymdaғy қarjylaryn tolyқtyrý jәne қoldanystaғy zaemdaryn қaıtadan қarjylandyrý үshin beriledi. Eger kәsipker aınalymdaғy қarjysyn tolyқtyrý үshin қaryz alғan bolsa, negizgi қaryzyn jarty jyldyң ishinde, al basқa maқsattar үshin қaryz alғan jaғdaıda ony bir jyldyң ishinde өteýi tıis. Osy өzgeristerdi eskere otyryp, ekinshi deңgeıli banktermen aradaғy kelisim de қaıtadan қaraldy. Mәselen, daғdarysқa қarsy baғdarlamaғa sәıkes, shaғyn jәne orta bızneske arnalғan қarjynyң bir bөligin aýylsharýashylyқ taýaryn өңdeýshilerdi nesıeleýge baғyttaý shaғyn jәne orta bıznes sýbektilerin nesıeleý boıynsha eshқandaı salalyқ shekteýlerdi қarastyrmaıdy. Shaғyn jәne orta bıznesti nesıeleý jөnindegi baғdarlama bүginnen bastap iske қosyldy. Demek kәsipkerler өzderine қajetti nesıelik resýrstardy alý үshin joғarydaғy aıtylғan ekinshi deңgeıli bankterge өtinish berýlerine bolady. Sonymen қatar, senbide Almatyda «Samұryқ-Қazyna» қory men ekinshi deңgeıli bankter arasynda jyljymaıtyn mүlik naryғyndaғy problemalardy sheshý jәne tұrғyn үı nysandarynyң құrylysyn aıaқtaý үshin қarjyny der kezinde ұıymdastyrý boıynsha өzara is-қımyl týraly kelisim jasaldy. Kelisimge sәıkes, jұmys eki baғytta jүredi. Birinshi baғyt boıynsha, bankter tұrғyn үı keshenderin құrylysyn aқtaý үshin қarjy bөledi. Odan keıin tұrғyn үılerdegi pәterler jeke tұlғalarғa bekitilgen baғa boıynsha ıpotekayқ nesıeleý arқyly satylady. Oғan sәıkes, Astanada қara sylaқty pәterlerdiң bir sharshy metriniң құny ? 98 myң teңgeden, al Almatyda - 120 myң teңgeden aspaýy tıis. Ekinshi baғyt boıynsha, bankter joғarydaғydaı tұrғyn үı keshenderiniң құrylysyn aıaқtaýғa қarjy bөledi. Sosyn құrylysy aıaқtalғan tұrғyn үılerdegi pәterler ıpotekalyқ nesıeleý arқyly erkin baғamen satylady. Baғany құrylys salýshy kompanııa belgileıdi. Bұl rette bank құrylys kompanııalarymen birlesip tұrғyn үı keshenindegi satylmaғan pәterlerdiң kem degende 30 paıyzyn alýғa kelisimin bergen pәter satyp alýshylardyң «pýlyn» jasaıdy. Barlyқ tıisti құjattar ұsynylғan soң «Samұryқ-Қazyna» қory қarjylandyrýdy bastaıdy. Daғdarystyң kesirinen, elimizde tұrғyn үıden bөlek, basқa da maқsattarғa arnalғan kөptegen nysandardyң құrylysy toқtap қalғany belgili. Joғaryda «BTA bank» Үkimettiң құrylys sektoryn қoldaýdaғy operatory bolyp anyқtalғanyn aıttyқ. Demek, Қazaқstan naryғyndaғy jetekshi құrylys kompanııalary endi basқa қarjy ұıymdaryna қaraғanda «BTA bankpen» қoıan-қoltyқ jұmys isteı bastaıdy degen sөz. Bұl қarjy ұıymynyң agroөnerkәsip keshenin қoldaýda da operator bolyp belgilengenin oıғa bir alyp қoısaқ, onyң taıaý bolashaқta Қazaқstan naryғyndaғy rөli men maңyzy arta tүsetinin aңғarý қıyn emes. Osylaısha jýyrda ғana taғdyrlary қyl үstinde bolғan «BTA bank» pen «Alıans banki» memlekettik қoldaýdyң arқasynda bүginde aıaқtaryna myғym tұryp қana қoımaı, ekonomıkadaғy irgeli problemalardy sheshýge jұmyldyrylyp jatyr. Elimiz ekonomıkasynyң naқty sektoryndaғy negizgi salalardyң tynys-tirshiligi, қımyl-қozғalysy bir-birimen tyғyz baılanysty bolғan, keleshekte de solaı bolyp қala beredi. Olaı bolsa, daғdarys kezinde memlekettiң atalmysh қarjy ұıymdarynyң negizgi aktsıoneri atanýyn der kezinde қabyldanғan dұrys sheshim dep sanaýғa bolady. Bұl elimizge ekonomıkalyқ tұrғydan da tıimdi.