Kólik joldaryn jańǵyrtý arqyly ekonomıkanyń damýyna qolaıly jaǵdaı jasalady
Sonyң bir aıғaғy - Elbasy Nұrsұltan Nazarbaev Almaty oblysynda құrylysy bastalғan «Jetigen-Қorғas» temirjol jelisinde bolғan kezinde bұl jobanyң el ekonomıkasyna eleýli үles қosatynyn aıtyp, osy istiң barlyғy halyқ ıgiligi үshin jasalyp jatқandyғyn atap өtti. Maңyzdy jobalar sanatyndaғy temirjol jelisi «Jetigen» stansysynan bastalyp, Іle, Talғar, Eңbekshiқazaқ, Ұıғyr, Panfılov aýdandarynyң aýmaғymen өtip, Қytaı shekarasyna baryp tireledi. Jospar boıynsha bұl temirjol jobasy iske қosylғannan keıin Aқtaý men Almatydan Қytaıғa jүk jәne jolaýshylar tasymaldaý aralyғy 500 shaқyrymғa deıin қysқarady. Құrylys kezinde 5500 adam jұmyspen қamtylady. Құrylystyң jalpy құny 147,4 mıllıard teңge. Құrylys merzimi - 45 aı. Temirjol jelisi 2012 jyly paıdalanýғa beriledi dep kүtilýde. «Jetigen-Қorғas» temirjol jelisi құrylysynyң jobasy «Қazaқstannyң 30 korporatıvtik kөshbasshylary» baғdarlamasynyң aıasynda Almaty oblysynda jүzege asyrylatyn eң iri jobalardyң biri. «Ұzyndyғy 293,2 shaқyrymdyқ bұl temirjol jelisiniң boıyna 5 stansy, 9 jol aıyryғy salynady.Bұl jerlerge halyқ қonystanyp, jұmys oryndary ashylady.Bұl өz kezeginde halyқtyң әl-aýқatynyң artýyna үles қosady», - dedi Elbasy.
Prezıdent «Jetigen-Қorғas» temirjol jelisi құrylysynyң bastalýy sharasynda elimizdiң ekonomıkasyn damytý үshin temirjol, avtojoldardy damytý қajettigin atap өtip, aldaғy ýaқytta Jezқazғannan Kaspııge deıin 1300 shaқyrymdyқ temirjol құrylysynynyң bastalatynyn, 2,5 myң shaқyrymdyқ Batys Қazaқstan-Batys Қytaı avtojolynyң құrylysy jүzege asatynyn jetkizdi. «KSRO kezinde Қazaқstannyң syrtқa shyғatyn joldary az boldy. Қazirgi ýaқytta syrtpen baılanysty jandandyrý үshin temirjol men avtojoldar өte қajet. Sondyқtan halyқ ıgiligi үshin osy ister atқarylyp jatyr», dep atap өtti Memleket basshysy.
Jalpy, jol salý arқyly halyқty jұmyspen қamtý, sondaı-aқ өңirdiң kөliktik ınfraқұrylymyn jetildirý әlemdik tәjirıbede daғdaryspen kүresýdiң eң tıimdi tәsili sanalady. Osy oraıda, tұtastaı eýrazııalyқ tranzıttiң damýy mәseleleri boıynsha қabyldanyp jatқan sheshimder Jibek jolyn jandandyrý ıdeıasyn jүzege asyrýғa baғyttalғan naқty da pәrmendi ұsynystarғa toly. Aıtalyқ, Қazaқstan halyқaralyқ kөlik ıntegratsııasyn tereңdetý men damý үrdisiniң қazirgi talaptaryna saı eýrazııalyқ tranzıttiң өrkendeýine mүddeli. Eýrazııa құrlyғynyң kindiginde ornalasқan elimiz қazirgi kөlik ınfraқұrylymyn damytý men қalyptastyr boıynsha jәne halyқaralyқ mәni bar avtomobıldik magıstraldardy jetildirý jөninde maқsatty is-қımyl jasaýda. Қazirgi ýaқytta Қazaқstanda el aımaқtarynyң arasynda avtotasymaldy jүzege asyratyn jәne kөrshiles elderiniң avtomagıstraldaryna shyғatyn avtomobıl joldarynyң negizgi jelisi қalyptastyrylғan.
Batys Eýropa-Batys Қytaı avtojolynyң құrylysy bүginde әlemdik қaýymdastyқ tarapynan үlken maңyzғa ıe bolyp otyr. Қytaıdan bastap Қazaқstan jeri arқyly Reseı men Eýropany қosatyn bұl jeli, үlken joldyң boıyndaғy halyқtyң tұrmys jaғdaıyn jaқsartatyn kүretamyr ispettes. Temirjol salasynda da eldiң tranzıttik mүmkindikterin jaқsartatyn birқatar ınfraқұrylymdyқ jobalar bar. Azamattyқ avıatsııa salasynda jer betindegi ınfraқұrylym nysandaryn jaңғyrtý jәne damytý baғdarlamasyn iske asyrý josparlanғan.
Eýropalyқ jәne Azııalyқ memleketterdiң kөbisine shyғatyn aımaқtyқ avtomobıl joldarynyң jүıesinde қarқyndy ıntegratsııa үrdisi jүrip, iri kөlik toraptary men termınaldar damýda. 2012 jylғa deıin Қazaқstan boıynsha 7,5 mlrd. dollardan astam қarjy қajet etetin «Batys Eýropa - Batys Қytaı» transkқұrylyқtyқ avtojol dәlizi jobasynyң jүzege asyrylýy bastaldy.
Jalpy ұzaқtyғy 8445 shaқyrym kөlik dәliziniң Reseı Federatsııasy aýmaғynan 2233-i өtse, Қazaқstannyң үstinen 2787 shaқyrymy өtedi. Қytaı aýmaғyndaғy jol - 3425 shaқyrym. Mamandardyң aıtýynsha, kөlik jolyn қaıta salғan soң asa joғary jyldamdyқty қamtamasyz ete alatyn mүmkindikterdiң arқasynda jol қashyқtyғy 9 saғatқa deıin қysқaratyn bolady. Osynyң negizinde 5 halyқaralyқ, 12 aımaқtyқ kөlik-logıstıkalyқ ortalyқ ashý kөzdelýde.
Osy rette aıtarymyz, bıylғy jyly bұl jobany jүzege asyrý boıynsha Dүnıejүzilik bank pen Қazaқstan tarapy «Oңtүstik-Batys» avtojoldaryn damytý jobasyna 2,125 mıllıard AҚSh dollary kөleminde қaryz bөlý týraly kelisimge қol қoıdy
Atalғan қaryz Batys Қytaıdy Batys Eýropamen қosatyn halyқaralyқ dәliz aıasynda, Қazaқstan arқyly өtetin 1 myң 62 shaқyrymdyқ jol ýchaskesin қaıta salýғa bөlinbek. 25 jylғa eseptelip otyrғan Dүnıejүzilik banki қaryzynyң 5 jylynda jeңildikti sharttar қarastyrylғan. Dүnıejүzilik bank қarjylandyryp otyrғan jobanyң maқsaty - Aқtөbe, Қyzylorda oblystarynyң shekarasy men Shymkent қalasy arasyndaғy jol ýchaskesinde kөlik tıimdiligin arttyrýғa, sondaı-aқ Қazaқstandaғy avtojoldardy basқarý men jol қaýipsizdigin jaқsartýғa baғyttalyp otyr. Sonymen қatar jaқynda ҚR Kөlik jәne kommýnıkatsııa mınıstrliginde Islam Damý bankimen atalғan jobany қarjylandyrý boıynsha kelisimge қol қoıyldy. 170 mln. AҚSh dollary kөlemindegi bөlinetin қarajat ұzaқtyғy 58,1 shaқyrymdyқ Oңtүstik Қazaқstan oblysynyң shekarasy - Taraz ýchaskesin jaңartýғa arnalғan. Jalpy bүginde jobany қarjylandyrý үshin respýblıkalyқ bıýdjetten қarajat jәne halyқaralyқ қarjy ınstıtýttarynan zaım tartylady. Keıbir ýchaskelerde, aıtalyқ Almaty - Қorғas jәne Tashkent - Shymkent - Jambyl oblysynyң shekarasy ýchaskelerinde memlekettik-jekemenshiktik seriktestik tetigin қoldaný josparlanýda.
«Atalmysh jobany jүzege asyrý үshin biz 4 iri banktermen kelisimge қol қoıdyқ. Solardyң biri - Islam Damý banki. Jұmys kelesi jyldyң қaңtar aıynan bastalady», - deıdi ҚR Kөlik jәne kommýnıkatsııa mınıstri Әbilғazy Құsaıynov.
Atap aıtқanda, halyқaralyқ talaptar eskerilgen sapaly joldy salý baғytynda bүginde elimizde «Astana - Şýchınsk» avtojolynyң құrylysy jүzege asyrylýda. Endi osy joldy salýdaғy tyң tәjirıbe aldaғy ýaқytta el өңirlerindegi respýblıkalyқ maңyzy bar kөlik dәlizderinde қoldanylmaқ. 2011 jylғa deıin «Astana - Şýchınsk» avtobanynda «Aқyldy jol» jүıesin engizý josparlanғan. «Aқyldy jol» kontsessıonerlik jobasyna sәıkes «Astana - Şýchınsk» avtobanynda kөlik құraldaryna rұқsat etilgen jyldamdyқty, aýa-raıy, temperatýra, ýaқyt, aldyndaғy tosқaýyldar men kөlik jүrýge tıis jolaқty kөrsetetin elektrondy baғdarshamdar ornatylatyn bolady. Bүgingi taңda osy jobaғa қatysýғa 17 eldiң 63 kompanııasy өtinish bildirip otyr. ҚR Kөlik jәne kommýnıkatsııa mınıstri Әbilғazy Құsaıynovtyң aıtýynsha, elimizdiң jol ınfraқұrylymyn damytý salasyndaғy «Astana - Şýchınsk» avtobany - negizgi jobalardyң biri. Joldyң ұzyndyғy - 224 shaқyrym. Onyң 215 shaқyrymy - 6 jolaқty bolsa, қalғan 9 shaқyrymy 4 jolaққa eseptelgen. Jobanyң jalpy құny - 114,4 mlrd. teңge. Bүgingi taңda 50 shaқyrymdy құraıtyn joldyң birinshi ýchaskesi tolyғymen tapsyrylyp otyr. «Jalpy, elimizdiң avtojol salasyn damytýdyң 2010-2014 jyldarғa arnalғan baғdarlamasy aıasynda respýblıka boıynsha 30 677 shaқyrym joldy jөndeý josparlanғan. Osy jұmystarғa 2482,2 mlrd. teңge қarastyrylyp otyr», - deıdi Ә.Құsaıynov.
Sondyқtan, elimizdiң jol toraptaryn damytýda ındýstrıaldy-ınnovatsııalyқ tyң ұstanymdardy engizý bүginde zaman talabyna saı bastamalar. Bұl jobalardy jүzege asyrý keıinnen keleshegi kemel әleýmettik-ekonomıkalyқ ınfraқұrylymdy құrýda, sonymen birge osy baғytta ınvestorlardy tartýғa aıryқsha septigin tıgizbek. Nәtıjesinde, kөlik ınfraқұrylymy salasyndaғy bұl serpilis daғdarystan keıingi kezeңde elimizdegi өңdeýshi өnerkәsipti jәne bәsekege қabiletti bıznesti damytýdyң senimdi negizi bolmaқ.
