Konstıtýtsııaǵa 30 jyl: Prezıdenttiń halyqaralyq konferentsııada sóılegen sózi
ASTANA. KAZINFORM – Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasynyń 30 jyldyǵyna arnalǵan «Konstıtýtsııa jáne memlekettilik: quqyq pen bolashaq dıalogy» atty ǵylymı-praktıkalyq konferentsııasynda sóılegen sóziniń tolyq mátini Aqorda saıtynda jarııalandy.
Qurmetti otandastar!
Qadirli qaýym!
Búgingi jıynnyń mán-mańyzy aıryqsha. Osydan 30 jyl buryn búkilhalyqtyq referendýmda Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasy qabyldandy. Bul egemen elimiz úshin tarıhı sát boldy.
Barshańyzǵa qutty bolsyn deımin.
Shyn máninde, Ata zańnan bıik eshteńe joq. Sebebi Konstıtýtsııa – memlekettigimizdiń myzǵymas tuǵyry, Táýelsizdigimizdiń aınymas temirqazyǵy.
Qazaq – Uly dala zańyna bas ıgen, ar-uıattan attamaǵan halyq. Qasym hannyń qasqa joly, Esim hannyń eski joly, Áz Táýkeniń Jeti jarǵysy – naǵyz dala zańynyń jarqyn úlgileri. Osy dástúr eshqashan úzilgen emes.
Jurtymyz dala zańynan qazirgi Ata zańyna deıin tarıhı joldan ótti. Ótken ǵasyrdyń basynda qazaq zııalylary bul iske eleýli úles qosty. Keńes zamanynda elimizdiń quqyqtyq irgetasy qalandy, bilikti zańgerler shoǵyry paıda boldy.
1993 jyly egemen Qazaqstannyń alǵashqy Ata zańy bekitildi, memleketimizdiń konstıtýtsııalyq qurylymy aıqyndaldy. Biraq kóp uzamaı jańa tarıhı ahýalǵa saı keletin jańa Konstıtýtsııa qabyldaý qajet boldy. Osyǵan oraı, arnaıy keńes quryldy, oǵan bir top belgili otandyq zańger múshe bolyp, belsendi jumys júrgizdi. Shetelden shaqyrylǵan sarapshylar da osy mańyzdy iske atsalysty.
Ata zańymyzdyń jobasyn talqylaýǵa mıllıondaǵan azamat qatysty, myńdaǵan usynys kelip tústi. Konstıtýtsııa týraly aıtqanda, tuńǵysh Prezıdent Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń tabandy eńbegine ádil baǵa berý qajet. Ol Konstıtýtsııa qabyldanǵan kezde Memleket basshysy retinde sheshýshi ról atqardy.
Osylaısha, 1995 jyly 30 tamyzda Táýelsizdik tólqujaty, ıaǵnı, Konstıtýtsııa qabyldandy.
Elimizdiń basty zańyna «Biz, ortaq tarıhı taǵdyr biriktirgen Qazaqstan halqy...» degen sózder jazyldy. Konstıtýtsııamyz Táýelsizdigimizdi nyǵaıtýǵa zor yqpalyn tıgizdi, elimizdiń odan ári damýyna dańǵyl jol ashty.
Qazaqstan derbes memleket retinde álem qaýymdastyǵynyń beldi múshesi atandy. Árıne, ýaqyt bir orynda turmaıdy. Otyz jylda túrli sebepke baılanysty Ata zańǵa 6 ret túzetý engizildi.
Biraq eń basty konstıtýtsııalyq ózgeris osydan úsh jyl buryn jasaldy dep aıtsaq, oryndy bolar. Konstıtýtsııalyq reformanyń arqasynda elimizdiń saıası-quqyqtyq júıesi túbegeıli jańa sıpatqa ıe boldy. Sol kezde Konstıtýtsııaǵa túzetýlerdi Parlament arqyly ótkizý kerek degen usynys keńinen aıtyldy. Biraq kúrdeli bolsa da, basqa joldy tańdaý jóninde sheshim qabyldandy. El bolashaǵyna tikeleı áser etetin asa mańyzdy sheshimderdi tek qana referendým arqyly qabyldaý qajet degen ustanymdy mindetti túrde saqtaý kerek dep uıǵardym.
Elimizde «Respýblıkalyq referendým týraly» zań shırek ǵasyr buryn qabyldandy. Biraq osy kezge deıin birqatar sebeppen búkil halyq ózekti máseleler boıynsha daýys bermedi. Al azamattarymyz el taǵdyryna qatysty ár máselege óz oı-pikirin, kózqarasyn ashyq bildirgisi keldi. Qoǵamymyzda dál osyndaı suranys boldy. Sondyqtan referendým ótkizý týraly bastamaǵa barsha halyq biraýyzdan qoldaý kórsetti. Jurtymyz Konstıtýtsııaǵa engizilgen túzetýlerdi zor qulshynyspen jaqtap, daýys berdi.
«Memlekettik bıliktiń birden-bir bastaýy – halyq» degen Konstıtýtsııa baby naqty júzege asyryldy. Bul qoǵamymyzdaǵy saıası úrdiske zor serpin berdi. Endi elimizdegi barlyq mańyzdy sheshimderdi bir el bolyp talqylap, birge qabyldaıtyn boldyq. Byltyr Atom elektr stansasyn salýǵa qatysty ótken referendým – sonyń aıqyn dáleli.
Shyn máninde, 2022 jyly júrgizilgen reforma Qazaqstannyń konstıtýtsııalyq qurylymy tarıhyndaǵy eń mazmundysy edi. Mundaı reformany qolǵa alýǵa sol kezeńdegi óte kúrdeli saıası jaǵdaı sebep boldy.
Referendýmda Ata zańǵa túzetý engizýmen shektelip qalmaı, Konstıtýtsııanyń jańa jobasyn daýysqa salý týraly kóptegen usynys aıtyldy. Mundaı bastamalardyń kóterilýi beker emes edi. Zańnamalyq turǵydan oryndy ári saıası jaǵynan bıliktiń bedelin arttyratyn aıtarlyqtaı ońtaıly tásil bolyp kórindi.
Alaıda 1995 jyly qabyldanǵan Konstıtýtsııany reformalaýmen shektelip, onyń negizgi mán-mazmunyn saqtaý jóninde sheshim qabyldadym.
Osy arqyly Konstıtýtsııanyń basty erejelerinen aınymaıtynymyzdy dáleldedik. Sondaı-aq el birligi, halyqtyń tynysh ári berekeli ómirin qamtamasyz etý jáne ishki saıası turaqtylyqty saqtaý sekildi memleketimizdiń joǵary qundylyqtaryn berik ustanatynymyzdy kórsettik.
Osy sheshimniń arqasynda búgin Konstıtýtsııanyń 30 jyldyq mereıtoıyn atap ótip otyrmyz.
Degenmen jańa saıası jaǵdaıǵa, qoǵamdy jan-jaqty jańǵyrtý mindetterine saı kelmeıtin Konstıtýtsııadaǵy erejeler referendým arqyly joıyldy.
Sondyqtan naqty reformanyń nátıjesinde Konstıtýtsııa baptarynyń úshten biri jańartyldy. Bul – konstıtýtsııalyq reforma aýqymynyń aıqyn kórsetkishi. Kóp jyldan beri qoǵamnyń kókeıinde júrgen Ádildik, Ashyqtyq, Eseptilik, Jaýapkershilik qaǵıdattary Ata Zańda kórinis tapty. Azamattardyń Konstıtýtsııaǵa senimi nyǵaıa tústi. Referendým ótkizýdegi basty maqsat osy bolatyn.
Sondaı-aq elimizdiń saıası júıesinde «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» qaǵıdaty ornyqty. Bul bılikte ózara tıimdi baılanys pen tepe-teńdikti saqtaýǵa múmkindik berdi. Prezıdenttiń jeti jylǵa bir ret qana saılanýy el tarıhyndaǵy asa mańyzdy saıası-quqyqtyq betburys dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Sebebi mundaı jaǵdaı Qazaqstanda buryn-sońdy bolǵan emes.
Osylaısha, elimizde bıliktiń biregeı úlgisi paıda boldy, ıaǵnı, memlekettik basqarý júıesi jańa qaǵıdaǵa saı jumys isteı bastady, sol arqyly memlekettegi saıası úderister áldeqaıda túsinikti, boljamdy, aıqyn bola tústi. Naqty aıtqanda, Prezıdenttiń jaqyn týystaryna bılik júıesinde laýazymdy qyzmet atqarýǵa tyıym salyndy. Bıliktegi otbasylyqqa tosqaýyl qoıyldy. Bul da óte qajetti qadam boldy.
Halyqtyń osy sheshimi – asa mańyzdy saıası-quqyqtyq jańashyldyq, álemde balamasy joq konstıtýtsııalyq ınnovatsııa.
2019 jyldan beri biz kezeń-kezeńimen birneshe saıası reforma júrgizip, saıası júıeni dáıekti túrde jańǵyrttyq.
Osy zalda otyrǵan azamattardyń kóbi sol úlken ózgeristerdiń bel ortasynda júrdi.
Ashyǵyn aıtqanda, biz birshama kedergige tap boldyq. Saıası ortanyń belgili bir bóligi qoǵamdy jańǵyrtýdy kózdeıtin bastamalarymyzǵa kúmánmen qarady, tipti qabyldaı almady.
Búginde biz tańdaǵan strategııalyq baǵyttyń durys ekenine kózimiz jetti. Bul elimizdi órkenıetti qoǵam qurý jolyna bastaıdy.
2022 jyly ótken referendým ultymyzdy buryn-sońdy bolmaǵan deńgeıde uıystyryp, memleket aldyndaǵy strategııalyq mindetterdiń tóńiregine toptastardy.
Azamattarymyzdyń jańa saıası baǵdardy biraýyzdan qoldaýy alǵa ilgerileýden basqa jol joq ekenin aıqyn kórsetti.
Tarıhı ólshem turǵysynan óte qysqa ýaqyt ishinde qoǵam saıası kemeldik pen azamattyq jaýapkershilikti kúsheıtetin irgeli ózgeristerdi bastan ótkerdi.
Ádiletti Qazaqstandy qurý protsesin endi eshkim toqtata almaıdy. Ótkenge oralýǵa, eń aldymen, elimizdiń jastary jol bermeıdi. Bilimdi jas urpaq keleshekke kóz tigedi. Olar Qazaqstandy jańa zamannyń talabyna saı keletin órkenıetti memleket retinde kórgisi keledi.
Túptep kelgende, konstıtýtsııalyq reforma saıası jańǵyrý úderisine zor serpin berdi. Parlamenttiń róli artty, Úkimettiń jaýapkershiligi kúsheıdi. Ortalyq jáne jergilikti atqarýshy bıliktiń quzyreti qaıta bólindi.
Jańa talapqa sáıkes Prezıdent, Senat, Májilis jáne máslıhattar saılaýy ótti. Ókildi bılikke ártúrli kózqarastaǵy saıası kúshter men azamattar keldi. Túrli saıası partııalar Parlamentten oryn aldy. Aralas saılaý júıesi táýelsiz úmitkerlerge jol ashty. Barlyq deńgeıdegi máslıhat depýtattarynyń 90 paıyzy bir mandatty okrýgten saılandy.
Tórt jyldyń ishinde barlyq aýyl ákimderi jańa erejege sáıkes saılandy. Olardyń kóbi – buryn memlekettik qyzmette jumys istemegen azamattar.
Osylaısha, bılikke jańa býyn ókilderi kelip jatyr. Bıyldan bastap aýdan jáne oblystyq mańyzy bar qala ákimderin halyq tikeleı saılaıtyn boldy. Bul – Ortalyq Azııa aımaǵynda buryn-sońdy bolmaǵan tájirıbe.
Elimizde «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasy ornyǵa tústi. Azamattarymyz el ómirine qajetti sheshimderdi qabyldaý úderisine belsene qatysatyn boldy. Ásirese, reformalardy júzege asyrý isinde bılik pen qoǵamnyń múddesi bir ekeni anyq baıqaldy. Eldegi ózgerister, eń aldymen, halyqtyń ıgiligi, urpaqtyń bolashaǵy úshin jasalyp jatyr.
Men búgingi mereıli sátte osy tarıhı qadamdy jasaýǵa úles qosqan barsha azamatqa alǵys aıtamyn.
Bizdiń qazirgi Konstıtýtsııamyz – órkenıetti bolashaqqa jol ashatyn, halqymyzdyń ıgiligine qyzmet etetin Ata Zań. Biz bir el bolyp qolǵa alǵan reformalar Konstıtýtsııamyzdyń jasampaz rýhyn kúsheıte tústi. Bul kezeń elimizdiń tarıhynda túbegeıli jańǵyrý kezeńi bolyp qalary anyq.
Ata Zańymyzda «Qazaqstannyń eń qymbat qazynasy – Adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary» dep jazylǵan. Bul – árdaıym múltiksiz oryndalýǵa tıis qaǵıda. Osyǵan oraı, naqty reforma jasaldy. Elimizdegi zań ústemdigin qamtamasyz etetin asa mańyzdy ınstıtýt – Konstıtýtsııalyq sot quryldy. Endi azamattar qandaı da bir zań óz quqyǵy men bostandyǵyna nuqsan keltiredi dep sanasa, Konstıtýtsııalyq sotqa júgine alady. Eki jarym jyl ishinde bul organnyń qaraýyna 11 myńnan astam ótinish kelip tústi.
Bul halyqtyń jańadan engizilgen konstıtýtsııalyq baqylaý ınstıtýtyna senimi joǵary ekenin kórsetedi. Konstıtýtsııaǵa qaıshy kóptegen normalar quqyqtyq júıeden alyndy.
Budan bylaı Konstıtýtsııalyq sottyń sheshimi men quqyqtyq ustanymy ádildik rýhyna saı keletin jańa zańnamalyq qoldanystyń negizine aınaldy.
Ákimshilik rásimdik-protsestik kodeksti engizý nátıjesinde azamattardyń memleketpen jarııa-quqyqtyq qatynastaryn retteý tásilderi túbegeıli jańardy.
Kodekstegi jańa novellalar arqyly sottardyń tek memleket múddesin qorǵaýǵa baǵdarlanǵan ádepki ustanymy jaqsy jaǵyna ózgerdi. Sot úkiminde sýbektıvtilik azaıyp, anaǵurlym ádiletti sheshimder shyǵaryla bastady.
Qazirgi statıstıka azamattar men kásipkerlerdiń memlekettik organdarǵa qarsy isterde 60 paıyzǵa deıin jeńiske jetetinin kórsetip otyr.
Júrgizilgen reformalar sot júıesine senimdi aıtarlyqtaı arttyrdy. Sýdıalardy irikteý jáne taǵaıyndaý úderisin ádil ári ashyq etip, olardyń táýelsizdigin kúsheıtti.
Sot ákimshiligi jetildirilip, sot isin júrgizýdi tsıfrlandyrý bastaldy.
Buryn azamattar iske qatysty shaǵymdaný múmkindigi joqtyǵyna jıi aryzdanatyn.
Sondyqtan kassatsııalyq sottardy qurý jáne bıylǵy 1 shildeden bastap «jappaı» kassatsııa qaǵıdatyn engizý Qazaqstannyń sot júıesin jańǵyrtýdaǵy mańyzdy qadamdardyń biri boldy.
Konstıtýtsııalyq reforma nátıjesinde prokýratýra organdarynyń qadaǵalaýshylyq quzyreti kúsheıtildi.
Adam quqyqtary jónindegi ýákil konstıtýtsııalyq mártebege ıe boldy. Elimizdiń barlyq aımaǵynda ókildikteri ashyldy. Endi Ýákildiń táýelsizdigi men ımmýnıtetine Ata zań kepildik beredi. Budan bólek, Ombýdsmen Bas prokýror sııaqty Konstıtýtsııalyq sotqa júginý quqyǵyna ıe boldy.
Zań ústemdigin qamtamasyz etý – bizdiń strategııamyzdyń eń mańyzdy qaǵıdasy. Bul – órkenıetti jáne ozyq qoǵamnyń basty ólshemi. Qoǵamymyzda zań men tártip saqtalmasa, eshqandaı jetistik pen ilgerileý bolmaıdy, bul – anyq nárse.
Zańdy syılaıtyn el qashanda berekeli bolady. Sondyqtan men ár sózimde zań men tártiptiń mańyzyn erekshe atap ótip júrmin. Basqasha aıtqanda, bul – bizge dástúrli bolmysymyzdy ózgertý qajet degen sóz. Zańdy qurmetteý, tártipke baǵyný ultymyzdyń qanyna sińip, qasıetine aınalýy qajet.
Baýyrjan Momyshulynyń «Tártipsiz el bolmaıdy, tártipke bas ıgen qul bolmaıdy» degen sózi qazirgi tańda asa ózekti. Sondyqtan zańdy qasaqana buzatyn azamattarǵa, qoǵamdyq tártipke jáne turaqtylyqqa keri áser etetin áreketterge mindetti túrde quqyqtyq baǵa beriledi.
Mektep qabyrǵasynda, joǵary oqý oryndarynda quqyqtyq tárbıe jumysyn kúsheıtý qajet. Balalarǵa zańdardy qarapaıym tilmen túsindirgen abzal.
Buqaralyq aqparat quraldary men áleýmettik jeli arqyly tıisti jumys júrgizilýi kerek. Jastardyń quqyqtyq sanasyna otbasyndaǵy tárbıe de zor yqpal etedi. Muny eshqashan umytpaýymyz kerek.
Ata-ana, mektep jáne memleket kúsh jumyldyryp, bala tárbıesine basa mán bergeni jón. Sonda ǵana zańǵa baǵynatyn, óziniń de, ózgeniń de quqyǵyna qurmetpen qaraıtyn urpaq tárbıeleımiz. Zań men tártip – Ádiletti Qazaqstandy qurýdyń basty alǵysharty.
Jalpy aıtqanda, biz memlekettik saıasatta tereń ózgeris jasadyq. Konstıtýtsııalyq reforma osy aýqymdy jumystyń berik quqyqtyq arqaýy boldy. Sol arqyly saıasatta, ekonomıkada, áleýmettik salada, sot júıesinde «Ádiletti memleket» qaǵıdatyn júzege asyrýǵa jol ashyldy.
Konstıtýtsııada jer jáne barlyq tabıǵı resýrstar halyqqa tıesili ekeni aıqyn kórsetilgen. Osy qaǵıdatty is júzinde oryndaý úshin mańyzdy sharalar qabyldandy. Meniń tapsyrmammen «Ulttyq qor – balalarǵa» baǵdarlamasy ázirlendi. Qordyń jyl saıynǵy ınvestıtsııalyq tabysynyń jartysy balalardyń arnaıy esepshotyna jiberiletin boldy. Byltyrdan beri Ulttyq qordan 1,5 mıllıard dollardan astam qarjy bólindi. Bul – jas urpaqtyń bolashaqqa nyq senimmen qaraýyna múmkindik beretin memleketimizdiń óte mańyzdy sheshimi.
Munyń bári – jańarǵan Konstıtýtsııanyń jemisi. Ata zań, shyn máninde, azamattardyń quqyqtary men múddelerin qorǵaıtyn tolyqqandy ári tıimdi quralǵa aınaldy.
Birqatar mańyzdy zańdar men arnaıy josparlardy qabyldaý arqyly qoldanystaǵy Konstıtýtsııanyń orasan zor áleýeti iske asyrylyp jatyr.
Byltyr Adam saýdasyna qarsy is-qımyl týraly zań qabyldandy. Bul adamdy erkinen tys qandaı da bir jolmen paıdalanýǵa bolmaıtynyna kepildikti kúsheıtti.
Turmystyq zorlyq-zombylyq úshin beriletin jaza edáýir qatańdatyldy.
Nekelesýge májbúrlegeni úshin qylmystyq jaýapkershilik belgilendi. Adam urlaǵandar da qatań jazalanady.
Sonymen qatar qylmystyq sot úderisin izgilendirý jáne onyń tıimdiligin arttyrý úshin naqty qadamdar jasaldy, tıisti kodeksterge aýqymdy túzetýler engizildi.
Konstıtýtsııanyń mereıli belesine oraı Raqymshylyq týraly zań qabyldandy. Sebebi memleket qylmyspen kúres saıasaty men áleýmettik ádildik máselesine kelgende adamgershilik qundylyqtaryn basty orynǵa qoıady.
Konstıtýtsııa árdaıym adam quqyǵynyń temirqazyǵy bolýǵa tıis. Bul – memleket saıasatyndaǵy buljymas qaǵıda. Konstıtýtsııamyz aldaǵy ýaqytta da halqymyzdyń jarqyn bolashaǵyna jol ashatyn eń basty qujat bolyp qala bermek.
Ata zań elimizdiń jalpyulttyq biregeıligin nyǵaıtýdy, sondaı-aq zańdy múltiksiz saqtaý jáne adal azamat ıdeologııasyn ilgeriletýdi kózdeıtin jańa qoǵamdyq kelisimniń aıqyn nyshanyna aınaldy. Zań ústemdigi – ádiletti qoǵam qurýǵa jáne azamattarymyzdyń berekeli ómirin qamtamasyz etýge aparatyn tóte jol. Sondyqtan taǵy da qaıtalap aıtamyn: elimizdiń barlyq azamattary zańdy qurmettep, saqtaýy kerek.
Qazaqstannyń zańgerler qaýymdastyǵy azamattarymyzǵa Konstıtýtsııanyń negizgi erejelerin túsindirip, Zań men tártip qaǵıdatyna saı qoǵamdaǵy árbir áreketine jaýapkershilikpen qaraýǵa úndeýi qajet.
Qazaqstan Konstıtýtsııasy ultymyzdyń kemeldigi men bolashaqqa umtylysyn búkil álemge pash etedi.
Konstıtýtsııanyń ár joly men rýhyn saqtaý, sonyń negizinde joǵary quqyqtyq mádenıet pen ulttyń jańa sapasyn qalyptastyrý – elimizdiń keleshektegi tabysynyń kepili. Muny barsha halyq túsinýge tıis.
Geosaıası turaqsyzdyq beleń alyp, tehnologııa kóz ilespes jyldamdyqpen damyp jatqan kezeńde zańnamany udaıy jańǵyrtýdyń mańyzy zor.
Jappaı tsıfrlandyrý jáne jasandy ıntellekt memleket pen qoǵamdy órkendetýdiń múldem jańa uǵymdary men tásilderiniń paıda bolýyna yqpal etti.
Kóptegen elde adamnyń róli men orny, jalpy onyń postgýmanıstik álemde tirshilik etýi jóninde qoǵamdyq jáne parlamenttik pikirtalastar qyzý júrip jatyr.
Bıotehnologııanyń jedel damýy da biraz suraq týyndatady. Onyń saldary kúrdeli quqyqtyq kollızııaǵa jáne qalyptasqan etıkalyq normalardyń eskirýine ákelip soǵýda.
Zań shyǵarýshylar halyqaralyq quqyq júıesin qaıta qurý arqyly óz eliniń egemendigin saqtaý mindetimen betpe-bet keledi.
Sondyqtan konstıtýtsıonalızm eshqashan bir orynda turmaıdy. Ol zań shyǵarý úderisimen tyǵyz baılanysty. Alaıda oǵan múldem jańa tehnologııalyq, ekonomıkalyq jáne geosaıası jaǵdaılar áser etedi.
Bul máseleni Qazaqstannyń kásibı zańgerler qaýymdastyǵy jan-jaqty zerttep, udaıy nazarda ustaýǵa tıis dep sanaımyn.
Ult zańy – Konstıtýtsııamyzdyń jasampazdyq kúshi zor.
Óıtkeni Ata Zańnyń ár babynda barsha azamattarymyzǵa ortaq qundylyqtar men birtutas halqymyzdyń maqsat-múddesi bar.
Konstıtýtsııalyq, saıası, ekonomıkalyq reformalardyń, halqymyzdyń orasan zor kúsh-qýaty men áleýetiniń, sondaı-aq bilim, ǵylym jáne mádenıet salasyna salynǵan aýqymdy ınvestıtsııalardyń arqasynda elimizde shyn máninde jaqsy ózgerister jasalyp jatyr. Jaqsyny jaqsy dep aıtý kerek. Bul da ádilettilik kórinisi.
Oqýshylarymyz ben stýdentterimiz bedeldi halyqaralyq olımpıadalarda top jaryp júr. Sportshylarymyz álemdik saıystarda jeńimpaz bolyp, elimizdiń mereıin asyrýda.
Aldyna naqty maqsat qoıǵan azamattarymyzdyń bári bilim, ǵylym, óner, bıznes jáne basqa da kóptegen salada tabysqa jetýde.
Qazaqstan halyqaralyq qaýymdastyqqa ashyq memleket, bizde ǵalamtor erkindigi bar ekenin eshkim joqqa shyǵara almaıdy. Elimizde birde-bir jeliniń negizgi arnasy jabylǵan joq, barlyq azamattarǵa álemdik jańalyqtardyń kózderine jol ashyq.
Bizdiń azamattarymyz shetelge erkin baryp turady. Al jastarymyz ózderi tańdaǵan ýnıversıtetterde bilim alýda, olarǵa eshqandaı tosqaýyl, kedergi joq. Osyndaı memlekettik saıasat óz jalǵasyn tabady.
Kóptegen eldiń jastary bizdi bolashaǵy jarqyn memleket retinde tanıdy, Qazaqstanǵa kelgisi keledi, kelip te jatyr.
Elimizdiń maqsaty – aıqyn, keleshegi – zor. Biz tsıfrlandyrý men jasandy ıntellektini el ıgiligine qoldanatyn ozyq memleket bolamyz dep belsendi túrde jumys istep jatyrmyz.
Qazir Qazaqstannyń barlyq aımaǵynda myńdaǵan shaqyrym jol salynyp, jóndelýde. Áýejaılar men kópirler boı kóterip, sý nysandarynyń qurylysy bastalyp jatyr. Turǵyn-úı kommýnaldyq sharýashylyǵy jáne basqa da mańyzdy ınfraqurylym salynýda.
Jalpy Úkimetke ınfraqurylymdyq qurylystyń sapasyna basa mán berý qajet degen qatań nusqaý berildi. Bul másele Úkimettiń jáne quqyq qorǵaý mekemeleriniń baqylaýynda bolady.
Elimizde jyl saıyn kóptegen óndiris oryndary ashylatyn boldy. Ásirese, joǵary tehnologııa salasyndaǵy kásiporyndar iske qosylýda. Osylaısha, biz ulttyq ekonomıkamyzdyń myqty ındýstrııalyq negizin qalap jatyrmyz. Investıtsııa tartyp, bızneske qolaıly jaǵdaı jasap, aımaqtardy qoldaý úshin júıeli jumys istelýde. Sonyń nátıjesinde bıylǵy jeti aıdaǵy ekonomıkalyq ósim 6 paıyzdan asty.
Munyń bári aıaq astynan paıda bolǵan joq. Bul – qajyrly eńbektiń jáne tabandy túrde jasalǵan túbegeıli reformalardyń nátıjesi. Júıeli jáne úılesimdi jumys pen berekeli birliktiń arqasynda elimiz jańa kezeńge qadam basty.
Bir sózben aıtqanda, Qazaqstan birtindep damýdyń dańǵyl jolyna túsip keledi. Endi bos sózge berilmeı, jan-jaqty órkendeýge bastaıtyn osy baǵdarymyzdan aınymaı, tek qana alǵa umtylýymyz kerek. Sonda biz ozyq oıly ult bolyp, teńdessiz tabysqa qol jetkizemiz, bıik belesterdi baǵyndyramyz.
Biz bárimiz tól tarıhymyzǵa qazaqtyń qaıta jańǵyrý dáýiriniń ókili retinde enýge tıispiz. Sebebi bárimiz bir dáýirde ómir súremiz, elimizdiń bolashaǵyna birge jaýaptymyz. Bizdiń urpaq mindetti túrde úlken jetistikke kýá bolyp, tabysqa jetýi kerek. Balalarymyz ben nemerelerimizge damyǵan, órkenıetti, quqyqtyq el qaldyrýymyz qajet. Bul – bizdiń tarıhı boryshymyz. Osy maqsatqa jetý úshin biz qazir Ádiletti, Taza, Qaýipsiz ári Qýatty Qazaqstandy quryp jatyrmyz. Túptep kelgende, bul – ulttyq ıdeologııa.
Bizdiń basty mindetimiz – ozyq oıly, básekege qabiletti ult bolý, halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý, eldegi turaqtylyqty saqtap, qoǵamdyq kelisimdi qamtamasyz etý. Sondyqtan qazaq eliniń qasterli tólqujaty – Konstıtýtsııamyzdyń ár baby múltiksiz oryndalady. Bul – barshaǵa ortaq mindet.
Bárińizge málim, men 8 qyrkúıekte halyqqa Joldaýymdy jarııalaımyn. Elimizdiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik saıasatyndaǵy mańyzdy maqsat-mindetterdi aıqyndaımyn.
Ardaqty aǵaıyn!
Konstıtýtsııamyzdyń 30 jyldyǵy – elimiz úshin tarıhı meje.
Búgin aramyzda Konstıtýtsııamyzdyń alǵashqy jobalaryn ázirleýge qatysqan azamattar otyr. Sońǵy konstıtýtsııalyq reformany júzege asyrýǵa belsene atsalysqan burynǵy depýtattar men belgili ǵalymdar bar.
Bárińizge zor rızashylyǵymdy bildiremin.
Men Konstıtýtsııanyń 30 jyldyǵyna oraı memlekettik nagradamen, sonyń ishinde merekelik medaldar bar, bir top azamatty marapattaý týraly sheshim qabyldadym.
Barshańyzǵa amandyq, tabys tileımin!
Konstıtýtsııamyzdyń aıbyny asqaq bolsyn!
