Qoja Ahmet ıAsaýıdiń naǵashysy ustaǵan kóne asataıaq tabyldy
QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń «Áziret Sultan» memlekettik tarıhı-mádenı qoryq-mýzeıi uıymdastyrǵan «ıAsaýı izimen» ǵylymı-tanymdyq ekspedıtsııalyq jobasy aıasynda Qoja Ahmet ıAsaýıdiń naǵashysy Taǵaıyn ata qoldanǵan asataıaq pen qoljazba tabyldy. Jádigerlerdi Taǵaıyn ata kesenesinde ata-babalarynan beri shyraqshy qyzmetin atqaryp kele jatqan áýlet saqtap kelgen. Bıyl 82-ge kelgen Sharıpýlla Haıdaruly jádigerdiń tarıhyn jaıyp salyp, aq mata ishine túıilip, sandyq túbinde jatqan kóne qoljazbany shyǵardy.
«Áýlıe Taǵaıyn atamyzdyń qabirin kútip, saqtap, basyna quran oqyp kelýshilerge qyzmet etý baqyty onyń jan joldasy bolǵan babamyzǵa buıyrǵan eken. ıAǵnı, eń birinshi shyraqshy bolǵan - Boǵı shaıyq babamyz. Bul qyzmet atadan balaǵa jalǵasyp keledi. Shejiremen taratatyn bolsaq, Boǵı shaıyqtan keıin onyń uly Iqonı shaıyq, odan Rozmat shaıyq, Umar shaıyq, Haıdar, Dadahonnan keıingi qyzmet meniń enshimde. Din jolynda tazalyq pen adaldyqty berik ustaǵan babalarymyz uzaq ómir súrgen. Qoja Ahmet ıAsaýıdiń sheshesi Qarashash anamyzdyń shyqqan tegi dinı ilimdi, batyr, qasıetti jandar bolǵan. Qarashash anamyzdyń baýyry Taǵaıyn ata osy asataıaqty qolynan tastamaǵan eken. Qasıetti jannyń qoldanǵan zatyn shyraqshy babalarymyz da kóziniń qarashyǵyndaı saqtap, urpaqtan-urpaqqa amanattap kele jatyr», - Sharıpýlla Haıdaruly.
Asataıaq 800 jyl ótse de áli kúnge deıin shirip, buzylmaı berik qasıetin saqtaǵan.
«Al myna qoljazbada ne jazylǵany jaıly beımálim. Kóne jazý jáne sheńber, úshburysh, tórtburysh etip salynǵan belgiler ishinde túsiniksiz jazýlar. Bul kitaptyń qupııasyn menen burynǵy atalarym da sheshe almady», - deıdi Sharıpýlla Haıdaruly.
Tarıhı derekterge júginsek, Taǵaıyn atanyń shyn esimi - Nýrıddın shaıyq. Onyń batyrlyǵy men bilimdarlyǵy, erekshe qasıetine bas ıgen halyq Qoja Ahmet ıAsaýıdiń sheshesi Qarashash ananyń qurmetine oraı «Taǵaıyn ata» dep ataǵan. Taǵaısha bıbi - Qarashash ananyń shyn esimi. Bul pikirdi, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, dotsent, ıasaýıtanýshy Zikirııa Jandarbek te qoldaıdy.
«Ahmet ıAsaýıdiń anasy Taǵaısha bıbiniń laqap aty - Qarashash ana. Keıbir kisiler Qarashash ananyń esimi Aısha bolǵan dep te jańylysyp jatady. Aısha Musaqojaqyzy - ıAsaýıdiń áıeli. Musaqoja Ibrahım shaıyqtyń shákirti jáne Túrkistanǵa jibergen ókili. Qoja Ahmet ıAsaýı sol kisiniń qaramaǵyna qyzmetke kelip, qyzy Aıshaǵa úılenedi. Bul derekter Nasabnama qoljazbalarynan alynǵan. Nasabnama qoljazbalary ıAsaýı jolynyń tarıhy bolyp tabylady»,- deıdi tarıhshy Zikirııa Jandarbek.
Shyǵystanýshy N.I. Veselovskııdiń jazbasynan Qoja Ahmet ıAsaýıdiń ákesin Ibrahım shaıyq anasyn Togaıbıcha dep kórsetkenin kezdestirýge bolady. Bul týraly málimetter ǵalym M.Mırhaldarovtyń «Saıram tarıhy» týraly kitabynda da bar. Sondaı-aq, belgili ǵalym Muhtar Qoja men ıÝ.A.Elgınniń eńbekterinde de Taǵaısha bıbi jaıly derekter kórsetilgen.
Taǵaıyn ata (Nýrıddın shaıyq) men Taǵaısha bıbiniń týystyq baılanysy týraly kóptegen ańyz-áńgimeler bar. Bir derekterde Nýrıddın shaıyq eldiń tynyshtyǵy men beıbit ómirin saqtaǵan batyr, meıirimdi ári qasıetti jan bolǵandyǵy aıtylady. Sondyqtan da qazirgi kúnge deıin onyń mazaryna túnep, quran baǵyshtap, Alladan bala tilegen erli-zaıyptylar kóp keledi eken.
Taǵaıyn atadan qalǵan mura - qoryq-mýzeıdiń basty jańalyqtarynyń biri. El syrtyndaǵy jádigerlerdi elge qaıtarý, babadan mıras bolyp kele jatqan muralar men derekterdi izdep taýyp, qoryq-mýzeı qoryna jınaqtaý, ǵylymı turǵyda zertteý mýzeı ákimshiliginiń alǵa qoıǵan negizgi maqsatyna aınaldy.
«Ulystyń Uly kúni qarsańynda Qoja Ahmet ıAsaýıdiń naǵashylary qoldanǵan asataıaqtyń tabylýy qýanyshty habar. Táýelsizdik alǵanǵa deıin tarıhı derekterdiń, sonyń ishinde ıAsaýıge qatysty dinı-rýhanı málimetterdiń kóptegen bóligi joıylyp, talan-tarajǵa tústi. Keseneniń ózi qandaı hálde bolǵandyǵy barshaǵa málim. Mine, qazirgi tańda joǵalǵan muralar tabyla bastady. Kúni keshe ǵana Ózbekstan Respýblıkasynyń Namangan qalasyndaǵy ıAsaýı babamyzdyń urpaǵynyń qolynan Nasabnama qoljazbasynyń bir úlgisi men móri tabylsa, búgingi kúni naǵashy jurtynan qalǵan asataıaqty qolǵa ustap otyrmyz. Túrki jurtynyń ortalyǵy Túrkistannyń túlep jatqan tusynda rýhanı tulǵaǵa tán tarıhı muralardyń da tabylýy ıAsaýı álemin zertteýge, tanýǵa ashylǵan qaqpa dep bilemin. Byltyr bastalǵan «ıAsaýı izimen« ǵylymı-tanymdyq ekspedıtsııasy óz nátıjesin berýde. Qazynaly qarııalardyń qolynan tabylyp jatqan barlyq muralar tıisti sala mamandarynyń kómegimen zerttelip, anyqtalady. Ekspedıtsııa jumysy aldaǵy ýaqytta da jalǵasyn tabady», - deıdi «Áziret Sultan» memlekettik tarıhı-mádenı qoryq-mýzeıiniń dırektory Nurbolat Ahmetjanov.
Aqsaqaldyń qolyndaǵy asataıaq pen qalyń qoljazbadaǵy jazýlardyń mán-maǵynasyn «Áziret Sultan» memlekettik tarıhı-mádenı qoryq-mýzeıiniń mamandary aldaǵy ýaqytta anyqtaıdy.
