Kólik baılanysy jáne energetıka: Qazaqstan men EO qatynastary qalaı damıdy
Qazaqstan men EO arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq
Osydan týra 30 jyl buryn, ıaǵnı 1993 jylǵy 2 aqpanda Qazaqstan men Eýropalyq Odaq arasynda dıplomatııalyq qatynas ornatyldy. Sol jyldyń jeltoqsan aıynda Belgııanyń Brıýssel qalasynda Qazaqstannyń EO-daǵy ókildigi ashyldy. Eýropalyq Odaqtyń Qazaqstandaǵy ókildigi jumysyn 1994 jyly qarashada Almaty qalasynda bastady. Ol keıinnen 2007 jyly Astana qalasyna kóshirildi. Qazirgi ýaqytta eki tarap qol qoıǵan keńeıtilgen áriptestik jáne yntymaqtastyq týraly kelisim ekonomıka, saýda jáne ınvestıtsııa salalarynan bastap avıatsııa, bilim berý jáne zertteý, azamattyq qoǵam men adam quqyqtary salasyndaǵy áriptestikke deıin yntymaqtastyqtyń 29 salasyn qamtıdy. Eýropalyq odaqta 27 memleket bar. Budan bólek 7 memleket úmitker el retinde tirkelgen.
Eýropalyq odaq - Qazaqstannyń negizgi saýda jáne ınvestıtsııalyq áriptesi. Qazaqstandyq syrtqy saýdanyń jáne sheteldik ınvestıtsııalardyń 30%-dan astamy EO-nyń úlesine tıesili. 2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha, taraptar arasyndaǵy taýar aınalymy 39,9 mlrd AQSh dollaryn qurady, bul ótken jylǵy kórsetkishten 38%-ǵa joǵary. Eksport 32,3 mlrd AQSh dollardy, ımport – 7,6 mlrd AQSh dollardy qurady.
Qazaqstan – EO-ǵa munaı eksporttaıtyn elder uıymyna (OPEK) kirmeıtin memleketter arasynda Reseı men Norvegııadan keıingi úshinshi iri jetkizýshi. Elimizdegi munaıdyń 80%-y EO elderine jetkiziledi. Sonymen qatar Qazaqstan EO-nyń ıadrolyq ónerkásibi úshin ýran shıkizatyn eń iri jetkizýshi jáne EO-nyń ýranǵa suranysynyń 21%-dan astamyn qamtamasyz etedi.
Sonymen qatar Eýropalyq Odaq elderinen Qazaqstanǵa tikeleı sheteldik ınvestıtsııa aǵyny jyl saıyn artyp keledi. Sońǵy jyldary EO-dan Qazaqstanǵa tikeleı sheteldik ınvestıtsııa jyl saıynǵy ósimi 20%-dan asqan.
Qazaqstanda eýropalyq kapıtaldyń qatysýymen 3 myńnan astam kompanııa jumys isteıdi, onyń ishinde «Shell», «Eni», «Total», «Amazonen-Werke», «Air Liquide», «Alstom» jáne «Carlsberg» sııaqty jahandyq alpaýyt kompanııalar jumys isteıdi.
Keńeıtilgen áriptestik jáne yntymaqtastyq týraly kelisim
Alǵash ret Qazaqstan men Eýropalyq Odaq jáne oǵan múshe memleketter arasyndaǵy seriktestik pen yntymaqtastyq týraly Kelisim 1995 jylǵy 23 qańtarda 10 jyl merzimge qol qoıylyp, ol 1999 jylǵy 1 shildede kúshine engen bolatyn. Alaıda jyldar ótken saıyn seriktestiktiń tereńdeý dınamıkasy ekijaqty yntymaqtastyqtyń quqyqtyq negizderin ulǵaıtýdy jáne nyǵaıtýdy talap etti. Qazaqstan men Eýropalyq odaq (EO) arasyndaǵy Keńeıtilgen áriptestik jáne yntymaqtastyq týraly kelisim (KÁYK) 2020 jyly 1 naýryzda kúshine endi. Eýropalyq odaqtyń barlyq múshe memleketteri jáne Eýropalyq Parlament ratıfıkatsııalaǵan bul Kelisim Qazaqstan men EO qatynasynda 1999 jyldan beri qoldanylyp kele jatqan Áriptestik pen yntymaqtastyq týraly kelisimdi almastyrdy.
Kelisim Qazaqstan men EO arasyndaǵy qatynastardyń quqyqtyq negizi boldy. Jańa qujat EO men onyń múshe elderiniń Qazaqstanmen saýda jáne ınvestıtsııalardy damytý, sot tóreligi jáne ishki ister, ekonomıkalyq jáne qarjylyq yntymaqtastyq, energetıka jáne kólik, qorshaǵan orta jáne klımattyń ózgerýi, jumyspen qamtý jáne áleýmettik saıasat, mádenıet, ǵylymı-zertteý jumystary sııaqty negizgi salalardaǵy yntymaqtastyǵyn kúsheıtedi.
2022 jyldyń sońynda dıplomatııalyq qatynastar ornatylýynyń 30 jyldyǵy qarsańynda elimizge resmı saparmen Eýropalyq Keńes basshysy Sharl Mıshel keldi. Kezdesý barysynda taraptar energetıkalyq jáne azyq-túlik qaýipsizdigin, «jasyl» ekonomıka, kólik pen logıstıka salasyn damytýdy talqylady. Ekijaqty kezdesý barysynda demokratııa jáne adam quqyqtary máseleleri boıynsha sóz qozǵaldy. Sondaı-aq Sharl Mıshel Qazaqstanda jasalyp jatqan aýqymdy reformalarǵa qoldaý bildirdi.
Alaıda QR Syrtqy ister mınıstrligi Eýropa departamentiniń dırektory Oljas Súleımenovtiń aıtýynsha, strategııalyq seriktester belgilengen baǵyttarmen shektelmeıtinin jetkizdi.
«Ótken jyldyń qazan aıynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev pen Eýropalyq keńestiń Prezıdenti Sharl Mısheldiń qatysýymen Batys Qazaqstanda jel jáne kún elektr stantsııalaryn ornatý jáne 2030 jyldan bastap 3 mln tonna «jasyl» sýtekti óndirý boıynsha quny 30-40 mlrd eýro bolatyn iri eýropalyq «Svevind» kompanııasymen mańyzdy kelisimge qol qoıyldy. Bul Eýropalyq odaqtyń osy ónimge degen qajettiliginiń besten bir bóligin quraıdy», - dedi Oljas Súleımenov.
Esterińizge sala keteıik, 2022 jyldyń qarasha aıynda Eýroodaqtyń bastamasymen QR Premer-mınıstri Álıhan Smaıylov pen Eýropalyq Komıssııanyń Prezıdenti Ýrsýla fon der Lıaıen Qazaqstannyń qarjylyq jáne tehnologııalyq yntymaqtastyǵyn ornatýǵa yqpal etetin QR men EO arasyndaǵy turaqty shıkizattyń, batareıalardyń jáne «jasyl» sýtektiń qunyn qurý tizbegi salasyndaǵy strategııalyq áriptestik týraly ózara túsinistik týraly memorandýmǵa qol qoıǵan bolatyn. Qazaqstandyq sarapshylardyń pikirinshe, «jasyl sýtegi» jobasy bolashaqqa erekshe áser etedi, óıtkeni «jasyl sýtegi» naryǵynyń kólemi nebári 10 jyldan keıin 100 mıllıard dollardan asady.
Yntymaqtastyq qalaı damıdy?
Osy aptada Almatyda «Eýropalyq Odaq – Ortalyq Azııa» II Ekonomıkalyq forýmy ótedi. Jıynda «Jasyl» ekonomıkaǵa kóshý, tsıfrlyq jańǵyrý, Ortalyq Azııa elderindegi iskerlik ahýaldy jaqsartý, sondaı-aq saýda men kólik baılanysyn keńeıtý syndy basym salalarǵa nazar aýdarylmaq. Ár tarapqa birdeı tıimdi bolatyn birlesken jobalar jaıy da qozǵalady. News Central Asia málimetteri boıynsha, Ortalyq Azııa elderiniń úkimetteri Bolashaq reformalar úshin mańyzdy salalarda ázirlegen ulttyq strategııalarǵa negizdeletin bolady. Sonymen qatar, kezdesýde jeke sektormen odan ári ózara is-qımyl jáne eki óńirdiń bıznesi arasyndaǵy yntymaqtastyq boıynsha usynymdar usynylatyn bolady.
Foto: paldrop.com
12 mamyrda QR Premer-Mınıstriniń orynbasary – Syrtqy ister mınıstri Murat Nurtileý Eýropalyq odaqtyń (EO) Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Ókildiginiń basshysy Elshi Kestýtıs ıAnkaýskaspen kezdesý ótkizdi. Olar ózara Qazaqstan men Eýroodaq arasyndaǵy Keńeıtilgen áriptestik jáne yntymaqtastyq týraly kelisimniń áleýetin tolyq iske asyrý jónindegi aldaǵy qadamdardy talqylaǵan bolatyn. Eýroodaqtyń «Global Gateway» strategııasy aıasynda erekshe ózektilikke ıe bolǵan kólik jáne logıstıka, ınfraqurylym jáne asa mańyzdy metaldaryn óndirý salalaryndaǵy yntymaqtastyqty tereńdetýge erekshe nazar aýdaryldy. Sarapshylardyń pikirinshe, Qazaqstan men EO saýda-ekonomıkalyq qatynastaryndaǵy eń perspektıvaly baǵyttardyń biri - balamaly marshrýttardy damytý jáne kólik-logıstıkalyq áleýetti, atap aıtqanda Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn iske asyrý máselesi.
