Kommýnaldyq tarıfter: baǵanyń ósýi men onyń áleýmettik saldary
ASTANA. KAZINFORM — Bıyl Qazaqstanda kommýnaldyq qyzmet tarıfteri rekordtyq qarqynmen ósti. Qarapaıym otbasy aı saıynǵy kirisiniń 15–20%-yn osy tólemderge jumsaýǵa májbúr, bul áleýmettik qysymdy kúsheıtip, bıýdjetke aýyrtpalyq salady. Kazinform analıtıkalyq sholýshysy tarıfterdiń ósý sebepteri men áleýmettik saldaryn, sarapshylar pikiri men halyqaralyq tájirıbeni taldap kórdi.
Tarıftiń ósý sebebi qandaı?
Sońǵy aılarda elimizde kommýnaldyq qyzmet tarıfteri aıtarlyqtaı ósti. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetine sáıkes, 2025 jylǵy maýsymda ınflıatsııa 11,8%-ǵa jetip, mamyrdaǵy 11,3%-dan joǵary boldy. Baǵanyń osyndaı qarqynmen ósýi ásirese otbasylyq bıýdjetke aýyr salmaq túsirip otyr. Statıstıkaǵa súıensek, bir jyl ishinde eń qymbattaǵan qyzmet- sýyq sý. Onyń baǵasy 96,1%-ǵa, ıaǵnı eki esege jýyq artqan. Jylý 19,2%, gaz 15,5%, ystyq sý 15,5%, elektr energııasy 11,3%, al turǵyn úıdi kútip-ustaý quny 11,9%-ǵa ósken.
Ortasha eseppen qazaqstandyqtar úshin kommýnaldyq qyzmet baǵasy mynadaı: sýyq sý — 1 tekshe metr úshin 173 teńge, sý burý (kanalızatsııa) — 109 teńge, jylý tarıfi — 1 gıgakalorııaǵa 6150 teńge, ystyq sý — 475 teńge/m³, al elektr energııasy tutyný kólemine qaraı 2300-den 4000 teńgege deıin. Taratýshy jeliler arqyly keletin gazdyń baǵasy 34,5 teńge.
Osy turǵyda biz Energetıka mınıstrliginen tarıfterdiń qalyptasýyna qatysty saýal joldadyq. Resmı jaýapqa sáıkes, tarıfterdiń ósýine birneshe faktor áser etedi.
«Sońǵy jyldary otyn men materıaldar quny, jóndeý jumystary men jalaqy shyǵyndary únemi ósip keledi. Alaıda tarıfter uzaq ýaqyt boıy ózgerissiz qalyp, bul saladaǵy kásiporyndardyń qarjylyq turaqtylyǵyn álsiretti. Tarıfterdi kezeń-kezeńimen túzetý energetıka ınfraqurylymyn jańǵyrtý men apattardyń aldyn alý úshin qajet», – dep túsindirdi energetıka vıtse-mınıstri Іlııas Baqytjan.
Mınıstrlik habarlaǵandaı, 2025 jylǵy 1 aqpanda Biryńǵaı satyp alýshy úshin shekti tarıfter ózgertilgennen keıin elektr energııasynyń baǵasy orta eseppen 2 teńgege/kVt·saǵ ósken. Al 1 tamyzdaǵy túzetý 0,4 teńgege qosymsha qymbattatty. Bul sharalar elektr stantsııalarynyń jabdyqtaryn jańartý men apattardyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan. Nátıjesinde, 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha buryn «qyzyl tozý aımaǵynda» bolǵan 19 jylý elektr ortalyǵynyń 9-y bul sanattan shyqty.
«Energııa óndirýshi uıymdardyń shekti tarıfteri otyn baǵasynyń ózgerýi, ınfraqurylymdyq shyǵyndar jáne ınvestıtsııalyq baǵdarlamalar eskerile otyryp belgilenedi. Sońǵy aılarda energııa óndirýshi kásiporyndardyń shyǵyndary artty, bul túpki tutynýshyǵa jetetin baǵaǵa tikeleı áser etti», – dep túsindirdi vedomstvo ókilderi.
Sarapshylar ne deıdi?
Ekonomıst Rasýl Rysmambetov tarıfterdiń ósýin naryqtyq mehanızm turǵysynan túsindiredi. Onyń aıtýynsha, baǵanyń joǵarylaýy tikeleı «kóterilý» emes, memleket sýbsıdııalardy azaıtyp, tarıfterdi naryq sharttaryna beıimdeýden týyndaǵan.
«Kommýnaldyq qyzmetterdi óndiretin elektr, sý, gaz, munaı jáne janarmaı salalaryndaǵy jumysshylar da eńbekaqyny kóterýdi qajet etedi. Eger tarıfterdi tómen ustap, sýbsıdııalardy saqtaı berse, bul naryqtyq ekonomıkaǵa qaıshy keledi. Tarıfterdi bosatý arqyly memleket ınvestıtsııa tartýǵa múmkindik beredi. Bul qarjy sýmen, gazben, elektr energııasymen qamtamasyz etý sapasyn jaqsartýǵa jáne ınfraqurylymdy jańartýǵa jumsalady», – deıdi Rysmambetov.
Ekonomıst Maqsat Halyq bolsa, tarıfterdiń qymbattaýyn uzaq jyldar boıy jasalmaǵan reformanyń saldary dep baǵalaıdy.
«Tarıfter ondaǵan jyldar boıy tómen deńgeıde ustalyp kelgen. Bul bastapqyda halyq úshin tıimdi bolǵanymen, keıin ınfraqurylymnyń tozýyna jáne keıbir apattyq jaǵdaılarǵa alyp keldi. Eger úkimet on jyl boıy tarıfterdi birtindep ósirip otyrsa, qazirgideı kúrt qymbattaý bolmas edi», – deıdi ol.
Sonymen qatar, ekonomıst tarıfterdiń ósýi men halyq tabysy arasyndaǵy alshaqtyqty aıtarlyqtaı keńeıtetinin kórsetedi. Sońǵy jyldary ınflıatsııa keminde 10%-dy qurap, pandemııa kezinde 20%-dan asqan, al halyq tabysy orta eseppen tek 4–5% ǵana artqan. Bul jaǵdaı kedeıshiliktiń tereńdeýine jáne áleýmettik shıelenistiń kúsheıýine sebep bolýy múmkin.
Halyqqa túsetin qysymdy azaıtý úshin sarapshy úkimetke ınflıatsııanyń túpki sebepterine nazar aýdarýdy usynady: aýyl sharýashylyǵyn qoldaý, ınfraqurylymdy jańartý, logıstıkany jetildirý, artyq deldaldardy qysqartý jáne qoıma júıesin damytý.
«Halyqqa tarıfterdiń ósýi bir qysym bolsa, ekinshisi – janar-jaǵarmaıdyń qymbattaýy, úshinshisi – salyqtardyń artýy. Eger bul jalǵasa berse, teńge qunsyzdana beredi», – dep qorytyndylady ol.
Keler jyly tarıfter qalaı ósedi?
Ótken aptada Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń Tabıǵı monopolııalardy retteý komıtetiniń tóraǵasy Tımýr Qosymbaev 2026 jyly Qazaqstanda kommýnaldyq qyzmet tarıfteri orta eseppen 20–30%-ǵa qymbattaıtynyn málimdedi. Mınıstr tarıfterdiń kúrt ósýine jol bermeý úshin ulttyq joba aıasynda arnaıy tejeý tetigi engizilgenin málimdedi. Bul mehanızm memlekettik sýbsıdııalar arqyly júzege asady.
Infraqurylymdy jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan ınvestıtsııalar ekinshi deńgeıli bankter, «Báıterek» holdıngi, Qazaqstannyń Damý Banki (QDB), sondaı-aq bıýdjet pen halyqaralyq qarjy uıymdarynyń nesıeleri arqyly qarjylandyrylady. Al negizgi qaryz ben paıyzdyq mólsherlemeniń bir bóligi tarıfke qosylady. Úkimet tarıfterdiń shekten tys ósýiniń aldyn alý maqsatynda paıyzdyq mólsherlemeniń qalǵan bóligin respýblıkalyq bıýdjet esebinen sýbsıdııalaıdy. Nátıjesinde nesıe boıynsha 10% syıaqy tarıf quramyna kiredi, al qalǵany – sýbsıdııa arqyly jabylady.
Qoǵamdaǵy alańdaýshylyqty eskere otyryp, bılik tarıfterdiń ósý qarqynyn shekteý týraly sheshim qabyldady. Shilde aıynda 2025 jyly kommýnaldyq qyzmet tarıfteriniń jalpy ósýi 15–20%-dan aspaıtyny jarııalandy. Bastapqyda josparlanǵan 35–50% ósim tómendetilip, jeńildetilgen edi. Sonymen qatar, 2025 jyldyń IV toqsanynda jańa tarıfterdiń ósýi kútilmeıdi.
Kommýnaldyq qyzmetke qaı bankte tólegen tıimdi?
Kommýnaldyq qyzmet tarıfteriniń qymbattaýyn eskere otyryp, qazaqstandyqtar qaltaǵa túsetin salmaqty azaıtý joldaryn da qarastyryp otyr. Qaı bank kartasymen nemese qosymshasy arqyly kommýnaldyq tólemderdi tólegen tıimdi degen suraqty zerdelep, bankter jaıly aqparatty sholyp shyqtyq. Búginde ForteBank kartalarymen kommýnaldyq qyzmetterdi tóleý tıimdirek bolyp otyr: «Tólemder» bóliminde berilgen «Kommýnaldyq qyzmetter» jáne «Telefon, Internet jáne TV» sanattary boıynsha tólem jasaǵany úshin 10% mólsherinde bonýs beriledi.
Basqa iri bankterde bonýstar qarapaıym: Bank TsentrKredıtte 1%, Halyk Bank-te 0,5%, al keıde arnaıy sharttarǵa táýeldi. Mysaly: Bereke Bank – keshbek 1%, biraq depozıttegi qarajat kóp bolsa, mólsheri kóbeıýi múmkin. Freedom Bank – keshbek 1%-dan bastalady jáne ortasha aılyq qaldyqqa baılanysty kóbeıedi, biraq bonýstyq baǵdarlama qor narysyndaǵy aktsııalarǵa baılanǵan valıýtamen jumys isteıdi. Bank RBK – 2% keshbek, tek SARQYT baǵdarlamasyna qatysqanda jáne kartada ≥75 000 teńge qaldyq bolǵan jaǵdaıda beriledi. Keıbir iri bankter kommýnaldyq qyzmet aqysyn tólegeni úshin bonýstar bermeıdi.
Álem elderinde kommýnaldyq qyzmet tarıfteri qandaı?
Kommýnaldyq qyzmet tarıfteri ár elde ártúrli deńgeıde qalyptasqan. Dúnıejúzilik reıtıngterge súıensek, eń qymbat kommýnaldyq qyzmetter Eýropanyń damyǵan elderinde baıqalady. Mysaly, Germanııa, Danııa jáne Shvetsııa sııaqty elderde bir úı sharýashylyǵy úshin jylyna orta eseppen birneshe myń dollar jumsalady. Bul tarıfterdiń joǵary bolýy, negizinen, sapaly ınfraqurylymǵa, jańartylǵan energııa kózderine jáne ekologııalyq standarttarǵa baılanysty. Al Azııa men Afrıka elderinde kommýnaldyq qyzmetterdiń quny salystyrmaly túrde tómendeý. Bul jerde tarıfter halyq tabysyna qaraǵanda qoljetimdi bolyp esepteledi, alaıda ınfraqurylym eskirgendikten, qyzmet sapasy keıde nasharlaý bolýy múmkin. Mysaly, elektr energııasynyń úzilýi, sý qysymynyń tómendigi nemese jylý júıesiniń tolyq jumys istemeýi sekildi máseleler kezdesedi.
Salystyrmaly taldaý kórsetkendeı, tarıfter tek qyzmet qunymen ǵana emes, sonymen qatar eldiń ekonomıkalyq deńgeıimen, ınfraqurylym jańartylýymen jáne memlekettik qoldaýmen de baılanysty. Damyǵan elderde tarıf joǵary bolǵanymen, halyq tabysyna shaqqanda qarjylyq aýyrtpalyq jeńil, al damýshy elderde tarıf tómen bolsa da, keıbir otbasylar úshin bul úlken qarjylyq qysym týdyrady. Qazaqstandaǵy jaǵdaıdy salystyrmaly túrde qarastyrsaq, sońǵy jyldary tarıfterdiń ósý qarqyny halyq arasynda alańdaýshylyq týǵyzyp otyr. Ortasha kommýnaldyq tólemder 15–30% ósedi dep josparlanyp, sýbsıdııalar arqyly áleýmettik qoldaý kórsetilýde. Bul júıe damyǵan elder tájirıbesine uqsas, biraq halyq tabysyna sáıkes beıimdelgen ekonomıkalyq mehanızm retinde qarastyrylyp otyr.
Degenmen, áleýmettik jelilerde adamdar áli de alańdaýly. Kópshiligi baǵa kótergenimen, qyzmet sapasy jaqsarmaıdy dep esepteıdi. Mysaly, keıbir óńirlerde sý qysymy tómen, elektr jaryǵy jıi óship turady, al jylý júıesi jetkiliksiz degen shaǵymdar bar. Degenmen úkimet kommýnaldyq sektordy reformalaýdy mańyzdy ári uzaq merzimdi shara dep sanaıdy. Negizgi maqsat – 2029 jylǵa deıin ınfraqurylymnyń tozýyn 20%-ǵa tómendetý. Mamandar jelilerdiń júktemesi artqan jáne qýattar eskirgendikten, ınfraqurylymdy jańartýdy keıinge qaldyrý múmkin emestigin aıtady. Sóıtip, tarıfterdiń ósýi turǵyndarǵa qysym bolsa da, júıeni jańartý men sapaly qyzmet kórsetý – bolashaq úshin qajetti qadam bolyp otyr.