Koýchıng: sán be, álde qaýip pe?
ASTANA. KAZINFORM – Búginde koých bolý sánge aınaldy, biraq olardyń barlyǵy bilikti emes. «Adam sanasymen jumys isteımin» degenderdiń kóbi arnaıy daıyndyqtan ótpegen. Psıhologter alańdaýly, al depýtattar máseleni zańmen retteýdi usynyp otyr. Kazinform tilshisi bul úrdistiń mán-jaıyn zerttep kórdi.
Koýchıngtiń astarynda ne bar?
Halyqaralyq koýchıng federatsııasynyń (ICF) anyqtamasyna sáıkes, koýchıng – klıentpen áriptestik ornatyp, onyń jeke nemese kásibı maqsattaryna jetýine kómektesetin qyzmet.
PwC málimetine sáıkes, 2023 jyly koýchıng ındýstrııasynyń jalpy tabysy 4,564 mıllıard dollarǵa jetken. Al Verified Market Research sarapshylary sońǵy jyldary naryqtyń onlaın formatqa oıysqanyn alǵa tartady jáne 2028 jylǵa qaraı onlaın-koýchıng naryǵynyń kólemi 4,5 mıllıard dollarǵa deıin barady dep boljaıdy.
Qazaqstanda bul úrdis, ádettegideı, Reseı arqyly taralyp, pandemııa bastalǵannan keıin údedi. Osylaısha onlaın kýrstar men trenıngterge suranys kúrt artty. Alaıda bul naryqta lıtsenzııa men kásibı talaptardyń bolmaýy sapasyz qyzmet kórsetýshilerdiń kóbeıýine ákep soǵyp otyr.
«Mentaldyq epıdemııa júrip jatyr»
Jaqynda Májilis depýtaty Aıdos Sarym ezoterıkalyq, psevdopsıhologııalyq jalǵan ilimder men sektalardyń ásire belsendiligi alańdatyp otyrǵanyn aıtty. Onyń pikirinshe, jalǵan dıplom jasatyp, ataǵy jer jaratyn «akademııalardyń», álemdik «uıymdardyń» atynan sóz sóılep júrgen baqsy-qushnashtyń, trener-koýchtardyń sharalarynyń sany kún sanap artyp keledi.
– Kez kelgen áleýmettik jelini ashsańyz, álemniń barsha qupııasyn meńgergen, adamnyń jan dúnıesiniń búkil kiltin beline baılaǵan mamansymaqtar kópshilikpen kezdesýler, kýrstar, semınarlar ótkizip jatady. Ókinishtisi, buny jekelegen adamdardyń óz tańdaýy, jeke quqyǵy dep te aıta almaımyz. Rýhanı alaıaqtar memleketettik mekemelerge, kvazımemlekettik sektordaǵy uıymdarǵa deıin jetip, memlekettik, qoǵamdyq problemaǵa aınalǵanyn baıqap otyrmyz, – deıdi depýtat.
Depýtat «Sıýtsaı» dep atalatyn kýrstardy mysalǵa keltirdi.
– Bul baǵyt «adamnyń ishki áleýetin ashatyn sandyq psıhologııa» dep tanystyrylǵanymen, is júzinde ǵylymı negizi joq, ezoterıkalyq jáne dinı sıpattaǵy kommertsııalyq jobaǵa aınalyp otyr. Búginde «Sıýtsaı» ataýyn jamylǵan toptar jabyq formattaǵy sharalar ótkizip, óz ýaǵyzdaryn keńinen taratyp júr. Olardyń basym bóligi – lıtsenzııasyz, sertıfıkatsyz, tirkelmegen tulǵalar. Jalǵan ilimniń basty maqsaty – azamattardy «rýhanı damý» uranymen ılandyryp, sandar men sımvoldarǵa súıengen psevdoteorııa arqyly materıaldyq paıda tabý. Nátıjesinde kóptegen adam, ásirese, áıelder men jastar, qarjylaı shyǵynǵa ushyrap, psıhologııalyq táýeldilikke túsýde, al keıbiri otbasylyq jáne áleýmettik kúızeliske tap bolyp otyr, – dep tolyqtyrdy A. Sarym.
Májilis depýtaty bul úrdisti «rýhanı indet» nemese «mentaldyq epıdemııa» dep atady.
– Memlekettik organdar mundaı uıymdardyń qyzmetine monıtorıng jasap otyr ma? Osyndaı uıymdar men koých-trenerler tarapynan jastarǵa, áıelderge jáne ózge áleýmettik toptarǵa keltirilip jatqan psıhologııalyq, materıaldyq jáne basqa da zııandardy júıeli túrde zertteıtin tásilder men saraptamalar bar ma? Ázirge joq. Jaýapty organdar destrýktıvti qyzmetke qatysty zańnamalyq nemese normatıvtik deńgeıde shara qabyldaýdy josparlaý kerek, – deıdi depýtat.
1 jylda 900 shaǵym túsken
Ótken jyly bilim berý salasyndaǵy sapasyz qyzmetterge qatysty 900-ge jýyq shaǵym túsken. Shaǵymdardyń basym bóligi koýchtardyń biliksizdigine jáne aqshany qaıtarýdan bas tartýyna qatysty.
Máselen, taldyqorǵandyq Juldyz Ydyrysova tanymal koýchtyń sózine senip, 500 myń teńgege kýrs satyp alǵan. Tipti, sony alý úshin bank nesıesin rásimdegenin aıtady. Alaıda ýáde etilgen bilim tolyq berilmeı, tek 3-4 sabaqtan soń oqý toqtaǵan, koých izim-ǵaıym joǵalyp ketken.
– Senbeý múmkin emes. Ol kisi ishi-baýyryma kirip, senimge kirdi. Nesıeni de sonyń aıtýymen aldym. Biraq birneshe sabaqtan soń ózin jaısyz sezinip júrmin dep oqytýdy doǵardy. Keıin baılanysqa shyqpaı qoıdy, – deıdi jábirlenýshi.
Mundaı oqıǵalar az emes. Saýda jáne tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý departamentiniń mamany Ǵazız Amanjolulynyń aıtýynsha, sońǵy ýaqytta osyndaı shaǵymdar sany edáýir artqan.
– Keı koýchtar «mıllıon tabasyń» dep ýáde berip, naqty nátıje kórsetpeı, tutynýshylardy aldap jatyr. Bizdiń tarapymyzdan sotqa deıingi narazylyq hattary daıyndalyp, birqatar is sotqa joldandy, – deıdi maman.
25 pen 45 jas aralyǵyndaǵy azamattar qaqpanǵa túsedi
Jalǵan koýchtar men trenerlerdiń kóbeıýi kásibı psıhologter qaýymdastyǵyn da alańdatyp otyr. Psıholog-psıhoterapevt Serikgúl Sálıdiń pikirinshe, koýchtar adamnyń emotsııasymen jumys isteıdi.
– Ol jerde komandalyq jumys júredi. Pıar menedjerler bar, marketıngtik qadamdar jasalady. «Sen keremetsiń! Ózińdi tanyt!» degen urandar aıtylady, – dep túsindirdi psıholog.
Mamannyń pikirinshe, koýchtarǵa júginetinderdiń basym bóligi – 25 pen 45 jas aralyǵyndaǵy, ishki daǵdarysta júrgen, qarym-qatynas tapshylyǵyn sezetin adamdar. Onyń ústine, dáris barysynda manıpýlıatsııalar jasalýy da ábden múmkin.
– Qandaı da bir salada gýmanızm prıntsıpi bolmasa, onda manıpýlıatsııa bastalady. Al gýmanızm joq jerde adamdardy paıdalaný – úırenshikti úrdis. Koýchıngtiń keı ókilderiniń maqsaty – adamnyń ómir súrý sapasyn jaqsartý emes, óziniń qaltasyn qampaıtý. Alaıda kásibı mamandar baryn joqqa shyǵarmaımyz, ókinishke qaraı, jalǵan koýchtardyń kesirinen olardyń jumysy alaıaqtyqqa balanyp jatyr, – dedi ol.
Al psıhoanalıtık Anna Qudııarovanyń aıtýynsha, qaıtalama kýrstarǵa barý depressııanyń belgisi bolýy múmkin.
– Eshbir kýrs, eshbir kitap oqý, eshbir koých psıhoanalıtık bergen terapııanyń ornyn almastyra almaıdy. Tulǵalyq damý jolynda kásibı mamandardyń kómegine júginý mańyzdy, – dep atap ótti Anna Qudııarova.
Ashyqtyq pen baqylaý qajet
Mamandar saladaǵy máseleni sheshýdiń birneshe jolyn usynady. Máselen, Májilis depýtaty Dınara Naýmova mindetti sertıfıkattaý men akkredıtteý problemaǵa tosqaýyl bolady dep otyr.
- Sertıfıkattalǵan mamandardyń biryńǵaı tizilimin qurý ashyqtyqty qamtamasyz etip, tutynýshylarǵa mamannyń biliktiligin aldyn ala tekserýge múmkindik beredi, – dep atap ótti depýtat.
Al venchýrlyq ınvestor Aıdar Baımahan ınfobıznesti, koýchtardyń jumysyn lıtsenzııalaýdan buryn halyqty paıdaly ári paıdasyz kýrstardy ajyratýǵa úıretý kerek dep esepteıdi.
– Infobıznes, koýchtardyń qyzmeti ashyq, salyq tóleıtin jáne ekonomıkaǵa paıda ákeletin sala bolýy tıis, – deıdi maman.
Rýhanı izdeniske suranys azaımaıdy. Biraq eldi adastyratyndardyń áreketine baqylaý bolmasa, zardapty qaıtadan halyq tartatynyn esten shyǵarmaý kerek.