Qolyna dıplom alǵan jastar qalany tańdady ma, aýyldy ma
AQTÓBE. KAZINFORM — Qazir joǵary, arnaýly oqý oryndaryn bitirgen túlekter qolyna dıplom alyp, jumys izdeýge kóshti. Biri qalada qalsa, endi biri eńbek jolyn aýyldan bastaǵandy jón kóredi. Kazinform tilshisi jas mamandardyń qalaı tańdaý jasaǵanyn surady.
Qaladan aýylǵa
Qazir qaladan aýylǵa baratyndar jeterlik. Olarǵa bir jolǵy kóterme aqy beriledi. «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasy aıasynda baspana da satyp alýǵa bolady.
Sonymen birge aýyl turǵyndary qajetti maman kelse kómektesip, otbasyna mal berýdi ádetke aınaldyrǵan.
— Qazir aýyldarda da gaz, sý bar. Internet baılanysy jaqsy. Máselen Shetyrǵyz aýyldyq okrýgine qarasty Qaratoǵaı aýylynda medıtsınalyq pýnkt, mektep bar. Demek aýylda eńbek etýge barlyq jaǵdaı jasalǵan. Bizde aýylǵa jastar kelip, eńbek etip júr. Otbasyn quryp, balaly boldy. Jalpy aýylǵa muǵalim, mal dárigeri, feldsher keldi. Jas otbasylar da bar. Tumalykólge kelgen otbasyna árbir úı bir maldan berip, kómek kórsetti. Olar qazir «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy aıasynda mal alyp, sharýashylyqty damytyp otyr. Bul jaqsy úrdis. «Jumys isteımin, mamandyǵym boıynsha eńbek etemin» degen nıet bolsa bolǵany. Aýylymnyń jastarynyń osy qasıeti qýantady. Jastarmen kezdesemin, pikir, oıyn bilip otyramyn, — dedi Shalqar aýdany Shetyrǵyz aýyldyq okrýginiń ákimi Janna Ábdenova.
Aýylǵa barǵan Ernur Saılaýov qazir Qaratoǵaı medıtsına pýnktiniń feldsheri bolyp jumys isteıdi.
Ol medıtsınalyq kolledjde úsh jyl bilim alǵan soń jastar tájirıbesimen aýdandyq emhanaǵa jumysqa ornalasty. Ári qaraı týǵan jerine, aýylyna ketti.
— Negizi Aqtóbe qalasyna jumysqa ketem degen oı boldy. Biraq aýylda jumys orny bolǵan týǵan jerge bardym. Ózim ata-anamnyń janynda bolǵym keldi. Biraq mindettemedi, májbúrlemedi. «Óziń tańdaý jasa, aralaspaımyz. Biraq kelgeniń jaqsy» dep aıtty. Aýylǵa barǵan soń bir rettik kóterme aqy aldym. Qazir ata-anammen birge turamyn. Al «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasyna qujat jınaýǵa ýaqytym bolmady. Qazirgi jumysym ózime unaıdy. Jedel járdem kóligi bar, medıtsınalyq pýnkt bar. Ózge ne kerek? Zamandastarym jas bolǵan soń qalada turǵysy keletini ras, — dedi Ernur Saılaýov.
Ol qazir 400-den astam adamǵa qyzmet kórsetedi. Medıtsınalyq pýnktte ózi jáne meıirbıke bar. Bul shaǵyn aýyldyq okrýg úshin jetkilikti.
Al Amanjol Qultaev Oral qalasyndaǵy kolledjdi bitirip, «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasymen aýylǵa bardy.
Jumysqa ornalasqan soń birden Aqtóbedegi ýnıversıtette qashyqtan oqydy. Al 2020 jyly aýyldan úı alyp, otbasyn qurdy, balaly boldy.
— Shalqar qalasynda turdym. Oqý bitirgen soń baǵdarlama týraly bilip, aýylǵa keldim. Mektepte matematıka pániniń muǵalimimin. Men úshin qaladan góri aýyl jaqsy boldy. Ózim kishkentaı kezimnen aýylǵa baryp júrdim, unady. Armanym — aýyldy kóterý. Oqýshylardy olımpıadaǵa daıyndap, alǵyr oqýshy tárbıelegim keledi. Sonymen birge mal sharýashylyǵyn damytqym keledi. Bul qosymsha tabys bolar edi. Jaspyn, bárine úlgeremin, biraz sharýany ıgere alamyn. Tek bizge yńǵaıly baǵdarlama bolsa deımiz, — dedi Amanjol Qultaev.
Muǵalim bos ýaqytynda balalarǵa qosymsha sabaq beredi, shákirtterin olımpıadaǵa tegin daıyndaıdy.
Aýylǵa maman jetispeıdi
Qaladan aýylǵa barý — árkimniń óz tańdaýy. Jastar kóbine ortalyqty tańdaıdy. Saldarynan aýyldy saqtap turǵan mektepke muǵalim jetispeıdi, emdeý ornyna dáriger kerek.
Muǵalimniń bári emes, ásirese jaratylystaný baǵyty aqsap tur.
— 2020 -2024 jyldary aralyǵynda «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasy aıasynda 465 pedagog aýylǵa bardy. Byltyr aýyldyq jerge jumysqa ornalasqan 47 mamannyń úı alýy úshin 365 mıllıon 384 myń teńge berildi. Sonymen qatar 202 maman 74 mıllıon 137 myń teńge kóleminde birjolǵy járdemaqy aldy. Jalpy shalǵaı aýyldarda shaǵyn jınaqtalǵan mektepter kóp. Oblysta 201 shaǵyn jınaqtalǵan mektep bar. Mamandardyń jetispeýshiligi osy eldi mekenderde kóp baıqalady. Qajettilik kóp baıqalyp otyrǵan mamandyqtar — orys klastaryna bıologııa, hımııa, fızıka, matematıka, ınformatıka pánderi muǵalimi, — dep habarlady Aqtóbe oblystyq bilim basqarmasynyń baspasóz qyzmeti.
Dál osyndaı jaǵdaı medtsına salasynda da kezdesedi. Maýsym aıynda Aqtóbede 160-tan astam bos oryn boldy. Aqtóbe oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmasy bul problemany aýdan ákimdikterimen birge sheshedi.
Aýdanǵa barsa 3 mln teńge birjolǵy kómek te beriledi. Ásirese nevrolog, anestezıolog-reanımatolog, neonatolog mamandar barsa qosymsha taǵy 5 mln teńge qarastyrylady.
— Aýyldyq jerlerde áleýmettik-ekonomıkalyq damýdy yntalandyrý, qajetti mamandarmen qamtamasyz etý jáne eńbek resýrstarynyń tapshylyǵyn joıý maqsatynda «Dıplommen aýylǵa» jobasy júzege asyrylyp jatyr. 2024 jyly baǵdarlama aıasynda turǵyn úı satyp alý (salý) úshin 120 mamanǵa 950,7 mln teńge berildi. Tarqatyp aıtar bolsaq, densaýlyq saqtaý salasyna — 18, bilim berýge — 72, mádenıetke — 9 maman, sportqa — 11, agroónerkásiptik keshenine 9 maman bardy. Taǵy bireýi — memlekettik qyzmetshi, — dep habarlady Aqtóbe oblystyq jastar saıasaty basqarmasy.
Jastardy qaladan aýylǵa qandaı kúsh apara alady? Turǵyndar jaýaby ártúrli. Biri jumys jaıyn aıtsa, endi biri baspanany sóz etti. Taǵy biri ınfraqurylymnyń jetkiliksizdigin aıtty.
Jastyń kóbi qalada
Aqtóbe oblysynda qazir 267 724 jas turady. Bul turǵyndar sanynyń 28,2%. Onyń ishinde 165 048-i qalada, 102 676-sy aýylda. Aqtóbe oblystyq jastar saıasaty basqarmasy, aýdandarda jastar resýrstyq ortalyqtary jumys isteıdi.
Sonymen birge aýdan ákimi janynan jastar keńesi jasaqtalǵan. Osy top jastardyń usynysyn tyńdaıdy, olardy iske asyrý jolyn izdeıdi.
— Jastar keńesinde berilgen usynystarǵa sáıkes «Aqtóbe jastary» turǵyn úı baǵdarlamasy qabyldandy, «Jumystap» jobasy júzege asyrylyp jatyr. Sońǵy jastar keńesiniń otyrysy nátıjesinde «Jasyl el» eńbek jasaǵyna qosymsha qarjy bólindi. Sóıtip bıyl jastardy jumyspen qamtý eki ese artty. Jalpy óńir jastarynyń basym bóligin turǵyn úı máselesi tolǵandyratyny belgili. Qazirgi tańda Aqtóbe oblysynyń 35 jasqa deıingi turǵyndary Otbasy bankinen 48 954 jınaq shotyn ashqan. 2021- 2025 jyldary 35 jasqa deıingi azamattarǵa 6 086 turǵyn úı nesıesi berilgen. Al «Aqtobe Jastary» turǵyn úı baǵdarlamasy aıasynda 109 jas otbasy baspanaly boldy. 2024 jyly ýrbanızatsııa deńgeıin tómendetý jáne aýyldyq jerlerdegi eńbek resýrstaryn saqtap qalý maqsatynda úmitkerlerdi irikteý kezinde aýyldyq óńirlerge basymdyq berildi, — dep habarlady Aqtóbe oblystyq jastar saıasaty basqarmasy.
Aıtyp óteıik, bıyl «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasy aıasynda 2,8 myńnan asa mamanǵa 25 mlrd teńge bıýdjettik kredıt beriledi. Bul týraly ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetindegi brıfıngte Ulttyq ekonomıka vıtse-mınıstri Baýyrjan Omarbekov aıtty.
2020 jyldan beri «Dıplommen aýylǵa» jobasy aıasynda jeńildikti kredıtteýdi paıdalanǵan mamandar sanynyń qysqarýy boıynsha teris úrdis baıqaldy.
2020 jylmen salystyrǵanda 2023 jyly olardyń sany 30 paıyzǵa kemigen. Mundaı derekti Ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýty usynyp otyr.
«Dıplommen aýylǵa» jobasy aıasynda bıýdjettik kredıt alǵan mamandar sany tómendeýiniń kelesi sebebi — aýdannyń kóptegen eldi mekenderde satýǵa arnalǵan turǵyn úıdiń bolmaýy.
Onyń ishinde 70-jyldary salynǵan abattandyrylmaǵan turǵyn úı «Dıplommen aýylǵa» jobasynyń krıterıılerine sáıkes kelmeıdi, mamandardyń da kóńilinen shyqpaıdy.