Kongo prezıdentiniń saparynan ne kútemiz
Qazaqstan alys-jaqyn eldermen baılanysyn nyǵaıtyp keledi. Onyń ishinde Afrıka memleketteri de shet qalǵan emes. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń shaqyrýymen 2-3 tamyz kúnderi Kongo Respýblıkasynyń Prezıdenti Denı Sassý-Ngesso Astanaǵa resmı saparmen keledi. Kazinform tilshisi eki eldiń jan-jaqty saıası jáne strategııalyq qarym-qatynasyna sholý jasady.
Qazaqstan jáne Afrıka
Syrtqy ister mınıstrliginiń málimetinshe, Qazaqstannyń Afrıka elderimen taýar aınalymy tómen deńgeıde qalyp otyr. 2022 jyly 1 mlrd dollardy qurap, eksport – 693 mln, ımport – 314 mln dollar bolǵan. Soǵan qaramastan, qazaqstandyq óndirýshiler afrıkalyq naryqta tabysty básekege túse alady. Qurlyq halqy qarqyndy damyp keledi jáne soǵan oraı taýarlar men qyzmetterdi syrttan ımporttaýdy júıeli túrde qajet etedi.
Kongo Respýblıkasy týraly...
Kongo Respýblıkacy Ortalyq Afrıka aımaǵyndaǵy ekonomıkasy damyp kele jatqan jáne otyn eksporttaýshy elderdiń tizimine kiredi. Saharanyń ońtústiginde ornalasqan, Afrıkanyń úshinshi iri munaı óndirýshi memleketi. Kúnine shamamen 300 myń barrel munaı óndiredi. Munaıdan túsetin kirister ishki jalpy ónimniń 55 paıyzyn, eksporttyń 85 paıyzyn jáne el bıýdjetiniń 70 paıyzdan astamyn quraıdy.
1997 jylǵy 25 qazannan beri Kongony Denı Sassý-Ngesso basqaryp keledi. Sońǵy prezıdent saılaýy 2021 jyldyń 21 naýryzynda ótti (kelesi saılaý 2026 jyldyń 21 naýryzynda bolady).
Bıylǵy sáýirdegi málimetterge súıensek, Kongoda 6,1 mln adam turady. Astanasy – Brazzavıl. Jer kólemi – 342 myń sharshy shaqyrym.
Ekonomıkasynyń negizgi salalary – taý-ken ónerkásibi. Elde suıytylǵan gaz, tsement, palma maıy, qant shyǵaratyn zaýyttar da bar. Aǵash óńdeý ónerkásibi, aýyl sharýashylyǵy, balyq aýlaý damyǵan. Gazdyń, munaıdyń jáne metaldardyń (myrysh, mys, temir rýdasy, fosforıtter) tabıǵı qory baı.
Qazaqstan jáne Kongo Respýblıkasynyń qarym-qatynasy
Syrtqy ister mınıstrliginiń málimetinshe, eki el arasynda dıplomatııalyq qatynas 25 jyl buryn – 1999 jyly 21 qyrkúıekte ornaǵan. 2014 jyldyń jeltoqsanynan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń Efıopııadaǵy elshiligi Kongo Respýblıkasyna da jaýapty. Resmı túrde Qazaqstan Respýblıkasynyń Kongodaǵy elshisi akkredıttelmegen. 2019 jyldyń 10 jeltoqsanynan bastap Kongonyń Qazaqstandaǵy elshisi – Davıd Madýka (jartylaı jumys kúni, rezıdentsııasy Máskeýde).
Memleketter arasynda osy ýaqytqa deıin joǵary deńgeıde saparlar bolmasa da, Kongo Respýblıkasynyń úkimeti Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy bastamalaryn qoldap keledi.
Máselen, 2012 jylǵy tamyzda EKSPO-2017 Halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesin ótkizýge Qazaqstannyń ótinimin ilgeriletý úshin bizdiń dıplomattar Kongonyń ókilderimen kezdesti. Nátıjesinde sol jyly qyrkúıekte Mysyrdaǵy Kongo elshiliginen Qazaqstannyń EKSPO kórmesine qatysý kandıdatýrasyn qoldaıtyn nota keldi. Sonymen qatar, BUU Qaýipsizdik Keńesinde 2017-2018 jyldary Qazaqstannyń turaqty emes músheligine kandıdatýrasyn qoldady.
Quqyqtyq baza
Qos memleket arasyndaǵy qarym-qatynastardyń quqyqtyq bazasy joq. Áıtse de, eki eldiń úkimeti eki-úsh qujatqa qatysty jumysty bastap ketti: «Qazaqstan Respýblıkasy men Kongo Respýblıkasy arasyndaǵy Azamattyq ister boıynsha quqyqtyq kómek kórsetý týraly kelisim» jáne «Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Kongo Respýblıkasynyń Úkimeti arasyndaǵy dıplomatııalyq pasporttardyń ıelerin vızalyq talaptardan bosatý týraly kelisim» Kongo tarapynyń qaraýyna usynyldy.
Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq
Saýda-ekonomıkalyq qatynastar jaqsy damymaǵan. Sebebi Qazaqstan men Kongonyń isker toptary arasyndaǵy baılanystar jáne memleketter arasyndaǵy ońtaıly logıstıka jolǵa qoıylmaǵan.
Eki el arasyndaǵy taýar aınalymy 2023 jyly 14,7 myń dollardy (eksport – 14,5 myń dollar, ımport – 0,2 myń dollar), 2022 jyly – 15,5 myń dollardy (eksport – 0,7 myń dollar, ımport – 14,8 myń dollar) qurady. Ázirge 2024 jylǵa arnalǵan saýda derekteri joq.
Prezıdentterdiń alǵashqy kezdesýi
2023 jylǵy 1-2 jeltoqsanda Dýbaıda ótken COP-28 (Klımatty retteý salasyndaǵy óńirlik yntymaqtastyq) Taraptarynyń klımattyq konferentsııasy aıasynda Qazaqstan men Kongo prezıdentteriniń birinshi kezdesýi ótti. Onyń barysynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Kongo prezıdenti Denı Sassý Ngessony Qazaqstanǵa resmı saparmen kelýge shaqyrdy.
Kongo prezıdentiniń sapary qarsańynda...
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń shaqyrýymen 2-3 tamyz kúnderi Kongo Respýblıkasynyń Prezıdenti Denı Sassý-Ngesso Qazaqstanǵa resmı saparmen keledi.
Bul sapardyń aldynda – 10-11 maýsymda Kongo prezıdentiniń strategııalyq máseleler jáne halyqaralyq kelissózder jónindegi jeke ókili Fransýaza Jolı Astanaǵa keldi. Ol Qazaqstan Prezıdentimen, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasynyń birqatar memlekettik organdarynyń (Syrtqy ister mınıstrligi, Kólik, Aýyl sharýashylyǵy, Ulttyq ekonomıka, Tsıfrlyq damý mınıstrlikteriniń) basshylyǵymen kezdesti. Fransýaza Jolı Memleket basshysymen kezdesýinde Kongo Respýblıkasy Prezıdentiniń Qazaqstanǵa jasaıtyn aldaǵy saparyna qatysty máseleler, sondaı-aq ekijaqty yntymaqtastyqtyń perspektıvti baǵyttary talqylandy.
Qazaqstannyń Efıopııadaǵy jáne Kenııadaǵy (qosa atqarýshy) elshisi, Afrıkalyq odaq pen ıÝNEP janyndaǵy turaqty ókili Barlybaı Sadyqov Kazinform tilshisine bergen eksklıýzıv suhbatynda Kongo Respýblıkasynyń Syrtqy ister, yntymaqtastyq jáne shet elderdegi kongolezdikter jónindegi mınıstri Jan-Klod Gakosso da elimizben yntymaqtastyqtyń keleshegin joǵary baǵalaǵanyn atap ótti.
Jan-Klod Gakosso Kongo prezıdenti Denı Sassý-Ngessonyń Qazaqstanǵa aldaǵy ýaqytta jasaıtyn saparyn tájirıbelik mazmunmen toltyrý nıeti men ózara qyzyǵýshylyq tanytatyn salalardaǵy yntymaqtastyqty damytýǵa zor múddelik tanytty. Qazirgi ýaqytta eki eldiń arasyndaǵy ekijaqty saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq yntymaqtastyq kólemi qolda bar múmkindikterge sáıkes kelmeıdi. Alaıda, ózara yntymaqtastyq úshin qoldaǵy bar orasan zor áleýetti júzege asyrý mańyzdy jáne bul Kongo Prezıdenti Denı Sassý-Ngessonyń elimizge saparynyń negizgi maqsaty. Sapar barysynda Kongomen yntymaqtastyqty keńeıtýge múmkindik beretin ekijaqty birqatar qujatty qabyldaý josparlanyp otyr, – dedi qazaqstandyq dıplomat Barlybaı Sadyqov.
Kongo Respýblıkasynyń prezıdenti Denı Sassý-Ngesso
Denı Sassý-Ngesso 1943 jyly 23 qarashada Kıývet (ortalyq Kongo; ol kezde Frantsııanyń kolonııasy) departamentindegi Oıo qalasyna jaqyn jerde ornalasqan Edý aýylynda sharýa otbasynda dúnıege kelgen.
1979 jyly 8 aqpanda Denı Sassý-Ngesso Kongo Halyq Respýblıkasynyń basshysy bolyp jarııalandy. 26-30 naýryzda ótken sezde Sassý-Ngesso QKP Ortalyq komıtetiniń tóraǵasy jáne Kongo Halyq Respýblıkasynyń tóraǵasy bolyp bekitildi (1973 jylǵy konstıtýtsııaǵa sáıkes).
Degenmen elde túrli saıası jáne áskerı qaqtyǵystar bolyp, 1994 jyly Sassý-Ngesso otbasymen birge elden ketti. 1997 jyldyń qańtaryna deıin Parıjde turdy. Kongoǵa sol jyldyń shildesine josparlanǵan prezıdenttik saılaýǵa qatysý nıetimen oraldy (ol bolǵan joq). Maýsymda Sassý-Ngessony qoldaıtyn toptar men sol kezdegi prezıdent Lısýbanyń jaqtastary arasynda qarýly qaqtyǵystar qaıta bastaldy, oǵan úkimet armııasynyń bólimsheleri de qoldaý kórsetti. Alaıda Sassý Ngessonyń jaqtastary jeńiske jetip, Brazzavılge baqylaý ornatty. Sóıtip 1997 jyldan bastap Denı Sassý-Ngesso Kongo Respýblıkasynyń prezıdenti bolyp keledi.
Qorytyndylaıtyn bolsaq, Denı Sassý-Ngessonyń Qazaqstanǵa sapary eki el arasyndaǵy baılanysty jańa deńgeıge kóteredi degen úmittemiz. Joǵary deńgeıdegi alǵashqy sapar nátıje bereri sózsiz.
