Quqyq qorǵaý salasynda «Prokýratýra týraly» Konstıtýtsııalyq zańynyń róli zor - Nurlan Bıjanov
Sol qujattardyń biri – «Qazaqstan Respýblıkasynyń Prokýratýrasy týraly» Konstıtýtsııalyq Zańy. Jańadan qabyldanǵan «Prokýratýra týraly» zańǵa Konstıtýtsııalyq Zań mártebesi berilip, Qazaqstan Respýblıkasy Bas Prokýrorynyń quqyq qorǵaý fýnktsııasy birshama kúsheıtildi.
Bul elimizdiń tarıhynda prokýratýra organdaryna qatysty konstıtýtsııalyq mártebesi bar eń alǵashqy zań. Zańnyń maqsaty - Prokýratýra organdary qyzmetkerleriniń jaýapkershiligin arttyrý jáne quzyretin keńeıtý.
Endi osy Zańnyń erekshelikterine toqtalyp ótsek:
Birinshiden, «Prokýratýra týraly» Konstıtýtsııalyq Zańynyń 9-babynyń 16) tarmaqshasynda Bas prokýrorǵa Konstıtýtsııalyq Sotqa júginý quqyqyǵy berilgen. Bul erekshe múmkindik ekenin atap ótkenimiz jón. Sebebi Konstıtýtsııalyq Sotqa kez kelgen memlekettik organ júgine almaıdy. «Konstıtýtsııalyq sot týraly» Zańǵa sáıkes Konstıtýtsııalyq sotqa júginý quqyǵy Bas prokýror men Adam quqyqtary jónindegi ýákilge ǵana berilgen. Bul jerde Bas prokýror Konstıtýtsııalyq Sotqa normatıvtik quqyqtyq aktiler boıynsha resmı túsinikteme berý úshin júginedi. Budan basqa, Bas prokýrordyń ótinishimen Konstıtýtsııa normalaryna qatysty resmı túsindirýdi talap etýge usynystar engizý múmkindigi bar.
Ekinshiden, «QR Prokýratýrasy týraly» Konstıtýtsııalyq Zańy boıynsha endi prokýrorlar elden zańsyz shyǵarylǵan syrttaǵy aktıvterdi qaıtarýmen tikeleı aınalysady. Zańnyń 10 babynyń 27) tarmaqshasynda Prokýrordyń ókilettigine - qylmystyq jolmen alynǵan kiristerdi shetelden qaıtarý, onyń ishinde qylmystyq protsesten tys memlekettiń múddesin bildirý boıynsha halyqaralyq yntymaqtastyq jónindegi qyzmetti úılestirý jumysy berilgen.
Úshinshiden, prokýratýraǵa kásipkerlik sýbektilerin tekserý quqyǵy berildi. Biraq onyń erekshe tártibi bar. Barlyǵyn ońdy-soldy teksere almaıdy. Zańnyń 3-taraýynyń 18-babyna sáıkes, jeke kásipkerlik sýbektilerin tekserý QR Prezıdentiniń, Bas prokýrordyń tapsyrmasymen jáne olardyń kelisimi boıynsha ǵana júrgiziledi.
Tórtinshiden, buryn prokýrorlar eki jaǵdaıda ǵana nusqaý bere alatyn. Sotqa deıingi tergep-tekserý jáne jedel izdestirý qyzmeti boıynsha. Al qazir osylarmen birge ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly is boıynsha qosymsha tekseris júrgizýge, atqarýshylyq is júrgizýge, jazalardy oryndaýǵa, prokýratýranyń talaby boıynsha júrgiziletin tekserýlerge, sondaı-aq memlekettik quqyqtyq statıstıka jáne arnaıy esepke alý máseleleri boıynsha da jazbasha nusqaýlar bere alady (35-bap).
Besinshiden, jańa Zańda prokýrordyń qańdaı jaǵdaıda qaýly shyǵaratyndyǵy jeke atap kórsetilgen (37 bap). Burynǵy Zańda prokýror tek qana tártiptik is júrgizýdi qozǵaý, tekseris júrgizý, kúshtep ákelý, quqyqtyq aktiniń qoldanysyn toqtata turý nemese shekteý sıpatyndaǵy sharalardyń kúshin joıý týraly qaýlylardy ǵana qabyldaıtyn. Al jańa zańda Prokýror: jedel-izdestirý is-sharalaryn júrgizý týraly, kúzetpen ustaý, jazasyn ótep jatqan, sondaı-aq probatsııa esebinde turǵan adamdarǵa qatysty tártiptik jazalar men kótermeleýlerdiń kúshin joıý, laýazymdy jáne ózge de adamnyń aktisin nemese áreketin tekserý ne ótinishti qaraý aıaqtalǵanǵa deıin úsh jumys kúnine deıin toqtata turý, sot oryndaýshylarynyń zańsyz aktileriniń kúshin joıý jáne prokýrorlyq qadaǵalaý aktisin májbúrlep oryndatý týraly qaýly shyǵarady. Zańda bul qaýlylardyń barlyǵy mindetti túrde oryndalýǵa jatady.
Altynshydan, jańa Zańda atap ótýge tıis taǵy bir jaǵdaı - prokýrorlardyń aqparatqa qol jetkizý múmkindigi týraly (Zańnyń 10-baby). Prokýror óz quzyretine sáıkes derbes derekterdi jáne zańmen qorǵalatyn ózge de qupııany qorǵaý jónindegi talaptardy saqtaı otyryp, aqparatqa, málimetter men qujattarǵa, qylmystyq, azamattyq, ákimshilik isterge, ákimshilik quqyq buzýshylyqtar týraly isterge, atqarýshylyq is júrgizýge jáne ózge de materıaldarǵa, sondaı-aq quqyq qorǵaý organdarynyń jáne ózge de memlekettik organdar men uıymdardyń aqparattyq júıeleri men resýrstaryna Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasynda belgilengen tártippen qol jetkizýge quqyly.
ıAǵnı qajettilik týyndaǵan jaǵdaıda, prokýror tıisti tártipterdi saqtaı otyryp kez kelgen aqparaty ala alady. Qabyldanǵan jańa qujat - «QR Prokýratýrasy týraly» Konstıtýtsııalyq Zańyndaǵy eń negizgi degen basymdyqtar men ózgerister reti osyndaı. Aldaǵy ýaqytta elimizdiń tutastyǵyn saqtaý jáne azamattarymyzdyń bostandyǵy men quqyqtaryn qorǵaý jolynda qabyldanǵan konstıtýtsııalyq jańa zańnyń atqaratyn róli zor. Barsha otandasymyzdyń quqyqtary men múmkindikteri zańmen qorǵalyp, qoldaý tabady degen senimdemin.
Qyzylorda oblysynyń prokýrory Nurlan Bıjanov
