Kitap oqymaıtyn bala joq, qyzyqtyra almaıtyn eresek bar – maman pikiri
ASTANA. KAZINFORM – Búgin – halyqaralyq «Maǵan kitap oqyp ber» kúni. Atalǵan data 2018 jyly aýstralııalyq jazýshy, spıker jáne baspager Emma Maktaggarttyń bastamasynan negiz alǵan. Bul kún eresekterdiń balalarǵa kitap oqyp berýiniń mańyzdylyǵyn eske salý úshin jáne balalardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, yntalandyrý maqsatynda belgilengen. Eresekter men balalar smartfonǵa úńilgen zamanda kitap oqýdy qalaı dáripteýge bolady? Balanyń kitap oqýǵa zeıinin qalaı ashqan jón? Eresekterdiń balaǵa kitap berýi nesimen paıdaly? Osy jáne ózge de saýaldardyń jaýabyn mamandardan suraǵan edik.
- Qazirgi tsıfrlyq zamanda balany kitapqa qyzyqtyrý - asa mańyzdy sharýa. Balanyń tildik qoryn damytýda, qııalyn keńeıtýde kitap oqýdyń septigi mol. Ózim kóp balaly anamyn, ata-ana retinde, maman retinde qoldanatyn tásilderim bar. Ol - adamnyń ishindegi akterlik sheberlikti oıatyp, ıntonatsııa jáne emotsııa arqyly jumys isteý. Balany maqtaý, yntalandyrý arqyly kitap oqýǵa baýlı alamyz, sonymen qosa balany qolynan jetektep kitaphanaǵa ákelý kerek, kitap álemin kórsetý kerek, - dep bastady áńgimesin elordadaǵy Ulttyq akademııalyq kitaphana balalar bóliminiń kitaphanashysy Maııa Bazarbaeva.
Kitaphanashynyń aıtýynsha, balany oqyǵysy kelmegen kitapty oqýǵa májbúrleý durys emes. Sonymen qatar balanyń týǵan kún syndy merekelik jıyndarynda kitap syıǵa tartýdy úrdiske aınaldyrý onyń dostarynyń da kitapqa qyzyǵýshylyǵyn arttyrady.
- Bala unatpaǵan kitapty qınap oqytpańyz jáne klassıkalyq emes, jeńil kitaptan bastaǵan jón. Balaǵa kitap tańdaǵanda sýreti anyq bolýy kerek, qarpi úlken jáne mátin shaǵyn bolǵany abzal. Sol sııaqty janǵa jaǵymdy, oıǵa qonymdy bolǵany durys. Taǵy bir mańyzdy jaıt, ata-ana kitap, gazet oqýdy ózinen bastaý kerek, qazaqta «uıada ne kórseń, ushqanda sony ilesiń» degen naqyl sózdiń jany bar. Balany qyzyqtyryp, úlgi bola bilýdiń mańyzy – rýhanı kemeldenýdiń aınasy, - deıdi ol.
Sondaı-aq maman árbir úıde shaǵyn kitaphana buryshy, ıaǵnı kitap qory bolǵan jón dep sanaıdy.
- Bala úıdegi kitaptarǵa bir kún qaraıdy, eki kún qaraıdy, úshinshi kúni ashyp qaraıtyny sózsiz. Taǵy bir joly balalarǵa arnalǵan mýltfılm, kıno kórgende osy fılmniń kitaby da bar dep onyń qyzyǵýshylyǵyn tanytý kerek. Mysaly, «Aldar kóse», «Meniń atym Qoja» degen sekildi týyndylardyń kitap ári kıno nusqasy da bar. Sol sııaqty kitapty oqyǵan soń, birge talqylaý kerek. Kitap oqymaıtyn bala joq, kitapqa qyzyqtyra almaıtyn eresekter bar. Úlkender balaǵa kitapty daýystap oqýy qajet jáne emotsııaǵa berilýi tıis, bala sol kezde tez uǵady. Aıtalyq, qyzyq jerine kelgende toqtap qalyp: «Endi ári qaraı óziń oqyshy nemen aıaqtalar eken?» - degen sekildi tásildi qoldanyp kórýge bolady, - dedi kópbalaly ana.
Búginde elordadaǵy Ulttyq akademııalyq kitaphanada júzege asyp jatqan «Otbasymen oqımyz» jobasy dál osy maqsatqa negizdelgen. Otbasymen birge oqyǵan kitapty talqylap, ortaq taqyrypta oı bólisýge shaqyrady.
- Iá, qazirgi qoǵamda balalardyń gadjetke áýestigi basym, biraq bári dep aıta almaımyn. Ata-ana kitapqa qyzyqsa, bala da qyzyǵady, óıtkeni bizdiń kitaphanaǵa keletin balanyń kóbisi ata-anasymen keletinder. Qyzyqty oqıǵalar men áserli keıipkerler álemine boılaǵan bala kitapty súıip oqıdy. Bastysy – oǵan baǵyt-baǵdar beretin, oqýǵa degen mahabbatyn oıatatyn úlkenderdiń bolýy. Qýantatyny - kitap oqý trendke aınalyp keledi. Kitap – jan azyǵy, oı keńistigi, qııal álemi. Balany osy ǵajaıyp álemge jeteleý – bizdiń mindetimiz, – dep kitaphanashy sózin qorytyndylady.
Sonymen qatar balanyń zeıinin ashyp, oqýǵa, bilimge jeteleýge qatysty psıholog mamannyń pikirin bildik.
- Qazirgi qarbalas ómirde balańyzben durys qarym-qatynas ornatyp, onyń jan-jynystyq damý kezeńderi durys ótýine úles qosýyńyz óte mańyzdy. 1,5 jastan bastap balańyzǵa óz sezimderin tanýǵa kómektesýińiz kerek. Elimizde kún saıyn 2-3 bala pedofıl qurbany bolsa, osy balalar - óz sezimderin tanı almaǵan balalar. Qaýipti jaǵdaıda qorqyp, úreılenip tursa da, sezim ataýlaryn bilmegen soń, óz sezimin ózi tanymaǵan soń neshe túrli oqys jaǵdaıdyń qurbany bolyp ketedi. Mysaly, balańyzdyń oıynshyǵyn bireý tartyp alǵanda: «Balam, sen qazir ashýlanyp, yzalanyp tursyń», - dep nemese syılyq bergende: «Balam, sen qazir qýanyp tursyń», - dep, al qarańǵy bólmede otyrsańyzdar: «Balam, sen qazir úreılenip otyrsyń», - dep óz sezimin tanýǵa, ajyratýǵa kómektesý kerek. Sezimderdi tanýǵa kitap oqý keremet kómektesedi, - degen oıyn ortaǵa saldy elordalyq psıholog Zarına Qaharman.
Mamannyń málimdeýinshe, balaǵa kún saıyn kitap berse, arty ádetke aınalyp, balanyń ózi izdenip oqıdy.
- Kitap oqyp bergen kezde balańyzdyń dúnıetanymy keńeıip qana qoımaıdy, kóz aldyna elestete bilý qabileti damıdy. Ol kóz aldyna elestete bilý arqyly jaqsy kóretin keıipkerleriniń janyna bara alady, olar ne sezingenin sezine alady. Tipti ózi oıdan ertegi, áńgime quraı alatyn bolady. Bul qabilet oǵan eresek ómirinde kómektesedi, ıaǵnı qandaıda bir synaqqa ushyraǵan kezde, tyǵyryqqa tirelgen kezde, qaıǵy bolǵan kezde boıynda qandaı sezim bolyp jatqanyn túsinip, onyń syrtqa durys jolmen shyǵýyna óz-ózine kómektese alady. Kitap oqý arqyly bala óziniń de, ózgeniń de jan dúnıesin túsinip turatyn bolady. Maqsat — kitapty zýyldatyp oqyp shyǵý emes, oqyǵan kezde balanyń boıynda qandaı sezim paıda bolǵanyn ózine kórsetip berý, jaqsy men jamandy ajyratyp, qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵanda óz-ózine qalaı kómektesý kerektigin úıretý. Kitap oqý arqyly bala ózin ózgeniń ornyna qoıa alatyn bolady. Mysaly, kabınetime kelgen keıbir klıent «Qandaı sezimdesiz?» - degen suraq qoısam, sezimin emes, oıyn aıtyp ketedi. Oı men sezim eki túrli qubylys, - deıdi ol.
Osy oraıda psıholog 6-7 jasqa deıin balańyzǵa kitapty ózińiz oqyp berseńiz, árip tanyǵannan keıin ózi oqı bastaǵany jón dep sanaıdy.
- 6 jasta balanyń jan-jynystyq damý kezeńi aıaqtalady. 6 jasqa deıin bala tárbıesinde qandaı qatelik ketti, sonyń bári 6-12 jas aralyǵynda kórinip turady. Osy kezeń balańyzben til tabysyp, qarym-qatynasty nyǵaıtýǵa naǵyz múmkindik. 6 jasynan bastap balańyz mektepke baryp, aınalasyn zertteı bastaıdy, qoǵamnyń bir múshesi bolýǵa daıyndalady. Osy kezeńde balaǵa kómekke sýblımatsııa keledi. Sýblımatsııa — boıdaǵy kúsh-qýatty qoǵam quptaıtyn baǵytqa burý. Demek, balańyz kóshede bir balany urǵysy kelse, onyń ornyna boks úıirmesine barady. Bala osy kezeńde kitap oqýmen aınalysyp, ártúrli úıirmege, sport túrlerine baryp, boıyndaǵy kúsh-qýatty sýblımatsııalaıdy. Osy kezeńde kitap oqý daǵdysyn qalyptastyrady, - dep málimdeıdi maman.
Buǵan deıin kitaphanashy aıtqandaı, psıholog ta balaǵa tek ata-anaǵa unaǵan kitapty oqytpaýdy quptaıdy.
- Oǵan tańdaý múmkindigin berińiz. Qorqynyshty keıipkerge toly kitapty oqyǵysy kelse — oqysyn, eń bastysy ol kitapty birge oqyp talqylańyz. Kitapty oqyp aıaqtaǵanda: «Qandaı sezimde boldyń?», «Basty keıipkerdiń ornynda bolsań ne isteýshi ediń?» degen sııaqty suraq qoıyp, óz-ózin tanýǵa kómektesińiz. Eń bastysy — ózińiz úlgi bolyńyz. Táýlik boıy smartfonyńyzǵa «jabysyp» alyp, balańyzǵa telefondy kóp ustamaý kerektigin aıta almaısyz. Sol sııaqty ózińiz kitap oqýdy qolǵa almaı, balańyzdan kitap oqýyn talap ete almaısyz. Bala estigenin emes, kórgenin isteıdi, - dep túıindedi Zarına Qaharman.
Eske salsaq, Qazaqstannyń oqýshylardyń bilim jetistigine monıtorıng jasaıtyn arnaıy quraly Halyqaralyq saraptama ortalyǵynyń sertıfıkatyna ıe boldy. Onyń bir baǵyty - mektep oqýshylary kitap betterin qanshalyqty jıi paraqtaıtynyn saýalnama arqyly anyqtaý.