Qorǵas beketiniń jumysy búkil el úshin úlgi bolýy kerek – sarapshy
«Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev shekara mańyndaǵy saýdaǵa jáne Qazaqstannyń tranzıttik áleýetine aıryqsha mán beredi jáne taýarlardyń eksportyn, ımportyn jáne tranzıtin shekaradan barynsha jaıly, qaýipsiz jáne jyldam ótkizý mindetin qoıyp otyr. Atap aıtqanda, Memleket basshysy óz sózinde kólik kommýnıkatsııalary Úkimet saıasatyndaǵy basym baǵyt bolyp otyrǵanyn atap ótti. Bul turǵyda Qazaqstannyń shekara mańy yntymaqtastyǵynyń asa mańyzdy núkteleriniń biri – Qorǵas. Qazirgi ýaqytta Qorǵastaǵy jaǵdaı ekiushty bolyp otyr», - deıdi sarapshy.
Onyń aıtýynsha, Qazaqstan jaı ǵana shekara beketi bolǵan Qorǵasta tranzıt pen shekara mańy saýdasynyń jańa ınfraqurylymyn qura aldy. En dalanyń ortasynda qurǵaq port, halyqaralyq shekaralyq saýda ortalyǵy, avtomobıl jáne temirjol kireberisteri, angarlar, qoımalar jáne tipti jańa eldimekender paıda boldy. Osynyń barlyǵy Qazaqstannyń ǵana emes, Ońtústik Sibir óńirleriniń, oǵan qosa Ortalyq Azııa óńirleri aıasynda jańa ekonomıkalyq belsendilikke serpin berdi.
Alaıda ekinshi bir jaǵynan, ekonomıkalyq damý men qomaqty aqsha aǵyndary qylmys áleminiń nazaryn aýdardy, onyń sońy uıymdasqan qylmystyq toptar tizbegin qurýǵa ulasty. Qylmystyq elementter sybaılas jemqorlyq shemalaryn belsendi qoldandy, olar memlekettik organdarǵa taralyp, memlekettik qyzmetkerler men bandıtterdiń halyqaralyq qylmystaǵy bedeldi adamdardyń múddelerine qyzmet etetin qaýipti baılanysyn týdyrdy.
«Qazaqstan-Qytaı saýdasy týraly jarııalanymdardy qarasaq, eki túrli maqalalar men sıýjetter kóremiz. Birinshisi – «qazaqstandyq ǵajaıypty» sýretteý, ıaǵnı, reseılik jáne basqa da sheteldik jýrnalıster men blogerler shekaradaǵy ómirdiń qalaı ózgergenin, burynǵy mılıtarızatsııalanǵan qarý-jaraq pen mınalarmen toltyrylǵan keńes-qytaı shekarasynan zamanaýı saýda ortalyqtarynyń, qonaq úıler men meıramhanalardyń, logıstıkalyq habtardyń qurylǵanyn kórsetedi. Dál osy Qazaqstan-Qytaı saýdasy men tranzıtin damytýda elimizde logıstıkamen baılanysty qyzmetterdiń jańa sektory damydy jáne Qytaı-Batys Eýropa baǵyty boıynsha taýarlar tranzıtine qyzmet kórsetýmen boıynsha birqatar jańa mamandyqtar paıda boldy. Qazaqstannyń halyqaralyq qyzmetteriniń 30%-ǵa jýyǵy kontınentaralyq baǵyttar logıstıkasymen tyǵyz baılanysty.
Biraq shekara yntymaqtastyǵynyń kereǵar tusy – sybaılas jemqorlyqty áshkereleýmen, kontrabandashylardy tutqyndaýmen, qylmystyq soǵystarmen jáne qaýipsizdik kúshteriniń shekarany baqylaý úshin kúresýimen baılanysty bitpeıtin janjaldar boldy. «Sur shemalardyń» tamyr jaıýynyń dáleli – Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy taýar aınalymynyń birneshe mıllıardtyq statıstıkasy arasyndaǵy derekterdiń sáıkes kelmeýi boldy, bul rette tsıfrlar jyldan jylǵa ósip otyrǵan», - deıdi Á. Káýkenov.
Taǵy bir mańyzdy másele retinde sarapshy monopolııaǵa qarsy zańnama men básekelestikti qorǵaý týraly zańnyń buzylǵanyn aıtty. Osylaısha saýda týraly zańnamadaǵy olqylyqty jáne óz «qamqorshylarynyń» saıası bedelin paıdalanyp, shekara mańyndaǵy saýda men ótý ınfraqurylymyn ıemdenip alǵan kompanııalar paıda boldy. Saldarynan ádiletsiz básekelestik pen májbúrli qyzmetter paıda bolǵan, bul qazaqstandyq taýarlardyń eksportynda da, ımportta da baǵanyń qymbattaýyna ákep soqqan. Jasandy kezekter men aqsha bopsalaý júk kólikteriniń shaqyrymda sozylǵan kezegin týdyryp, daý-damaıǵa sebep bolǵan. Bul Qazaqstannyń tranzıttik hab jáne Azııa men Eýropa arasyndaǵy qurlyq kópiri retindegi ımıdjine qatty soqqy berdi.
Pandemııa kezeńinde másele kúrt shıelenisip, taýarlar baǵasynyń taǵy qymbattaýyna yqpal etti, qarapaıym tutynýshyǵa da, taýarlary qytaı naryǵynda básekelese almaıtyn qazaqstandyq óndirýshige de áser etti.
«Qasym-Jomart Toqaevtyń shekaradaǵy «bylyqpen» kúresýdi qatań talap etkeni de tańqalarlyq emes. Memleket basshysynyń shekaranyń ashyq jáne órkenıetti jumysy týraly ıdeıasynyń tolyq júzege asyrylýy mańyzdy. Shekara mańyndaǵy saýdaǵa tartylǵan azamattar da ashyqtyqty qamtamasyz etýde basty tirek bolýǵa tıis. Munda shaǵymdar men olarǵa jaýap berýdiń naqty mehanızmin qurý jetkilikti, ol bir demde kóptegen qaskóıden tazarta alady. Bul qazynaǵa jańa túsimder, bıznestiń jańa nysandarynyń paıda bolýy, ımporttalatyn taýarlarǵa ınflıatsııalyq qysymnyń tómendeýi sııaqty úlken mýltıplıkatıvtik áser beredi jáne qazaqstandyq taýarlar men kólik qyzmetteriniń básekege qabilettigin arttyrady. Qorǵastyń oń tájirıbesi Qazaqstannyń Reseımen, Ózbekstanmen, Qyrǵyzstanmen jáne t.b. shekaralaryna da paıdaly ekenin túsiný kerek, sondyqtan bul ekonomıkalyq orynnyń búkil el úshin úlgili bolýy mańyzdy», - deıdi Ádil Káýkenov.
