Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesine tónip turǵan qaýip seıildi me
TÚRKІSTAN. KAZINFORM — Sońǵy jyldary Túrkistan qalasyndaǵy 600 jyldan astam tarıhy bar Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesiniń birqatar bólmelerindegi quzdaný, ylǵaldaný protsesiniń jyldam júrýi kópshilikti alańdatyp qoıdy.
Bul másele úsh jyldan beri álsin-álsin kóterilip júr. 2022 jyly «Áziret Sultan» ulttyq tarıhı-mádenı mýzeı qoryǵynyń dırektory Máýlen Sadyqbekov kesenege qaýip tónip turǵanyn aıtyp, dabyl qaqqan edi.
Keıinnen qalanyń sol kezdegi ákimi Nurbol Turashbekov Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesiniń jaǵdaıyn arnaıy komıssııa anyqtaıtynyn málimdedi.
Ǵylymı-zertteý jumysyna 317 mln teńge bólindi.
Sodan bergi 2-3 jylda ne isteldi? Osy saýaldy Kazinform tilshisi Mádenıet jáne aqparat mınıstrligine resmı joldaǵan bolatyn.
— Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tikeleı tapsyrmasymen Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesiniń naqty jaı-kúıin anyqtaý maqsatynda keshendi ǵylymı-zertteý jumystary qolǵa alyndy. Úsh jylǵa josparlanǵan jan-jaqty zertteý jumystary 2023 jyly bastalǵan. Osy jumysty úılestirýshi — mınıstrlikke qarasty «Qazqaıtajańartý» mekemesi. Josparǵa sáıkes, kesene qabyrǵalaryndaǵy tuzdaný, quzdaný sebepterin, kógaldandyrý, abattandyrý jumysynyń kesenege zardaby bar-joǵyn, t. b. anyqtaý úshin birneshe ǵylymı-zertteý ınstıtýty tarapynan zertteý jumysy júrgizilip jatyr, — delingen vedomstvo jaýabynda.
Mınıstrliktiń málimetinshe, jyl saıyn eskertkishtiń jaı-kúıine qajetti jaǵdaılarda ǵylymı-restavratsııa jumystary arqyly demeý kórsetiledi.
Eskertkishti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan sońǵy iri jumystar 1993-2000 jyldary Mádenıet jónindegi memlekettik komıtet pen Túrkııa Mádenıet mınıstrligi arasyndaǵy mádenı yntymaqtastyq týraly halyqaralyq kelisim sheńberinde júrgizilgen.
2000 jyldan búginge deıin jóndeý jáne qalpyna keltirý jumystary «Qazqaıtajańartý» mekemesi tarapynan kezeń-kezeńimen atqarylyp keledi.
Kesene portalyndaǵy granıt plıtkalar almastyryldy
«Qazqaıtajańartý» RMK bas dırektory Oljas Sharııazdanovtyń sózinshe, bıyl ınjenerlik-restavratsııalyq jumystyń nátıjesinde kesene aýmaǵyndaǵy ylǵal qaýpi tómendegen.
2021-2022 jyldary qala ákimdigi kesene aýmaǵyna abattandyrý jumysyn júrgizip, sýarý júıesin ornatqan.
Bıyl ǵımarat mańyndaǵy sýarmaly kógaldar alynyp, qurǵaq qıyrshyq tas tóselgen.
— «Qazqaıtajańartý» mekemesi jergilikti ákimdikke ǵylymı zertteý jáne zerdeleý jumystarynyń qorytyndysy boıynsha topyraqtyń shamadan tys ylǵaldanýyn azaıtý jáne kógaldandyrý jumysyn ońtaılandyrýǵa usynys bergen. Qala ákimdigi oń sheshim qabyldap, tıisti jumysty atqardy. Sondaı-aq, kesenege 200 metrge deıingi qashyqtyqta abattandyrý jáne sýarý jumystaryn júrgizbeý tártibi qoldanysqa endi. Bul — qurǵaq ári qolaıly klımatty qalyptastyratyn landshafty saqtaýdyń mańyzdy tetigi, — dedi mekeme basshysy bizge usynǵan aqparatynda.
Jóndeý jumystary aıasynda keseneniń kireberis portalyndaǵy granıt plıtkalar aýystyrylǵan.
227 sharshy metr aýmaqqa mekemeniń óndiristik tsehynda arnaıy ázirlengen taqta kirpishter tóselgen.
— Ǵylymı zertteý jáne zerdeleý jumysynyń qorytyndysy boıynsha, buryn tóselgen granıt plıtkalar jańbyr jáne qar sýynyń topyraq qabatyndaǵy ylǵaldyń tabıǵı túrde kebýine tosqaýyl bolǵan. Sonyń saldarynan keseneniń syrtqy jáne ishki qabyrǵalary ylǵaldanyp, tuzdaný paıda bolǵan. Osyǵan baılanysty tarıhı ǵımarattyń sáýlettik kelbetin buzbaıtyn, ylǵaldyń tabıǵı taralýyna jáne aýanyń erkin almasýyna qolaıly kirpishter ázirlenip tóseldi. Sonymen qatar, qabyrǵalarda jınalǵan tuzdar qaýipsiz ádispen jýylyp, tazartyldy, — dep atap ótti vedomstvodan.
Konservatsııalanǵan kúmbez tarıhı kelbetin saqtap qala ma
Sondaı-aq keseneniń kúmbezindegi shytynaǵan glazýr bólikteri konservatsııalandy. Qorǵanysh-dekoratıvti jabyndy laboratorııalyq synaqtar júrgizý arqyly tańdap alynǵan.
Zertteý nátıjesinde ýltrakúlgin sáýlege tózimdi, jaýyn-shashynǵa jáne túrli klımattyq temperatýra ózgeristerine shydamdylyǵy joǵary, adgezııasy myqty, kúmbez túsine laıyq fınlıandııalyq materıal qoldanyldy.
Bul qospa glazýrdyń búlingen jerlerine sý ótkizbeı, kúmbezdiń tarıhı kelbetin saqtaýǵa múmkindik berip otyr.
Mekeme mamandarynyń ǵylymı tásilge negizdelgen júıeli jáne kásibı jumysy konservatsııa beriktigin kúsheıtip, kúmbezdiń kelbetin arttyrǵan.
Klımattyq jaǵdaıdy baqylaıtyn avtomattandyrylǵan júıe iske qosylǵan
Búginde ıAsaýı kesenesinde klımattyq ózgeristerdi qadaǵalaıtyn zamanaýı avtomattandyrylǵan monıtorıng júıesi úzdiksiz jumys istep tur.
2023 jyly «Qazqaıtajańǵyrtý» mekemesi kesenege 106 arnaıy qurylǵy ornatyp, lokaldy meteostantsııa men jer seısmıkalyq baqylaý júıesi bar monıtorıng ortalyǵyn ashqan.
— Júıe arqyly kesenede aýanyń jáne qabyrǵanyń ylǵaldylyǵy, temperatýra, aýa qozǵalysynyń jyldamdyǵy men baǵyty, jyly aýanyń tyǵyzdyǵy, shýdyń deńgeıi, ǵımarattyń tepe-teńdigi, jerasty sýlarynyń deńgeıi úzdiksiz baqylanady. Júıe shyq túsý núktesin dál anyqtaı alady. Barlyq derekter ár 2–10 mınýt saıyn jáne 2 saǵat saıyn ortalyq kompıýterine tirkelip otyrady. Qazir mamandar 3 jyldyq derekterdi saraptap jatyr. Bul derekterge súıene otyryp, keseneniń qolaıly klımattyq jaǵdaıyn jedel basqarý jáne qajetti is-sharalardy ýaqtynda oryndaý júıesin qurýdy josparlap otyrmyz. Jalpy «Qazqaıtarjańartý» mekemesi kesene aýmaǵyndaǵy ylǵaldanýdy joıý jáne ylǵal qaýpiniń aldyn alý sharalaryn jalǵastyra beredi. Bul — tarıhı eskertkishti uzaqmerzimdi saqtaýǵa baǵyttalǵan ǵylymı-ınjenerlik sheshim, — dedi mekeme basshysy.
Sońǵy kezderi áleýmettik jelilerde kesenege irgeles turǵan «Kerýen saraı» kesheni mańynda akvapark, basseın salynady degen aqparat tarady.
Osyǵan qatysty Túrkistan qalasy ákimdigine saýal joldaǵan edik.
— Kesenede júrgiziletin saqtaý, qorǵaý, ǵylymı-zertteý, qalpyna keltirý jumystarynyń bári de Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń tikeleı qoldaýymen, qarjylandyrýymen júzege asady. Sondaı-aq keseneniń saqtalý jaǵdaıy ıÝNESKO-nyń Búkilálemdik mura ortalyǵynyń da baqylaýynda. Al, salynýy múmkin degen qurylystar týraly ázirge naqty aqparat joq, — delingen qala ákimdigi usynǵan jaýapta.
Budan buryn Túrkistandaǵy kesenege qaýip tónip turǵanyn jazǵan edik.