Kún ystyq, as aýyr – aǵzańyz ne deıdi
ASTANA. KAZINFORM – Búgin – durys tamaqtaný men artyq astan arylý kúni. Jazda qandaı taǵamdardy jeý kerek? Densaýlyqty durys kútý úshin nendeı tamaqtardy tutynǵan jón? «Búgin LIVE» stýdııasyna qonaq bolǵan nýtrıtsıolog maman jaýap berdi.
– Jaz mezgilinde aýa raıyndaǵy temperatýranyń joǵary bolýyna baılanysty bizdiń aǵzamyz energııany tez joǵaltady. Odan bólek, kún ystyq bolǵandyqtan aǵzanyń temperatýrasy da joǵary bolady. Mundaı ýaqytta jeńil tamaqtardy jegen durysyraq. Jazda aýyr taǵamdardy kóp jeıtin bolsaq, ol tamaqtardy qorytý úshin aǵzamyz taǵy da kóp energııa jumsaıdy. Ádette biz qysta maı kóp jeý kerek, etti kóp jeý kerek dep aıtamyz. Óıtkeni qysta kún sýyq bolǵandyqtan aǵza jylý bóledi. Sol sebepti kóp energııa beretin, qunarly tamaqtardy tutyný qajet. Al jazda kerisinshe, jeńil, kalorııasy tómen tamaqtardy jegen durys, – deıdi Janna Nurbergen.
Maman jazda jeýge bolatyn taǵamdardy da tizip shyqty.
– Kúndelikti ratsıonda mindetti túrde aqýyzdar, maılar men kómirsýlar bolýy kerek. Kómirsýlar – ol kókónister, jemis-jıdekter, kók shópter. Olar tamaqtyń tez qorytylýyna áser etip, asqazannyń motorıkasyn jaqsartady. Odan keıin aqýyzǵa baı taǵamdardan jeńil aqýyzdardy usynamyz. Aýyr aqýyzdar – olar janýar tektes aqýyzdar. Al jeńil aqýyzdar – ósimdik tektester. Burshaq tuqymdastar, túrli dándi-daqyldar, teńiz ónimderindegi aqýyzdar óte jeńil bolady, – deıdi dáriger.
Durys tamaqtaný dese, birden artyq salmaq oıǵa oralady. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń derekteri boıynsha elimizde 6–9 jas aralyǵyndaǵy balalardyń 21%-y artyq salmaqpen ómir súrip júr. Al jalpy qazaqstandyqtardyń 19%-y semizdikke shaldyqqan. Nýtrıtsıolog artyq salmaqtan arylýdyń alǵysharttaryn aıtyp berdi.
– Jalpy, aryqtaıtyn kezde eń birinshi artyq salmaqtyń sebebin anyqtaý kerek. Qandaı da bir dıetany, ashyǵýdy bastamas buryn artyq salmaq neden paıda bolǵanyn anyqtaý qajet. Múmkin ol durys tamaqtanbaý bolar nemese gormondyq ózgerister bar shyǵar, múmkin bul aǵzadaǵy jetispeýshiliktiń saldary shyǵar. Eger aǵzada defıtsıt bolsa, siz dıetaǵa otyryp, jaǵdaıdy odan saıyn ýshyqtyryp alýyńyz múmkin. Sol sebepti kez kelgen ýaqytta, kez kelgen mezgilde artyq salmaqtan arylý úshin eń birinshi onyń sebebin anyqtap alý kerek. Jáne onyń sebebimen ǵana kúresý kerek. Keı adamdar dıetany durys tamaqtanýmen shatastyryp jatady. Al bul ekeýiniń arasy jer men kókteı, – deıdi stýdııa qonaǵy.
Al kerisinshe, salmaq qosý úshin qalaı áreket etý kerek? Janna Nurbergen bul suraqqa da jaýap berdi.
– Salmaq jetispeýshiligi máselesin de eń áýeli analız tapsyrýdan bastaý kerek. Salmaq jetkiliksizdigine kóbine anemııa, gıpoksııa, aǵzadaǵy parazıtter, as qorytý júıesindegi aýytqýlar sebep bolýy múmkin. Analızderdiń bárin tapsyryp, anyqtaǵannan keıin durys tamaqtaný, aqýyzǵa baı tamaqtar jeý arqyly salmaq qosa alamyz. Oǵan qosymsha sportpen aınalysyp, bulshyqet jınaý kerek, – deıdi ol.
Dáriger jyldyń kez kelgen mezgilinde D3 dárýmenin ishý mańyzdy deıdi. Alaıda bul vıtamındi ishkenmen is bitpeıtin kórinedi. Ol aǵzaǵa sińip, durys áser etý úshin taǵy da durys tamaqtaný qajet eken.
– Qazir biz qarapaıym taǵamdar arqyly qajetti dárýmenderdi ala almaı jatyrmyz. Oǵan sebep – durys tamaqtanbaý, taǵamnyń sapasyzdyǵy jáne taǵy basqa jaǵdaılar. Jalpy, dárýmen bizdiń aǵzamyz durys jumys isteýi úshin qajet. Men barsha qazaqstandyqtarǵa eskertkim keledi: D3 dárýmenin mindetti túrde ishý kerek. Kóbisi jazda biz kúnniń áserinen D3 dárýmenin onsyz da alamyz, dárýmen ishpeı-aq qoısaq bolady dep oılaıdy. Jyldyń qaı mezgili bolmasyn bul vıtamındi ishý qajet. Sebebi ol bizdiń aǵzamyzdan kún saıyn shyǵyndalyp otyrady. Shyǵyndalǵan dárýmenniń ornyn mindetti túrde toltyryp otyrýymyz kerek. Tipti jyl on eki aı jaz bolatyn Afrıkada da D3 dárýmeni 85% jetkiliksiz. Ne sebepti? Sebebi bul dárýmen teriniń astyna kúnniń túsýi arqyly sıntezdeledi. Biraq ol sıntezdelý úshin bizdiń aǵzamyzǵa paıdaly maılar kerek. D3 dárýmeni – maıda erıtin dárýmen. ıAǵnı omega-3 maı qyshqyldary, balyq maıy qajet. Vıtamın aǵzamyzdaǵy sapaly maıly taǵammen aralasýy kerek. Oǵan qosa, vıtamın aǵzaǵa tolyq sińý úshin asqazan-ishek jolymyz minsiz jumys isteýi qajet. Demek, qur kúnnen biz qajetti vıtamındi jetkilikti deńgeıde ala almaımyz, – deıdi Janna Nurbergen.
Eske sala keteıik, ótken joly mamandar elimizdegi balalar arasynda semizdik beleń alǵanyn aıtyp, dabyl qaqqan edi.