Kósheler qaq aıyrylyp, úıler qıraǵan: Vernyı jáne Kemın jer silkinisteri týraly ne bilemiz

ALMATY. KAZINFORM – Myńjyldyq tarıhy bar Almaty qalasynda joıqyn jer silkinisi qashan boldy? Bul saýalǵa Ulttyq seısmologııalyq baıqaý jáne zertteýler ulttyq ǵylymı ortalyǵy dırektorynyń ǵylym jónindegi orynbasary Elızaveta Esenjigitova jaýap berdi.

Aıtýynsha, XIX ǵasyrdyń sońy men XX ǵasyrdyń basynda Almaty aımaǵynda 2 ret iri joıqyn jer silkinisi tirkelgen.

«Almatydaǵy kúshti jer silkinisi alǵash ret 1887 jyly qala Vernyı atalǵan tusta 8 maýsym kúni tirkeldi. Tańǵy 5-ter shamasynda, jurt shyrt uıqyda jatqanda qalada magnıtýdasy 7,3 ball bolatyn jer dúmpýleri seziledi. Onyń epıtsentri qaladan 20 shaqyrym qashyqtyqta Іle Altaýynyń soltústik betkeıinde boldy. Vernyı qalasymen qatar mańyndaǵy eldi-mekenderge Qaskelen, Uzynaǵash, Esik, Túrgen, Talǵar 9 balǵa deıin sezildi. Jer silkinisiniń saldarynan Vernyı qalasy tolyǵymen qırady. Sonymen qatar, taýly aımaqtarda jer silkinisiniń saldarynan syrǵyma, laı kóshkini, qulama sııaqty geologııalyq qubylystar baıqaldy. Sonyń bir kórinisi Aqsaı ózininiń joǵarǵy aǵysyndaǵy Aqjar qulamasyn aıtýǵa bolady, onyń kólemi 15 mlrd tekshe metrge jetip, Aqsaı ózen arnasyn tolyq toltyrdy. Sondaı-aq taý bókterindegi jarylymdardan sýburqaqtary atqylady. Jer silkinisinen keıin kóptegen ilespe dúmpý (aftershok) tirkeldi. Jarty jyl boıy 250-den astam jer dúmpýi tirkelgen málimetter bar. Bul Vernendik apat dep atalady», – dedi Elızaveta Esenjigitova.

Almaty tarıhyndaǵy ekinshi joıqyn apat 1911 jyldyń 3 qańtar kúni bolǵan. Sol kezde magnıtýdasy 8,2-ge jetken. Osy zilzala saldarynan qala ishindegi kósheler qaq aırylyp, úlken jyryqtar paıda bolǵan.

«Jer silkinisinen týyndaǵan oshaq jarylymynyń uzyndyǵy 200 shaqyrym boldy. Almaty qalasy bul jer silkinisnen de tolyq qırady. 450 adam kóz jumdy. Apattyń kúshtiligine oraı oǵan «Kemındik» degen ataý berilgen. Sebebi jer terbelisinen soń, qala ishindegi kósheler qaq aıyrylyp, adam boıymen birdeı jyryqtar paıda bolǵan. Oshaq tereńdigi – 25 shaqyrym. Bul zilzalada 780 úı qırady degen málimet bar. Onyń joıqyn bolǵany sonshalyq 1000 km qashyqtyqta ornalasqan Tomsk, Omsk, Kókshetaýda aıtarlyqtaı sezilgen. 6 aı ishinde 300-den astam jer dúmpýi tirkelgen», – deıdi seısmolog.

Aıtýynsha, Almaty qalasynyń silkinis qaýipiniń joǵarlyǵyn eskere otyryp, alǵash ret 2017-2018 jyldary shaǵyn seısmıkalyq aýdandastyrý kartasy jasaldy.

«Karta negizinde Almaty qalasy úshin qurylys normalary jasaqtaldy. Osy qurylys normalaryn jetekshilikke ala otyryp, qaladaǵy barlyq qurylys jumystary silkiniske tózimdi negizde qurylystar júrgizilýi tıis», – dep atap ótti ol.

Aıta keteıik, osy jyly almatylyqtar úsh ret jerasty dúmpýin sezdi.

Alǵashqysy, 23 qańtar kúni boldy. Onyń uzaq ári kúshti bolǵany sonshalyq turǵyndar úreılenip, úıinen dalaǵa shyqty.

4 naýryz saǵat 11:22 kezinde Almaty qalasynda taǵy da jer silkinisi tirkeldi. Onyń qýaty 5 ball kóleminde sezildi.

Besinshi qarasha kúni Almaty turǵyndary taǵy da jer silkinisin sezindi.