Kókshetaýdaǵy Naýan Hazirettiń esimimen atalǵan eski meshit týraly ne bilemiz
KÓKShETAÝ. KAZINFORM – Bıyl Kókshetaý qalasynyń irgetasy qalanǵanyna 200 jyl bolady. Eki ǵasyrlyq tarıhy bar qalada óz zamanynyń rýhyn, dúnıetanymyn qalyptastyrǵan ǵımarattar barshylyq. Sonyń biri – Naýan Haziret esimimen atalǵan eski meshit.
Aqmola oblysy boıynsha ólketanýshylar qaýymdastyǵynyń tóraıymy Gúlbarshyn Salyqtyń málimetinshe, Áýelbekov kóshesiniń boıynda ornalasqan Naýan Hazirettiń esimimen atalǵan meshittiń tarıhy júz jyldan asady. Ol XIX ǵasyrdyń sońynda bastaldy. Sol ýaqytqa deıin qaladanyń Bolshaıa Sadovaıa kóshesinde (búginde Abaı kóshesi) meshit bolǵan, keıinirek onda zergerlik dúkeni ornalasty. 1886 jyldan bastap sol meshittiń moldasy Naýryzbaı Talasov boldy, ol Naýan Haziret degen atpen belgili – óz zamanyna óte bilimdi ǵalym-teolog. Petropavl medresesinen basqa, Buharadaǵy joǵary dinı semınarııany támámdap, Baǵdadta – musylmandyqtyń rýhanı ortalyǵynda taǵylymdamadan ótkennen keıin ol Kókshetaý dindarlaryn rýhanı aǵartý úshin kóp jumys istedi. Naýan Hazirettiń bastamasymen jańa meshit salyndy.
«Ǵımarattyń qurylysynyń naqty bastalý ýaqyty belgisiz, biraq 1893 jylǵy qala josparynda ol «jańadan salynǵan meshit» retinde belgilengen. Áýelbekov kóshesi XIX ǵasyrdyń aıaǵynda Qazan dep ataldy, sebebi ol negizinen Qazannan kelgen tatar saýdagerleri qonystanǵan. Dál osy baı tatar saýdagerleri men qazaqtarynyń qarajatyna jańa meshit salynyp, qalanyń barlyq musylmany osy ıgi iske óz úlesterin qosty. Qurylysshylar qazannan shaqyryldy, biraq ǵımarattyń qurylysyna qalalyq qolónershiler de qatysty. Jazýshy Ibragım Salahov, ózi aǵash ustasy bolǵan Kókshetaý qalasynyń týmasy, bul ǵımaratta jumys istegenderdiń biri onyń ákesi Nızam, Kókshetaýda aǵash shiltermen bezendirilgen bir emes, birneshe úı salǵan áıgili sheber ekenin aıtty…», - deıdi ólketanýshy.
Aıtýynsha, ótken ǵasyrdyń 20-jyldaryna deıin aq, oıýlarmen bezendirilgen meshittiń munarasynan azanshy (mýızın) dindarlardy duǵa etýge shaqyrdy, sodan keıin ol Keńes eliniń kóptegen dinı ǵımarattarynyń taǵdyryna tap boldy. Meshit munaradan aıyryldy, qaıta salyndy jáne ártúrli jyldary qala qajettilikteri úshin paıdalanylǵan qarapaıym ǵımaratqa aınaldy.
«1941-1945 jyldary burynǵy meshitte qalyptasqan áskerı bólimder, 1947-1974 jyldary – oblystyq tarıhı-ólketaný murajaıy, keıin – drama teatrynyń kórkemsýret sheberhanalary, respýblıkalyq kórkemsýret kórme zalynyń galereıa-fılıaly boldy. 1989 jyly ǵana Kókshetaý oblystyq atqarý komıtetiniń sheshimine sáıkes meshit qala dindarlaryna qaıtaryldy. Búginde meshit ǵımaraty Kókshetaý qalasynyń tarıhı-mádenı murasynyń eskertkishi bolyp tabylady jáne memlekettik qorǵaýda», - dep qosty Gúlbarshyn Salyq.
Tarıhı tulǵa, rýhanı kóshbasshy, teolog-ǵalym Naýan Hazirettiń týǵanyna bıyl 181 jyl tolady. Ol halyqty rýhanı aǵartý úshin kóp jumys jasady, dinı rásimderdi uıymdastyrdy jáne jeńildetti. Ol óz halqynyń keń aǵartýshylyǵyn jaqtady, ásirese balalardyń bastaýysh bilimine qamqorlyq jasady, meshitte musylmandardyń qaıyrymdylyqtary úshin ınternaty bar medreseler ashty. Mekteptiń kómekshisi retinde ol óziniń burynǵy oqýshysy Qotyrkól bolysynyń týmasy Sháımerden Qosshyǵulovty aldy. Mektep-medresede musylmanmen qatar zaıyrly bilim berildi, oqýshylar oqýdy jáne jazýdy úırendi, arab jáne orys grafıkalaryn oqydy.
«Medrese tárbıelenýshileri Abaı Qunanbaevtyń óleńderin jatqa oqyp, Birjan sal, Aqan seri ánderin shyrqap, arab jáne parsy tilderin jáne shyǵys ádebıetiniń klassıkterin oqyǵany týraly dálelder bar. Mektep-ınternatta sol kezdegi ýezd bastyǵy júrgizgen tintý kezinde oqýshylardan Fırdoýsı, Navoı, Saadı, Nızamı jáne basqa avtorlardyń kitaptary tárkilendi. Ata-analar oqý aqysyn tólemedi, óıtkeni medresede qosalqy sharýashylyq bolǵan, oqýshylar senýshilerdiń qaıyrymdylyqtary úshin satyp alynǵan maldy ózderi baǵyp, jazda qysta shóp jınady. Osylaısha, júz jyl buryn Naýan Haziret medresesi ózin-ózi qamtamasyz etý qaǵıdattarynda jumys istedi jáne is júzinde oqýshylardy oqytýdy ónimdi eńbekpen baılanystyrdy», - dep túıindedi Gúlbarshyn Salyq.
Aıta ketsek, 2015 jyl Kókshetaýda jańa meshit paıdalanýǵa berildi. Keıin oǵan Naýan Haziret esimi berildi. Al eski meshit Jaqııa qajy atyndaǵy meshit bolyp ózgertildi. Onyń janynan jańa meshit salyndy. Qazirgi tańda kóne meshittiń ǵımaraty Kókshetaýdyń tarıhı-mádenı eskertkishi retinde memlekettik qorǵaýǵa alynǵan.
Eske salaıyq, budan buryn Atbasardyń kóne ǵımarattary ótken tarıhtan syr shertetini týraly jazǵan edik.
