Kórisý – kóktemge aman-esen jettik degendi bildirý – ólketanýshy Ótepbergen Álimgereev
– Ótepbergen Álimgereıuly, 14 naýryzda Kórisý bastalady. Bul kúnniń máni nede dep oılaısyz?
– Uly Abaıdyń «Qyrdaǵy el oıdaǵy elmen aralasyp, Kúlimdesip, kórisip, qushaqtasyp, Sharýa qýǵan jastardyń moıyny bosap, Sybyrlasyp, syrlasyp, maýqyn basyp» degeni Kórisýdiń mánin asha túsetindeı dep oılaımyn.
Ár kásipke kún arnap, jeke-dara sharaǵa dastarqan jaıyp jatpaǵan ata-babamyzdyń mańdaıyna jazǵan eki-úsh meıramy bolǵan. Sonyń eń úlkeni de, ulysy da – Naýryz toıy. Jalpy Naýryz toıynyń ereksheligi, bul – kúlli qazaqqa ǵana emes, barlyq musylman balasyna ortaq mereke. Naýryzdyń 22-sinde kún men tún teńeledi.
Shyǵystyń jeti juldyzynyń biri Omar Haıamnyń «Naýryznámesinen», basqa da kóne ádebıetterden aı kúntizbesi týraly kórýge bolady. Onyń mánisi – qashan da ár aıdyń 14-de Aı tolysady. Soǵan saı halqymyz bul kúndi aıdyń (juldyzdyń) bir jańasy deıtini belgili. Óıtkeni, juldyz – qazaq uǵymynda aıdyń sınonımi. Qazaqtyń uly aǵartýshysy Ybyraı Altynsarınniń
«Kim senderdi saǵynar shetke ketseń,
Ǵylym izdep, tez qaıtpaı kópke ketseń,
Umytpa, eń keminde juldyz saıyn,
Hat jazyp tur, tóbesi kókke jetsin» - degen joldaryndaǵy «juldyz saıyn hat jazyp tur» degeni kúnbe-kún degen uǵymdy bermeıdi. Bul aı saıyn degeni ǵoı.
Qazaqtyń qıssa-dastandarynda sulý qyzdy «on tórtinde tolǵan aıdaı» dep jyrlaıdy. Bul – qyzdyń ábden boıjetip, kemeline kelgeni. Saıyp kelgende munyń bári – kúlli qazaqqa tán ortaq erekshelik. Biraq, Naýryzdyń barsha qazaqqa ortaq emes bir tusy bar. Bul – kóbine-kóp keń baıtaq Qazaqstannyń batys óńirine ǵana tán 14 naýryzda kishiniń úlkenge, úlkenniń zamandas, quda-jekjat, barlyq musylman balasyna sálem berip, qol alysyp kórisýi. Bir qaraǵanda, bul – qazaq halqymen birge umytylmaı kele jatqan ıgi dástúr.
Naýryzdyń 14-de kezdesken eki adam bir-birine mindetti túrde qos qolyn berip amandasady. Qol usyný kezegi – jasy kishiniki. Úlkender ylǵı da jastardyń kórisýin dámetip, kútip otyrady. Bul – keıingilerdiń aǵa urpaqty syılaýy, qurmetteýi. ıAǵnı birinshi jaq «Qolymda eshnárse joq, aq-adal dospyn, sizge Allanyń nury jaýsyn» dese, úlkeni «Mine, mende de eshteńe joq, saǵan da nur jaýsyn, aman bol» degendi bildiredi. Kórisýdiń astarynda jaqsylyq-jamandyq adamnyń qolymen jasalady, qol taza bolsa, nıet túzý, peıil aq degen uǵym jatyr. Sońǵy kezde Keńes úkimeti kelgen soń, halyq ıÝlıan kúntizbesi boıynsha naýryzdyń 14-inen bastap kórisedi.
– Kórisýdiń ereksheligine toqtalsańyz?
– Kórisýde er adamdar men áıel adamdardyń arasynda shekteý bolmaıdy. Tek qaıyn ata men qaıynaǵa kelinderine qol berip kórispeıdi. Kelinderi de solaı. Jalpy jasy kishi er adam áke-shesheden bastap, barlyq týma-týysymen kórise beredi. Kórisý aldymen árkimniń óz úıinde, ata-anasynan bastalyp, ári qaraı jalǵasady. Alystaǵy aǵaıynǵa arnaıy baryp kórisedi.
– Ózińiz aıtyp otyrǵan Kórisýdiń mindetti talaptary bar ma?
– Jastar úlkenderge sálem berip, eki qolyn usynyp kórisý shartyn jasasa, jasy ulǵaıǵan analar bir-biriniń alaqanyna alaqan tosyp, qulashtaǵan kúıi áýeli oń ıyǵyn, sosyn sol ıyǵyn túıistirip, qushaǵyn jazǵan kúıi tóske-tós túıistiredi, qaıtadan alaqandaryn qosyp kórisedi. Jalpy er adamdar qos qolyn usynyp, kórise beredi. Kórisý kezinde ertede kem degende bes úıge bas suǵyp, sálemdesý mindeti bolǵan. Kórisý kúninde eshkim eshkimdi shaqyrmaıdy. Biraq, jastardyń úlkenge sálem berip, kórisýi – paryz.
– Kórisý sharasy qansha kúnge sozylady? Munyń shekti merzimi belgilengen be?
– Ádette jyl aıaǵyna deıin jalǵasqanymen, Kórisý – bir aı shamasynda ótetin ıgilikti shara. Onyń buzylmas zańy – er adamnyń jasyynyń úlken-kishiligine qaramaı, uzatylǵan qyzǵa arnaıy baryp kórisýi. Jón biletin báıbisheler kelininiń áke-sheshesi aldynda qyzarmas úshin soǵymnyń shuraılysyn irkip ustap, quda-qudaǵıyndaı syıly qonaǵyna saqtaıdy.
Sondaı-aq, mereke kezinde úıdegi barlyq kıim-keshek men óli múlikter de sandyqtar men býmalardan shyǵarylyp, adalbaqanǵa ilinedi. Bul, birinshiden, mereke kezinde barlyq jandy-jansyz jyldy kórýi kerek degen qaǵıdadan týyndaǵan.
Ekinshiden, maldan basqa maqtanary joq kóshpendilerdiń tabıǵı maqtanyshy – úı kórsetýi. Burynyraqta baılar asyl mata, qymbat ań terisin kıiz úıdiń syrtyna ildirgen. Sonda qyr basynan qaraǵanda, túrli tústi dúnıeden turatyn keremet kórme sekildi áser qaldyrǵan. Sonymen birge, Aıt pen toıdan basqa kúnderi qarapaıym kıimmen-aq aýyl-aýyldy aralaı beretin qazekeń osy kezde bir qabat bolsa da jańa kıim aýystyryp kııýge tyrysqan. ıAǵnı kúlli dúnıe jańaryp-jasaryp jatqanda tabıǵattyń tól perzenti sanalatyn adam da odan shet qalǵysy kelmegen. Osylaısha, eski jyldaǵy qaıǵy-qasiret pen ókpe-renish sol eski kıimmen kelmeske ketsin degendi de meńzegen.
– Endi Kórisýdiń basty uǵymy týraly aıtyp berseńiz?
– Kórisýdiń basty uǵymy – ótken qystan, jyldan aman-esen shyqtyq, jańa jylǵa, tabıǵattyń jap-jasyl túske bólenip, jasarar shaǵy – kóktemge jettik degendi bildirý. Endi qıyndyq joq, adamnyń aýzy aqqa (ýyzǵa), maldyń aýzy kókke tıdi dep adamnyń adammen, jyldyń jylmen kórisip, qaýyshýy, uly toı degen uǵym bolsa kerek.
Mine, bul – bizge ata-babadan jetken ıgi dástúrdiń biri. Endeshe, Kórisý kúni baq-berekege bastap, elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsyn! Kórisýden kúninen Kórisý kúnine aman-esen jeteıik.
– Áńgimeńizge rahmet.
