Kóne túrkiler Naýryzdy «Jas kún» dep ataǵan - Qoıshyǵara Salǵarauly, tarıhshy

ASTANA. QazAqparat - Elimizdiń túkpir-túkpirinde Ulystyń uly kúni Naýryz merekesi toılana bastady. Qazaqstan jurty osy bir jyl basy sanalatyn ulyq meıramdy shat-shadyman merekeleýde. Naýryzǵa memleket tarapynan da úlken kóńil bólinip, Elbasynyń Jarlyǵymen atalǵan mereke kezinde respýblıka halqy úsh kún demalatyn boldy. Jańasha toılana bastaǵan merekeniń túp-tórkinine úńilip, onyń tereń tarıhı mánin túsiný búgingi urpaq úshin úlken paryz. Osyǵan baılanysty «QazAqparat» tilshisi belgili tarıhshy, qoǵam qaıratkeri, Memlekettik syılyqtyń ıegeri Qoıshyǵara Salǵaraulyna habarlasyp, merekeniń kóne túrikter uǵymynda alatyn orny men máni týraly suraǵan edi.

- Naýryz túrkiniń tól merekesi. Alaıda keıin osy Orta Azııa óńirine, Qazaqstan jerine parsylar ústemdik jasaǵan kezde ol Naýryz degen atqa ıe boldy. Naýryz túrkiniń sózi emes, jańa kún degen parsynyń sózi. Naý degen jańa, Rýz kún degendi bildiredi. Al, bul merekeni túrki babalarymyz atam zamannan beri toılaǵan. Qytaı derekterinde bundaı faktiler bar. Túrkiler bul meıramdy «Jas kún» dep toılaǵan.

Qazir Amerıkadaǵy úndisterdi Altaıdan ketkeni dáleldendi ǵoı. Sol úndisterdiń Kechıý, Sıý taıpalary áli kúnge deıin toılaıdy. Bul derekter de bar. Qalaı degenmen de Naýryz merekesi Shyǵys halyqtaryna tán, ortaq qýanysh. Bul - qarańǵy men jaryqtyń, jamandyq pen jaqsylyqtyń teńesetin kúni. Jas kún - sonyń jaqsylyǵyna beıimdeletin, jaryqtyń ústemdik quratyn kezi. Túrkilerde bul úlken mereke bolǵan. Búgingi tilmen aıtqanda kádimgi olımpıadalyq jarys deńgeıine jetken. Osy kúni búkil túrkiler taý úńgirlerine baryp, qurbandyq shalǵan. Jarys uıymdastyryp, attyń júırigin, jigittiń balýany men mergenin básekege túsirgen. Bunyń bárin Kók Táńirge, Jer anaǵa, ata-baba rýhyna arnaǵan.

Taǵy bir eskeretin jaıt, túrki qaýymy birdeńe tilese kókke qol jaıyp Kókten suraǵan. Táńir kókte tur dep túsingen. Sol kúni taýǵa kelip, shyńdardyń basynda Táńir otyrady dep oılaǵan. Sondyqtan da shyńdy taq, qudaıdyń taǵy dep ataǵan. Keıbir halyqtardyń tilinde sınonım esebinde qazir taq sózi taý bolyp ketti. Bizde Aspantaý, Han Táńiri degen taýlardyń aty da osyndaı uǵymdarmen baılanysyp jatsa kerek.

Bul kúni eskiniń bári qalý kerek bolǵan. Túrki halqynyń úsh ret tós soǵystyratyny eskini umytý, jańa kúnge kóz salýdy bildiredi. Óıtkeni osy kúni dúnıe jańarady. Soǵan qaraı adam da jańarý kerek. Osy kúni tabıǵattaǵy eń kishkene jándikterge deıin, shóptiń boıyna da qan júgirip, tirshilikke talpynady. Jas kún bizdiń atamzamannan kele jatqan merekemiz. Al onyń qaı kezden beri kele jatqanyn naqty bilmeımin. Al, túrkiler erteden kele jatqan halyq. Qazir men mıfologııamen aınalysyp jatyrmyn. Osy boıynsha aldaǵy kúnderi mynadaı kontseptsııaǵa keletinime senimim kámil: adamzat balasynyń órkenıet oshaǵyna birinshi ot tutatqan basqa emes -Túrkiler.